Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy

4
żądanie przywrócenia do pracy nie zawsze musi być uwzględnione przez sąd pracy. Otóż Sąd
Najwyższy stoi na stanowisku, że żądanie takie, sformułowane przez działacza związkowego,
który rażąco narusza podstawowe obowiązki pracownika, może być uznane – stosownie do art. 8
k.p. – za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub z zasadami
współżycia społecznego (tak przykładowo SN w wyroku z dnia 6 kwietnia 2006 r., III PK
12/06, OSNP z 2007 r. Nr 7-8, poz. 90).
Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny doszedł do przekonania, że pominięcie
w treści zakwestionowanego przepisu możliwości ubiegania się o przywrócenie do pracy przez
pracowników objętych szczególną ochroną zgodnie z postanowieniami ustawy o związkach
zawodowych ma charakter nieuzasadnionej ingerencji w wolność zrzeszania się.
Jednocześnie Trybunał stwierdził, iż występujące w k.p. „(…) zróżnicowanie sytuacji
działaczy związkowych w zakresie przysługujących im roszczeń w razie wypowiedzenia
(rozwiązania) umowy z naruszeniem art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie pozostaje w
odpowiedniej relacji do różnic w sytuacji tych osób. Zawieranie umów na czas określony,
zwłaszcza w wypadku umów długoterminowych, winno stwarzać działaczom związkowym
gwarancje trwałości zatrudnienia. Dopuszczalność wypowiadania tych umów znajduje co
prawda uzasadnienie, ale wypowiedzenie takiej umowy z naruszeniem przepisów o szczególnej
ochronie działaczy związkowych powinno skutkować możliwością skorzystania z takich samych
uprawnień, niezależnie od tego, czy podstawą nawiązania stosunku pracy była umowa na czas
nie określony, czy na czas określony.”
Dlatego ostatecznie Trybunał Konstytucyjny uznał, że zaskarżony przepis art. 50 § 3
k.p. narusza także zasadę sprawiedliwości społecznej, której źródłem jest art. 2 Konstytucji.
Wyrok wydany w sprawie P 4/10 wywołał skutki prawne z dniem 26 lipca 2010 r.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 12 lipca 2010 r., kierując się brzmieniem sentencji powołanego wyroku oraz motywami
jego uzasadnienia, proponuje się, aby zmiana ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
polegała na nadaniu nowego brzmienia art. 50 § 5, jako że to właśnie w tym przepisie
uregulowana została kwestia alternatywnych roszczeń, jakie mogą zgłaszać niektórzy spośród
pracowników zatrudnionych na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy.
W opinii projektodawcy nowelizacja k.p. nie może jednak ograniczyć się wyłącznie
do tej grupy pracowników, której dotyczy wypowiedź Trybunału. Mianowicie: zasadne jest
5
wprowadzenie w zmienianej jednostce redakcyjnej ogólnego odesłania do norm zawartych
w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, zapewniających działaczom
związkowym szczególną ochronę przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę.
Rozstrzygnięcie sądu konstytucyjnego zapadło bowiem na skutek pytania prawnego, które to z
kolei zostało przedstawione na tle konkretnego stanu faktycznego, gdzie zastosowanie
znajdowały jedynie przepisy art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 powołanej ustawy. Tymczasem nie
tylko tam pracownikom zaangażowanym w działalność związkową przyznana została ochrona
przed wypowiedzeniem czy też rozwiązaniem stosunku pracy. Odnosi się to również do osób, o
których mowa w art. 32 ust. 3 i ust. 4 oraz ust. 6, ust. 7 i ust. 9 ustawy o związkach
zawodowych, a także do członków międzyzakładowych organizacji związkowych (por. art. 342
ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 34 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Nie ulega przy tym
wątpliwości, że z punktu widzenia wartości płynących z art. 59 ust. 1 Konstytucji, odmienne
traktowanie wymienionych grup nie znajdowałoby należytego usprawiedliwienia. Podobnie ma
się też rzecz z tymi związkowcami, którzy zatrudnieni są nie na podstawie umowy o pracę
zawartej na czas określony, lecz na podstawie innego rodzaju kontraktu terminowego, tzn.
umowy o pracę zawartej na czas wykonywania określonej pracy. Projekt dostosowujący system
prawa do wskazań zawartych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego winien więc uwzględniać
również pracowników należących do tej drugiej kategorii.
Niemniej w dalszym ciągu zakres wyjątków ustalony na mocy projektowanego art. 50
§ 5 k.p. będzie stosunkowo wąski. Z roszczeniem uznania wypowiedzenia za bezskuteczne
(przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach) nie będą mogli występować pracownicy
objęci szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę zgodnie z
przepisami innych aktów normatywnych. Aczkolwiek warto zaznaczyć, że odpowiada to
intencjom Trybunału, który w swym wywodzie opowiedział się przeciwko nieograniczonemu
mnożeniu odstępstw od zasady przyjętej w art. 50 § 3 k.p. (aktualnie odmiennie regulowana
jest zaledwie sytuacja pracownicy w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego, a ponadto
pracownika-ojca wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego,
pracowników korzystających z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach
urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz
urlopu ojcowskiego). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego podmioty wyliczone w art. 50 § 5,
art. 1821, art. 1823, art. 183 § 1 i 3 k.p. charakteryzują się szczególnym statusem rodzinnym.
Powoduje to zakotwiczenie gwarancji ich dotyczących w konstytucyjnej ochronie rodziny
(art. 18 Konstytucji). Natomiast potwierdzenie potrzeby przyznania restytucyjnej ochrony
trwałości zatrudnienia w przypadku działaczy związkowych zatrudnionych na czas określony
6
(tudzież na czas wykonywania określonej pracy) związane jest aksjologicznie z
postanowieniami art. 12 i art. 59 Konstytucji.
W projekcie nie zaproponowano przepisu przejściowego normującego kwestię spraw
w toku, gdyż nowelizacja k.p. polega na wyraźnym przesądzeniu, że w sytuacjach objętych
hipotezą art. 50 § 3 k.p. pracownikom, o których była wyżej mowa, przysługuje roszczenie
alternatywne. Nie ma zatem przeszkód, aby w tych wypadkach, w których nie zostało jeszcze
zasądzone odszkodowanie w oparciu o art. 50 § 4 k.p., uprawnieni dokonali odpowiedniej
modyfikacji powództwa, wnosząc o przywrócenie ich do pracy na poprzednich warunkach.
4. Konsultacje
Projekt ustawy został skonsultowany z Ministrem Spraw Zagranicznych, Ministrem
Pracy i Polityki Społecznej, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Głównym Inspektorem
Pracy, Prokuratorią Generalną Skarbu Państwa, Naczelną Radą Adwokacką, Krajową Radą
Radców Prawnych, Rzecznikiem Ubezpieczonych, Helsińską Fundacja Praw Człowieka,
a także z Ogólnopolskim Porozumieniem Związków Zawodowych, NSZZ „Solidarność”,
Polską Konfederacją Pracodawców Prywatnych Lewiatan, organizacją Pracodawcy RP, Forum
Związków Zawodowych, Związkiem Rzemiosła Polskiego oraz Business Center Club.
Spośród wymienionych podmiotów uwagi zgłosili jedynie Minister Pracy i Polityki
Społecznej, który zaproponował rozważenie innego sposobu wykonania wyroku Trybunału (tj.
przez nowelizację ustawy o związkach zawodowych), oraz organizacja Pracodawcy RP, która
to z kolei krytycznie oceniła założenia projektu co do zasady.
Minister Pracy i Polityki Społecznej podtrzymał swoje stanowisko na posiedzeniu
komisji senackich (I czytanie). W trakcie II czytania nie zostały sformułowane dalsze uwagi
pod adresem projektowanej ustawy.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Określenie skutków finansowych, jakie może wywołać wejście w życie proponowanej
regulacji, nie jest łatwe z uwagi na brak danych co do ilości osób zatrudnionych na podstawie
umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, objętych
zarazem szczególną ochroną, o której mowa w ustawie o związkach zawodowych. Ostateczne
koszty będą ponadto uzależnione od ilości zdarzeń odpowiadających hipotezie art. 50 § 3 k.p.,
7
mianowicie – od ilości wypowiedzeń wskazanych powyżej umów dokonanych z naruszeniem
prawa, jak również od ilości roszczeń zgłoszonych w trybie projektowanego przepisu oraz od
rodzaju rozstrzygnięć wydanych przez sądy w tego typu sprawach.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.