Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Warszawa, 27 kwietnia 2011 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-25(4)/11

Pan

Grzegorz
Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej





Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
senackiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego (druk nr 3901).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.

(-) Donald Tusk

Stanowisko Rządu
do senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (druk sejmowy nr 3901)


Z uzasadnienia senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego (druk sejmowy nr 3901) wynika, że celem projektowanych
zmian jest wyeliminowanie jednej z podstaw pozwalających na odrzucenie wniosku
o wyłączenie sędziego, tj. przesłanki „oczywistej bezzasadności”, jak również
wprowadzenie do procedury cywilnej instytucji tzw. zażalenia poziomego

i przyznanie uczestnikom postępowania prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych
po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, które – w świetle aktualnych przepisów
– nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia do Sądu Najwyższego; dotyczy to
dwóch kategorii orzeczeń, mianowicie postanowienia oddalającego wniosek

o wyłącznie sędziego oraz postanowień o charakterze porządkowym
(w przedmiocie skazania świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby
trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania
świadka, odmowy zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od
przymusowego sprowadzenia).

Projektodawcy zamierzają osiągnąć zakładane cele przez:
– nowelizację art. 531 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.), zwanej dalej „k.p.c.”, polegającą
na rezygnacji w treści tego przepisu z przesłanki oczywistej bezzasadności wniosku
o wyłącznie sędziego (jako przesłanki jego odrzucenia),
– dodanie nowego przepisu, tj. art. 3942 k.p.c. wprowadzającego zażalenie do
równorzędnego składu sądu drugiej instancji na wymienione w tym przepisie
postanowienia.

Proponowane zmiany zasługują na aprobatę.
Należy wskazać, że w opracowanym przez działającą przy Ministrze
Sprawiedliwości Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego poprzedniej kadencji
projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw, który jest przewidziany w Programie prac legislacyjnych Rady Ministrów na
2011 r. na I kwartał bieżącego roku (projekt został przyjęty przez Komitet Rady
Ministrów w dniu 24 lutego 2011 r.), przewiduje się analogiczną – do przewidzianej
w senackim projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
(druk sejmowy nr 3901) – propozycję zmiany art. 531 k.p.c., jak również propozycję
dodania art. 3942 k.p.c., przewidującego tzw. zażalenie poziome.

Rezygnację z przesłanki oczywistej bezzasadności wniosku o wyłączenie
sędziego, jako podstawy jego odrzucenia, należy uznać za zasadną. Wniosek
o wyłączenie sędziego, nawet oczywiście bezzasadny, powinien podlegać
merytorycznemu rozpoznaniu, nawet wtedy, gdy od samego początku jawi się jako
bezzasadny, i to w stopniu niewątpliwym, niewymagającym głębszej analizy, czy
dokładnego rozważenia stanu prawnego lub faktycznego. W ten sposób strona
zgłaszająca wniosek o wyłączenie sędziego nie zostanie pozbawiona gwarancji
proceduralnych – orzeczenie zapadnie bowiem po wysłuchaniu sędziego, którego
wniosek dotyczy, a ponadto będzie podlegało kontroli instancyjnej w drodze
zażalenia.
W opracowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego projekcie
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw.
proponuje się, aby art. 3942 k.p.c. otrzymał brzmienie:
„Art. 3942. § 1. Na postanowienia sądu drugiej instancji, których przedmiotem są
oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, skazanie świadka, biegłego,
strony jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia
i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od
przymusowego sprowadzenia, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, z wyjątkiem
postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienia sądu pierwszej
instancji.
§ 2. W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia, o którym mowa w § 1, przepisy
art. 394 § 2 i 3, art. 395 § 1, art. 396 i art. 397 § 1, 11 i § 2 zd. pierwsze stosuje się

2
odpowiednio.”.
Rozwiązanie zawarte w projektowanym art. 3942 k.p.c. ma na celu
dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
2 czerwca 2010 r., sygn. SK 38/09, OTK–A 2010/5/46, w którym Trybunał
orzekł, że przepis art. 3941 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości
zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego wniosek

o wyłączenie sędziego złożony w postępowaniu przed sądem drugiej instancji, jest
niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny uznał jednocześnie,
iż przepis ten nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji, co oznacza, że
niekonstytucyjny pozostaje jedynie brak możliwości zaskarżenia postanowienia
sądu drugiej instancji oddalającego wniosek o wyłączenie sędziego tego sądu.
Wyrażona w art. 176 ust. 1 Konstytucji zasada dwuinstancyjności postępowania nie
wymaga bowiem, aby rozstrzygnięcie wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej
instancji w przedmiocie wyłączenia sędziego musiało podlegać kontroli
instancyjnej. W uzasadnieniu powołanego wyroku Trybunał odniósł się także
pozytywnie do rozwiązania zawartego w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 112),
przewidującego dodanie art. 3942 k.p.c. dopuszczającego możliwość zaskarżenia
postanowień porządkowych o charakterze przymuszającym, wydawanych po raz
pierwszy przez sąd drugiej instancji, do innego równorzędnego składu tego sądu –
uznając, że projektowane rozwiązanie zapewnia w sposób wystarczający kontrolę
odwoławczą w odniesieniu do tej grupy postanowień.
Art. 3942 § 1 k.p.c., w brzmieniu zaproponowanym w senackim projekcie
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk sejmowy nr
3901), dopuszcza możliwość zaskarżenia postanowień oddalających wniosek
o wyłącznie sędziego oraz postanowień porządkowych o charakterze
przymuszającym, wydawanych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, do
innego równorzędnego składu tego sądu, zapewniając w ten sposób kontrolę
odwoławczą w odniesieniu do tej grupy rozstrzygnięć. Odstępuje jednocześnie

3
w tym zakresie od zasady dewolutywności na rzecz tzw. zażalenia poziomego.
Rozwiązanie to należy uznać za trafne. Postępowania zmierzające do wydania
postanowień wymienionych w projektowanym przepisie mają charakter wpadkowy,
incydentalny. Nie wymagają zatem angażowania Sądu Najwyższego, jako instancji
odwoławczej.
Odnosząc się jednakże do treści projektowanego 3942 § 2 k.p.c. należy
wskazać, iż nie wydaje się, aby w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia
zasadne było odpowiednie stosowanie także art. 395 § 2 k.p.c. (w projekcie
przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego zawarto w tym
zakresie odesłanie jedynie do § 1 tego przepisu). Art. 395 § 2 k.p.c. stanowi: „Jeżeli
zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, sąd, który wydał
zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sądowi drugiej
instancji, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od
ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.”.
Należy zauważyć, że „sąd, który wydał zaskarżone postanowienie”, jest tym samym
sądem, do którego – zgodnie z projektowanym art. 3942 § 1 k.p.c. – ma
przysługiwać tzw. zażalenie poziome. Nie ma zatem potrzeby, aby sąd ten
dokonywał dodatkowo reasumpcji wydanego przez siebie postanowienia.
Niezależnie od tego ratio legis regulacji z art. 395 § 2 k.p.c. (przepisu o charakterze
wyjątkowym) stanowi przeciwdziałanie przewlekaniu postępowania, związanemu
z przedstawianiem akt sprawy wraz z zażaleniem sądowi drugiej instancji. Cel ten
przestaje być aktualny w przypadku rozpoznawania zażalenia przez inny
równorzędny skład tego samego sądu.
Ponadto nie można zgodzić się z zawartym w uzasadnieniu projektu ustawy
stwierdzeniem (w pkt 4. Oczekiwane skutki społeczne, prawne i finansowe), że
proponowana nowelizacja, poprzez wzrost liczby środków odwoławczych
wnoszonych do sądów, może powodować dodatkowe skutki finansowe dla budżetu
państwa w postaci zwiększenia wydatków w części 15 „Sądy powszechne”,
względnie wymusi na dysponentach inny podział przyznanych środków. Wdrożenie

4