Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka

Druk nr 3904

Warszawa, 9 lutego 2011 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Marszałek Senatu



Pan

Grzegorz
Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Szanowny Panie Marszałku !

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. mam zaszczyt powiadomić Pana Marszałka, że Senat na 70
posiedzeniu w dniu 4 lutego 2011 r. podjął uchwałę w sprawie wniesienia do
Sejmu projektu ustawy

- o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich oraz ustawy o
Rzeczniku Praw Dziecka.
Projekt ustawy stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu
prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Jednocześnie pragnę poinformować, że Senat upoważnił senatora Piotra
Zientarskiego do reprezentowania Senatu w dalszych pracach nad tym projektem.

Z poważaniem

(-) Bogdan Borusewicz
U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 4 lutego 2011 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich oraz ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie
ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka.
Jednocześnie upoważnia senatora Piotra Zientarskiego do reprezentowania Senatu w
pracach nad projektem.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
USTAWA
z dnia
o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich
oraz ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka
Art. 1.
W ustawie z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14,
poz. 147, z późn. zm.1)) w art. 20 ust. 2 i 3 otrzymują brzmienie:
"2. Zadania i organizację Biura określa statut nadawany przez Rzecznika.
3. Rzecznik może powołać nie więcej niż trzech zastępców Rzecznika, w tym zastępcę do
spraw żołnierzy. Rzecznik odwołuje zastępców Rzecznika.".
Art. 2.
W ustawie z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. Nr 6, poz. 69, z późn.
zm.2)) w art. 13 ust. 2 i 3 otrzymują brzmienie:
"2. Organizację Biura określa statut nadawany przez Rzecznika.
3. Rzecznik może powołać zastępcę Rzecznika. Rzecznik odwołuje zastępcę Rzecznika.".
Art. 3.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2007 r. Nr 25, poz. 162 oraz
z 2010 r. Nr 182, poz. 1228, Nr 197, poz. 1307, Nr 202 poz. 1343 i Nr 254, poz. 1700.
2) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2008 r. Nr 214, poz. 1345 oraz z 2010 r. Nr 182,
poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 2010 r. (sygn. akt K 35/09)
dotyczącego ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r.
Nr 14, poz. 147, ze zm.).
Sentencja wyroku opublikowana została w Dz. U. Nr 202, poz. 1343 (dzień publikacji
wyroku – 29 października 2010 r.). Pełny tekst wyroku, wraz uzasadnieniem – w OTK Z.U. z
2010 r. Nr 8A, poz. 77.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 15
lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich w zakresie, w jakim upoważnia Marszałka
Sejmu do nadania statutu Biuru Rzecznika Praw Obywatelskich – z art. 93 ust. 1 i ust. 2 zdanie
drugie oraz z art. 210 Konstytucji.
Art. 20 ust. 2 ustawy o RPO przewiduje, że „Zadania i organizację Biura [Rzecznika
Praw Obywatelskich] określa statut, który nadaje Marszałek Sejmu na wniosek Rzecznika”.
Przepis ten powstał w okresie obowiązywania konstytucji z 1952 r., która po pierwsze
przewidywała, że „Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej”, a po drugie nie ustanawiała zasady niezależności i niezawisłości
Rzecznika (nie był on w tej konstytucji w ogóle wymieniany, był organem ustawowym).
W dotychczasowej praktyce, kiedy Rzecznik występował o nadanie lub zmianę statutu
Biura Rzecznika, Marszałek takie propozycje akceptował. Kiedy jednak w styczniu 2009 r.
Rzecznik wystąpił do Marszałka z wnioskiem o zmianę statutu Biura, Marszałek po
9 miesiącach przedstawił pisemną odmowę zmiany statutu, przedstawiając jednocześnie własne
sugestie w sprawie struktury organizacyjnej Biura.
2.2. Artykuł 210 Konstytucji przewiduje, że „Rzecznik Praw Obywatelskich jest w
swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada
jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie”.
W art. 93 Konstytucji pierwsze dwa ustępy przewidują, że wewnętrzne akty
normatywne (uchwały, zarządzenia) „mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki
2
organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty”, „są wydawane tylko na podstawie
ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz
innych podmiotów”. W doktrynie przyjmuje się, że art. 93, choć mówi tylko o wewnętrznych
aktach normatywnych wydawanych przez niektóre organy administracji rządowej, dotyczy też
wewnętrznych aktów normatywnych wydawanych przez inne organy władzy publicznej.
Oznacza to, że dotyczy także aktów wydawanych przez Marszałka Sejmu.
Przewidziana przez art. 210 Konstytucji niezależność Rzecznika „odnosi się do urzędu,
zaś niezawisłość – do piastującej ów urząd osoby (…). Innymi słowy niezależność cechuje
Rzecznika jako organ państwa, niezawisłość winna zaś być przymiotem ‘substratu osobowego’
tego organu. Sama niezależność od innych organów państwa oznacza zakaz tworzenia
pomiędzy Rzecznikiem a innymi organami więzi strukturalnych i funkcjonalnych, które
mogłyby prowadzić do zależności Rzecznika od tych organów. Ograniczenie to nie dotyczy
(…) wypadków dopuszczanych przez samą Konstytucję lub ustanowionych w ustawach, ale w
zgodzie z zasadami konstytucyjnymi (…). Niezależność od innych organów oznacza, że żaden
z nich nie może Rzecznikowi nakazać ani zakazać czegokolwiek, co mieści się w zakresie jego
konstytucyjnych zadań i określonych ustawą kompetencji”.
Nadanie „statutu Biuru ma znaczenie nie tylko dla samego Biura (…) ale bezpośrednio
rzutuje na sytuację Rzecznika, organu państwa odpowiedzialnego za ochronę konstytucyjnych
praw i wolności człowieka i obywatela. Można przyjąć, że żaden organ państwa, a więc
również Rzecznik, nie mógłby właściwie wypełniać konstytucyjnych obowiązków, będąc
pozbawionym fachowego zaplecza (biura, kancelarii). Na należyte wykonywanie tych
obowiązków zasadniczy wpływ ma nie tylko istnienie, ale i odpowiednia organizacja owego
zaplecza. Innymi słowy, determinowany postanowieniami statutu kształt organizacyjny Biura
ma realny wpływ na sprawność działania Rzecznika”.
„Skoro Rzecznik jest organem niezależnym, a na należyte wykonywanie przezeń
obowiązków zasadniczy wpływ ma istnienie i właściwa organizacja fachowego zaplecza, to
uznać trzeba, że to właśnie sam Rzecznik winien dysponować szeroką swobodą (co nie musi
oznaczać dowolności) ukształtowania struktury oraz trybu pracy podległego mu aparatu
urzędniczego. Nie ulega kwestii, że konstytucyjnie zadekretowana niezależność Rzecznika
zakazuje ustawodawcy ustanawiania takich więzów strukturalnych i funkcjonalnych, które
mogłyby uzależnić Rzecznika od innych organów władzy publicznej”.
Konstytucja przewiduje, co prawda, że Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany
przez Sejm (za zgodą Senatu), że odpowiada (jedynie) przed Sejmem na zasadach określonych
w ustawie oraz, że corocznie informuje Sejm i Senat o stanie przestrzegania wolności i praw
człowieka i obywatela. Nie może to jednak oznaczać, że ustawodawca może interpretować owe