Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym

z tym wyrokiem postanowieniu z dnia 12 czerwca 2008 r. (S 3/08) zasygnalizował Sejmowi
Rzeczypospolitej Polskiej, Ministrowi Sprawiedliwości i Ministrowi Finansów potrzebę
podjęcia inicjatywy prawodawczej w związku z luką prawną w regulacjach dotyczących
zasad i procedury zaliczania podatku od towarów i usług do kosztów sądowych z tytułu
należności poddanych opodatkowaniu tym podatkiem biegłych sądowych i innych osób
wykonujących czynności im zlecone w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym
i administracyjnym. Ustawa PUiN i ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym nie zawierają
przepisu stanowiącego, że wynagrodzenie syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy,
tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, kuratora powoływanego na
podstawie ustawy PUiN i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym podlega podatkowi od
towarów i usług. Opodatkowanie wynagrodzenia tych podmiotów podatkiem VAT wynika
natomiast z przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 15 ust. 1 i 2 w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy
o VAT. Według powołanego art. 5 ust. 1 pkt 1, opodatkowaniu podatkiem VAT podlega m.in.
odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez świadczenie usług, o którym mowa
w tym przepisie, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów
w rozumieniu art. 7, w tym również świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy
publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy
prawa. Działalnością gospodarczą w rozumieniu powołanego art. 15 ust. 2 jest również
czynność wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania
czynności w sposób częstotliwy. Wpis na listę kandydatów na syndyków albo listę osób
posiadających licencję syndyka świadczy o zamiarze tych osób wykonywania czynności
w sposób częstotliwy. Podobnie wpis na listy kuratorów, prowadzonych przez prezesów
sądów okręgowych, dowodzi o zamiarze wykonywania czynności w sposób częstotliwy przez
osoby wpisane na takie listy. Wymienione podmioty są na podstawie art. 15 ust. 1 i 2 ustawy
o VAT podatnikami podatku VAT, jako osoby fizyczne (a także i prawne), wykonujące
samodzielnie działalność gospodarczą w postaci świadczenia usług. Jednocześnie nie ma do
nich zastosowania wyłączenie, o którym mowa w art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT, gdyż
więzy prawne łączące wymienione osoby z sądem (sędzią-komisarzem), który zlecił im
wykonywanie funkcji, nie ustanawiają odpowiedzialności sądu (sędziego-komisarza) za
czynności tych osób.
W powołanym postanowieniu z dnia 12 czerwca 2008 r. (S 3/08) Trybunał
Konstytucyjny zwrócił uwagę „na konieczność – z punktu widzenia spójności sytemu
prawnego Rzeczypospolitej – usunięcia istniejącej luki prawnej w zakresie stosowania VAT
 
2
i dokonania zmian prawnych, które wprowadziłyby jednoznaczne i ujednolicone zasady
uwzględniania VAT przy ustalaniu należności osób, którym organ władzy państwowej albo
samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów zlecił wykonanie
określonych czynności. Dotyczy to zwłaszcza przychodów biegłych w postępowaniu
sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz adwokatów i radców prawnych
świadczących pomoc prawną z urzędu (należnego od nich podatku od towarów i usług,
obciążającego ich przychody z tego tytułu). Sytuacja z punktu widzenia pozycji jako
płatników VAT obu grup płatników – jest bowiem identyczna.”. Wprawdzie w postanowieniu
nie wymieniono wprost syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy, tymczasowego nadzorcy
sądowego, zarządcy przymusowego, kuratora powoływanego na podstawie ustawy PUiN
i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, to nie ulega wątpliwości, że z uwagi na
przytoczone przepisy ustawy o VAT, rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego dotyczy
także sytuacji tych osób. Ze względu na to, że przepisy ustawy PUiN

i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym regulujące wynagrodzenie syndyków, nadzorców
sądowych, zarządców, tymczasowych nadzorców sądowych, zarządców przymusowych
i kuratorów nie odnoszą się do kwestii podatku VAT, brak jest podstaw prawnych do
podwyższenia przez sąd wynagrodzenia tych osób o kwotę tego podatku. Przyznawanie
syndykowi i odpowiednio innym podmiotom wynagrodzenia podlegającego opodatkowaniu
podatkiem VAT, bez uwzględnienia tego podatku, jest dla nich niekorzystne, gdyż spełnienie
obowiązku podatkowego powoduje, że w rezultacie przyznane im przez sąd i wypłacone
wynagrodzenie pozostaje pomniejszone o kwotę podatku VAT. Niezbędne jest zatem
wprowadzenie do ustaw PUiN i o Krajowym Rejestrze Sądowym regulacji, z których
jednoznacznie będzie wynikało, że kwotę wynagrodzenia wymienionych osób podwyższa się
o kwotę podatku VAT, określoną zgodnie z obowiązującą stawką podatku.
Pominięcie w art. 170 ustawy PUiN regulacji dotyczącej odwołania syndyka
w przypadku cofnięcia albo zawieszenia praw z licencji powoduje, że sąd upadłościowy nie
posiada „mechanizmu” do wykonania tej czynności, niezbędnej ze względu na wymóg
wynikający z art. 157. Z kolei brak regulacji, z której wynikałby obowiązek przesyłania
Ministrowi Sprawiedliwości przez sąd odpisu prawomocnego postanowienia o odwołaniu
syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy albo ich zastępców z powodu nienależytego pełnienia
obowiązków, może uniemożliwić temu organowi cofnięcie licencji na podstawie art. 18 ust. 1
pkt 2 ustawy o licencji syndyka.
Ustawa będzie oddziaływać na: syndyków, inne osoby sprawujące funkcje
w postępowaniu upadłościowym albo naprawczym, upadłego, wierzycieli, przedsiębiorcę
 
3
zagrożonego upadłością w postępowaniu naprawczym, kuratorów ustanawianych na
podstawie przepisów ustawy PUiN (z wyjątkiem kuratora ustanowionego na podstawie
art. 190 PUiN) i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, osoby prawne oraz członków ich
organów pełniących funkcje zarządów, dla których został ustanowiony kurator. Ustawa
będzie również oddziaływać na sąd upadłościowy i sędziego-komisarza, orzekających
o wynagrodzeniu tych osób i ich odwołaniu, a także na sąd rejestrowy, który przyznaje
wynagrodzenie kuratorom za działalność wykonywaną w trybie ustawy o Krajowym
Rejestrze Sądowym.
Wprowadzenie do ustawy PUiN regulacji pozwalającej na powiększenie wynagrodzenia
o kwotę podatku VAT proponuje się przez dodanie w art. 162 ust. 6, z którego wynika, że
wysokość wynagrodzenia, w tym wstępną wysokość wynagrodzenia oraz zaliczki na
wynagrodzenie syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy, zobowiązanych do rozliczenia
podatku od towarów i usług, podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną
zgodnie z obowiązującą stawką podatku przewidzianą dla danego rodzaju czynności
w odrębnych przepisach. Taki sposób regulacji wyeliminuje wątpliwości co do tego, że limity
wskazane w ust. 2, 2a i 5 dotyczą wynagrodzenia niepodwyższonego o kwotę podatku od
towarów i usług. Proponowane rozwiązanie będzie również dotyczyć wynagrodzeń
tymczasowego nadzorcy sądowego i zarządcy przymusowego z uwagi na odesłanie do
odpowiedniego stosowania art. 162, zawarte w art. 38 ust. 1 i art. 40 ust. 4 ustawy PUiN.
W
stosunku do wynagrodzenia nadzorcy sądowego ustanowionego przez sąd dla
przedsiębiorcy na czas trwania postępowania naprawczego, wątpliwości co do zasadności
stosowania w tym przypadku odpowiednio rozwiązania proponowanego w art. 162 może
powodować fakt, że nadzorca sądowy wykonuje czynności na podstawie umowy zlecenia
zawartej z przedsiębiorcą. Jednak kwestie dotyczące warunków wynagrodzenia są
uregulowane w art. 497 ust. 3 ustawy PUiN. Na podstawie tego przepisu wynagrodzenie
nadzorcy sądowemu wypłaca przedsiębiorca miesięcznie w wysokości podwójnego
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród
z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego. Z tego względu nowelizacji wymaga także art. 497 ust. 3 PUiN.
Analogiczna sytuacja odnosi się do kuratora ustanawianego na podstawie przepisów ustawy
PUiN, będącego podatnikiem podatku VAT. Nie jest jednak możliwe bezpośrednie objęcie
kuratora zakresem regulacji art. 162. Kwestia podwyższania o kwotę podatku VAT
wynagrodzenia kuratora, ustanawianego na podstawie przepisów ustawy PUiN, wymaga
odrębnej regulacji, gdyż do kuratora nie mają zastosowania podstawy ustalania
 
4
wynagrodzenia, określone w art. 162 ustawy PUiN. Dlatego konieczne będzie wprowadzenie
stosownego przepisu o podwyższeniu wynagrodzenia kuratora będącego podatnikiem podatku
od towarów i usług, zobowiązanego do rozliczenia tego podatku, o kwotę podatku VAT,
określoną zgodnie z obowiązującą stawką podatku, w przepisach regulujących zasady
wynagradzania kuratorów.
Zmiana ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym polega na dodaniu w art. 32 ust. 2a,
zgodnie z którym wynagrodzenie kuratora zobowiązanego do rozliczenia podatku od towarów
i usług, ustalone na podstawie ust. 2 tego przepisu, podwyższa się o kwotę podatku od
towarów i usług, określoną zgodnie z obowiązującą stawką podatku przewidzianą dla danego
rodzaju czynności w odrębnych przepisach. Regulacja ta będzie również dotyczyć zaliczek
przyznawanych kuratorom.
Należy wskazać, że osoby powołane do sprawowania wskazanych funkcji

w postępowaniu upadłościowym i naprawczym, jak i kuratorzy ustanawiani na podstawie
przepisów PUiN (z wyłączeniem kuratora ustanowionego na podstawie art. 190 PUiN)
i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, będący podatnikami podatku VAT, mogą
korzystać ze zwolnienia od tego podatku na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o VAT, co
powoduje, że w takiej sytuacji przyznane wynagrodzenie nie może być powiększone o kwotę
podatku VAT. Okoliczności te powinny być badane i uwzględniane przez sąd przy ustalaniu
wysokości wynagrodzenia osób sprawujących funkcje w postępowaniu upadłościowym
i naprawczym.
Przepisy ustawy będą miały zastosowanie do zaliczek i wynagrodzeń przyznawanych
po dniu wejścia w życie ustawy. Dotyczy to również postępowań będących już w toku w dniu
wejścia jej w życie, co jest korzystne dla podmiotów zobowiązanych do płacenia podatku
VAT. Jednak w sprawach, w których przed wejściem w życie projektowanej ustawy wydano
postanowienie o ustaleniu ostatecznej wysokości wynagrodzenia, do wynagrodzenia stosuje
się przepisy dotychczasowe. Po wydaniu takiego postanowienia w masie upadłości mogłoby
bowiem już nie być środków, które pozwoliłyby podwyższyć wynagrodzenie o kwotę
podatku VAT.
Niezbędny jest natomiast przepis przejściowy, zgodnie z którym w sprawach,
w których ogłoszono upadłość przed dniem wejścia w życie ustawy, ostateczna wysokość
wynagrodzenia nie podlega podwyższeniu o podatek VAT w tej części wynagrodzenia, która
była wcześniej wypłacona w formie zaliczek, do których nie był doliczony podatek VAT.
Regulacja ta jest konieczna z uwagi na odmienny sposób naliczania podatku VAT od zaliczek
przyznawanych przed i po wejściu w życie niniejszej ustawy. W postępowaniach, w których
 
5
nie ustalono ostatecznej wysokości wynagrodzenia, ale dokonano wypłaty zaliczek, wysokość
ostatecznego wynagrodzenia nie powinna podlegać podwyższeniu o kwotę podatku VAT
w tej części, która była wypłacona w formie zaliczek przed wejściem w życie ustawy, gdyż
przepisy PUiN nie zawierały podstawy do podwyższania zaliczek o kwotę podatku VAT. Nie
można jednak wykluczyć, że w niektórych sprawach – także pod rządem obecnych przepisów
– sądy podwyższały zaliczki o kwotę tego podatku. W takich sytuacjach będzie uzasadnione
podwyższenie ostatecznej wysokości wynagrodzenia o kwotę podatku VAT w tej części,
która była wypłacona w formie zaliczek przed wejściem w życie nowelizacji, do których to
zaliczek doliczony był podatek VAT.
Niezbędny jest także przepis przejściowy, zgodnie z którym w sprawach, w których
określono wstępne wynagrodzenie syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy przed dniem
wejścia w życie ustawy, zaliczki przyznane po wejściu w życie ustawy wlicza się do łącznej
wysokości zaliczek, o której mowa w art. 166 ust. 2 PUiN, w kwotach niepodwyższonych
o podatek VAT. Zgodnie bowiem z art. 166 ust. 2 PUiN łączna wysokość przyznanych
zaliczek na wynagrodzenie nie może przekraczać trzech czwartych wstępnego
wynagrodzenia. Ze względu na to, że wynagrodzenie wstępne określone przed wejściem
w życie projektowanej ustawy nie było podwyższone o kwotę podatku VAT, a zaliczki
przyznawane po jej wejściu w życie będą podwyższane o kwotę tego podatku, doszłoby do
wcześniejszego wyczerpania limitu przewidzianego w art. 166 ust. 2 PUiN.
Ze względu na fakt, że ustawa zawiera rozwiązania korzystne dla osób wykonujących
czynności zlecone w postępowaniach sądowych, zachodzi potrzeba jak najszybszego wejścia
w życie proponowanych przepisów dotyczących wynagradzania. Ustawa powinna mieć
zatem krótkie vacatio legis, co najwyżej 14 dni, który to okres umożliwi zapoznanie się
z
nowymi przepisami osobom zainteresowanym, co jest istotne zwłaszcza dla osób
zobowiązanych do wypłacania wynagrodzenia z uwzględnieniem kwot podatku VAT.
Proponowane w ustawie regulacje nie wymagają wydania aktu wykonawczego.
Projekt jest objęty prawem Unii Europejskiej i jest zgodny z przepisami UE.
Projekt nie podlega notyfikacji w trybie przewidzianym w przepisach dotyczących
sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych.



 
6