Poselski projekt ustawy o upadłości konsumenckiej

Dział X
Przepisy końcowe
Art. 66. W ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60,
poz. 535, z późn. zm.):
1) w art. 124 ust. 3 dodaje się zdanie: „Wysokość jego udziału oblicza się od kwoty
jaka pozostaje po odjęciu od ogólnej wartości majątku wspólnego, sumy
podlegających zaspokojeniu w prowadzonym postępowaniu wierzytelności
wynikających z czynności prawnych, na które wyraził zgodę.”,
2) w Części trzeciej uchyla się Tytuł V.
Art. 67. W ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U.
Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.) w art. 75 pkt 5 otrzymuje brzmienie:
"5) wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.".
Art. 68. W ustawie z dnia 15 czerwca 2007r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr 123 poz. 850) art. 2
otrzymuje brzmienie:
„Licencja syndyka uprawnia do wykonywania czynności syndyka, nadzorcy sądowego i
zarządcy na podstawie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i
naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535, z późn. zm.) oraz czynności nadzorcy sądowego
na podstawie ustawy z dnia _______ o upadłości konsumenckiej (Dz. U. nr ___ poz.
____).”
Art. 69. 1. Postępowania w których ogłoszono upadłość wobec osób fizycznych przed wejściem
w życie niniejszej ustawy prowadzi się według przepisów dotychczasowych.
2. W postępowaniach, w których wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej
nieprowadzącej działalności gospodarczej zgłoszono przed wejściem w życie
niniejszej ustawy, a równocześnie nie ogłoszono upadłości sąd wezwie dłużnika
do uzupełnienia braków formalnych w terminie 7 dni w celu dostosowania wniosku
do postanowień niniejszej ustawy pod rygorem zwrotu wniosku. W dalszym ciągu
postępowanie toczy się według postanowień niniejszej ustawy.
Art. 70. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.


UZASADNIENIE

Sytuacja społeczno-ekonomiczna uzasadniająca powstanie ustawy
Główną przyczyną powstania ustawy jest wzrastająca rola kredytu konsumenckiego. Jest to
pożyteczny instrument gospodarczy, gdyż rozwija popyt wewnętrzny. Równocześnie ubocznym
skutkiem kredytu konsumenckiego jest wzrost liczby osób, które stały się niewypłacalne i z tego
względu zostały wykluczone poza margines życia społecznego. Reagując na ten problem
większość państw Europy Zachodniej wprowadzało instytucje upadłości konsumenckiej –
15 
 
z początku restrykcyjne. Z czasem jednak gdy okazywało się, że restrykcyjne rozwiązania
nie pomagają osobom ubogim, których głównie problem niewypłacalności dotykał, rozpoczęto
liberalizowanie rozwiązań w zakresie upadłości konsumenckiej w celu przywrócenia do życia
społecznego osób wykluczonych ze społeczeństwa w konsekwencji niewypłacalności. Kolejno
uchwalano ustawy: w 1984r. w Dani, w 1989r. we Francji, w 1992r. w Norwegi, w 1993r.
w Finlandii, w 1994r. w Szwecji i w Niemczech, w 1997r. w Holandii i w 1998r. w Belgii1.
Znaczący jest przykład Niemiec gdzie przed 1994r. do konsumentów stosowano rozwiązanie
polegające na likwidacji majątku podobne do rozwiązania stosowanego wobec przedsiębiorców.
Z tego względu w praktyce nie było wykorzystywane przez konsumentów. Obecne rozwiązanie
opiera się na ochronie przed kredytodawcami części dochodu konsumentów2.
Pod uwagę trzeba wziąć fakt, że udzielanie kredytu jest sposobem zarobkowania instytucji
finansowych i w związku z tym należy wymagać od tych instytucji prowadzenia tej działalności
w
sposób odpowiedzialny. Nie
można uznać za odpowiedzialne udzielanie kredytu
konsumenckiego bez sprawdzenia zdolności kredytowej dłużnika.
Wbrew temu co się powszechnie sądzi rośnie zadłużenie polskich gospodarstw domowych.
Przykładowo według danych NBP pomiędzy styczniem a kwietniem 2009r. wartość kredytów
złotowych wzrosła o 10 mld. zł. Z tego względu należy oczekiwać, że liczba kredytów
niespłaconych będzie wzrastać, na co wskazują także dane NBP dotyczące kredytów
zagrożonych3.
Adresatami ustawy są zasadniczo dwie grupy osób:
1) dłużnicy, którzy zaciągnęli kredyt hipoteczny na mieszkanie lub dom ok. 300.000 zł i którzy
bez względu na przyczyny nie potrafią spłacać rat kredytu a dodatkowo wartość mieszkania
spadła i w związku z tym jest niższa niż kwota kredytu,
2) dłużnicy ubodzy, którzy popadli w spiralę zadłużenia nabywając „ponad stan” przedmioty
domowego użytku, a następnie nie radzący sobie ze spłatą kredytu, często zaciągający
kolejne pożyczki na spłatę poprzednich kredytów, a ponadto z uwagi na zobowiązania
kredytowe nie uiszczający podstawowych należności takich jak np. czynszu najmu
mieszkania.
W omawianych przypadkach prowadzenie egzekucji komorniczej przez wierzycieli doprowadzi
do zbycia posiadanego przez te osoby majątku poniżej jego wartości, zajęcia przez komornika
legalnych dochodów oraz obciążenia ich kosztami postępowania egzekucyjnego.
W konsekwencji na wiele lat, a we wielu przypadkach do końca życia ww. osoby zostaną
wykluczone tracąc mieszkanie i możliwość legalnego zarobkowania przy równocześnie
narastających długach.
Bezsporne powinno być, że w tej sytuacji należy stworzyć opisanym wyżej osobom drogę
prawną pozwalającą na wyjście z zadłużenia. Ochrona dłużnika wywodzona jest bowiem
zarówno z chrześcijańskiej zasady ochrony biednych i słabych jak i z Deklaracji Praw Człowieka
                                                           
1 Za P. Dobrowolskiego „O potrzebie naprawy upadłości konsumenckiej w Polsce”. Raport Instytut Sobieskiego. 
2 Za P. Dobrowolski „O potrzebie naprawy upadłości konsumenckiej w Polsce”. Raport Instytut Sobieskiego. 
3 Za P. Dobrowolski „O potrzebie naprawy upadłości konsumenckiej w Polsce”. Raport Instytut Sobieskiego. 
16 
 
i Obywatela z 1789r.4. Dyskusyjne może być jakim rygorom i restrykcjom należy poddać
dłużników przed oddłużeniem.

Ocena stanu dotychczasowego
Obecnie obowiązujące przepisy w zakresie upadłości osób fizycznych nie prowadzących
działalności gospodarczej zawarte w części trzeciej, tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535, z późn. zm.) wykazują wiele wad.
Pierwsza wada to ograniczenie możliwości skorzystania z upadłości wyłącznie przez osoby
fizyczne, które stały się niewypłacalne wskutek „wyjątkowych i niezależnych od dłużnika
okoliczności”. Powyższe rozwiązanie przenosi ciężar decyzji, którą powinien podjąć
ustawodawca na sądy oraz skutkuje niejednolitą praktyką sądów. Ponadto zamyka drogę
do oddłużenia i „nowego początku” osobom, które popadły w spiralę zadłużenia z innych
przyczyn. Takie rozwiązanie niewątpliwie sprzyja instytucjom udzielającym pożyczek, które
nie ponoszą konsekwencji niesprawdzania zdolności kredytowej swoich klientów wyrażającej się
np. w udzielaniu „kredytów na dowód osobisty”.
Druga wada to oddanie Sądowi decyzji dotyczącej kształtu planu spłaty sądowi. W konsekwencji
dłużnik składając wniosek o ogłoszenie upadłości nie ma pewności jakie będą skutki ogłoszenia
upadłości tj. nie wie jaki plan spłaty ustali sąd. Ponadto kształt planu spłaty jest zróżnicowany
w zależności od tego, jaki sędzia będzie go ustalał.
Trzecia wada to nierozwiązanie problemu osób zadłużonych, które nie posiadają żadnego
majątku nawet takiego, który wystarczałby na pokrycie kosztów postępowania. Liczba takich
osób, znajdujących się poza marginesem życia społecznego, niechętnych do podjęcia legalnej
pracy stale rośnie zwiększając klientelę systemu pomocy społecznej.
Czwarta wada to zbytnie zaangażowanie sądu w proces upadłości konsumenckiej. Biorąc pod
uwagę przyszły, masowy charakter tego zjawiska oraz aktualne obciążenie pracą sądów
procedura upadłości konsumenckiej powinna być możliwie prosta, a kolejne czynności
dokonywane w sposób niemal automatyczny.
Piąta wada to umiejscowienie upadłości konsumenckiej w Prawie upadłościowym i naprawczym,
jako szczególny tryb postępowania upadłościowego, dla którego podstawowym trybem
postępowania jest postępowanie upadłościowe przedsiębiorców. Pomijając nieczytelność
dotychczasowych przepisów należy zauważyć, że w przypadku upadłości przedsiębiorców
przyjęte rozwiązania mają rozbudowany charakter i częstokroć nie są przydatne w upadłości
konsumenckiej. Ponadto masowy charakter upadłości konsumenckiej oraz mniejsza skala masy
upadłości umożliwia uproszczenie procedury upadłościowej.
Szósta wada to przejęcie majątku upadłego przez syndyka. Takie rozwiązanie podraża koszty
postępowania upadłościowego,
Siódma wada to ograniczenie możliwości skorzystania z upadłości przez osoby, które prowadzą
działalność zarobkową w sytuacji tzw. samozatrudnienia tj. prowadzą działalność gospodarczą,
świadczą usługi dla przedsiębiorstw i nie zatrudniają pracowników lub podwykonawców.
Obecnie jest to bardzo popularna forma zarobkowania. Sytuacja ekonomiczna takich osób
nie różni się od sytuacji osób zatrudnionych na podstawie umów o pracę. Z tego względu
nie jest uzasadnione różnicowanie ich sytuacji w zakresie dostępności do upadłości.
                                                           
4  O  pochodzeniu  zasady  ochrony  dłużnika  z  Deklaracji  Praw  Człowieka  i  Obywatela  K.  Michalak  „Przesłanki 
wszczęcia  konsumenckiego  postępowania  niewypłacalnościowego  i  postępowania  prowadzącego  do  uwolnienia 
z reszty długów we Francji”. Transformacje prawa prywatnego. 1/2008. 
17 
 
W konsekwencji zgodnie z informacją Rządu zawartą w stanowisku do komisyjnego projektu
ustawy zawartego w druku 2485 na 870 złożonych wniosków – upadłość ogłoszono w stosunku
do 6 dłużników.

Cele ustawy
Cele ustawy to:
1) określenie sposobu zaspokojenia wierzycieli osób fizycznych, które stały się niewypłacalne,
2) stworzenie praktycznej i prostej procedury oddłużania osób fizycznych, które stały się
niewypłacalne co umożliwi tym osobom nowy początek,
3) zapewnienie uczestnictwa osób oddłużanych w procedurze zaspokajania ich wierzycieli
co może mieć walor edukacyjny.
Tak określonym celom ustawy odpowiada art. 2 ustawy który stanowi, że postępowanie
upadłościowe konsumenckie należy prowadzić w sposób pozwalający w jak najwyższym stopniu
zaspokoić wierzycieli przy równoczesnym umożliwieniu dłużnikowi powrotu do normalnego
funkcjonowania po zakończeniu postępowania.

Założenia ustawy
Podstawowe założenia ustawy to:
1) ogłoszenie upadłości następuje w sposób zautomatyzowany na podstawie wniosku
dłużnika, z którego wynika, że dłużnik jest niewypłacalny,
2) pojęcie niewypłacalności jest zobiektywizowane. Dłużnik jest niewypłacalny gdy:
a)
przez co najmniej 3 miesiące dłużnik nie reguluje zobowiązań niezwiązanych
z działalnością gospodarczą oraz
b)
suma niewykonanych zobowiązań niezwiązanych z działalnością gospodarczą
przekracza wartość rynkową składników majątku dłużnika (art. 4),
3) oddalenie wniosku może nastąpić w przypadkach gdy dłużnik wykazał się „złą wiarą”
tj. np. będąc niewypłacalnym pogłębił swoją niewypłacalność albo zataił część majątku
we wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 11). W przypadku gdy wobec braku wiedzy o
powyższym Sad ogłosi upadłości – możliwe jest także z przyczyn określonych w art. 11
umorzenie postępowania (art. 55 pkt 2),
4) ponadto w przypadku gdyby dłużnik wykazał się w toku postępowania jakąkolwiek
nierzetelnością (np. dokonał czynności bez zgody nadzorcy sądowego) postępowanie
będzie umorzone (art. 55), a ponadto w pewnych przypadkach dłużnik może ponieść
odpowiedzialność karną,
5) ogłoszenie upadłości wszczyna postępowanie prowadzone przez nadzorcę sądowego
zmierzające do ustalenia listy wierzytelności (art. 28 – art. 36). Nadzorca sądowy ustala
projekt listy wierzytelności oraz planu spłaty zatwierdzane następnie przez Sąd,
6) wierzyciele dysponują instrumentami pozwalającymi zabezpieczyć ich interesy

polegającymi na:
a) powołaniu biegłego sądowego, który może zbadać aspekty ekonomiczne takie jak
wartość majątku upadłego czy racjonalność czynności upadłego. Negatywna opinia
18 
 
biegłego przyjęta przez sędziego-komisarza skutkuje umorzeniem postępowania (art.
25, art. 55).
b) powołaniu biegłego sądowego w celu zbadania czynności dłużnika dokonywanych
w ciągu roku przed ogłoszeniem upadłości (art. 25 ust. 1 pkt 4). Celem takiego badania
może być zebranie informacji do ewentualnego późniejszego przeprowadzenia procesu
o uznanie czynności dłużnika za dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli. Zawiśnięcie
takiego sporu jest negatywną przesłanką umorzenia długów, a prawomocne ustalenie
że czynność dłużnika została dokonana w celu pokrzywdzenia wierzycieli skutkuje
umorzeniem postępowania,
c) wystąpieniu do nadzorcy sądowego o zweryfikowanie stanu majątku upadłego na dzień
ogłoszenia upadłości (art. 23 ust. 2) – negatywna weryfikacja jest podstawą umorzenia
postępowania,
7) ogłoszenie upadłości wywołuje skutki zbliżone do ogłoszenia upadłości przedsiębiorców,
przy czym upadłość konsumencką należy w tym zakresie sytuować pomiędzy upadłością
z możliwością zawarcia układu, a upadłością obejmująca likwidację majątku (art.14 - art.21),
8) w wyniku ogłoszenia upadłości upadły nie traci prawa zarządu swoim majątkiem. Upadły
sam likwiduje swój majątek w celu wykonania planu spłaty,
9) w celu określenia planu spłaty ustala się wartość majątku upadłego oraz jego przeciętny
dochód,
10) ustalenie planu spłaty jest operacją matematyczną, w której znaczenie mają wartość
majątku upadłego i wysokość dochodów upadłego,
11) plan spłaty wykonywany jest przez 3 lata (36 rat). Każda z rat składa się z dwóch części
a) części stanowiącej 1/36 majątku upadłego po dokonanych wyłączeniach,
b) części stanowiącej 70 % nadwyżki dochodu upadłego powyżej minimalne wynagrodzenie
za pracę,
12) likwidacja majątku przez upadłego i wykonywanie planu spłaty podlega kontroli nadzorcy
sądowego (zgody nadzorcy wymaga szereg czynności upadłego) art. 23- art. 24,
13) zobowiązania powstałe po dniu ogłoszenia upadłości nie są zobowiązaniami zaspokajanymi
w toku postępowania,
14) postępowanie kończy się:
a) umorzeniem postępowania - gdy upadły wykaże się szeroko rozumiana nielojalnością
wobec wierzycieli lub nie wykona planu spłaty,
b) umorzeniem zobowiązań upadłego – gdy upadły wywiąże się ze swoich obowiązków,
w tym wykona plan spłaty,
15) w przypadku upadłych, którzy nie mają żadnego majątku i dochodu, który mógłby zostać
przeznaczony na wykonanie planu spłaty - planu spłaty nie ustala się, a długi umarza się
po upływie trzech lat jeżeli wcześnie nie umorzono postępowania,
16) koszty postępowania są ograniczone do wpisu od wniosku, wynagrodzenia nadzorcy
sądowego i ewentualnie wynagrodzenia biegłego sądowego.

Dodatkowo zgodnie z opinią prof. dr hab. F. Zedlera z 11 stycznia 2010r. (druk 2485):
19