Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw

 
 
itp. Powiązanie czasu trwania umów z pracownikami artystycznymi z sezonem
artystycznym umożliwi uporządkowanie tzw. rynku transferów artystycznych.
Artyści oraz dyrektorzy będą mieli czas na znalezienie zatrudnienia w innej instytucji
artystycznej, a dyrektorzy będą mogli racjonalnie i z wyprzedzeniem kompletować
zespoły artystyczne. Należy zaznaczyć, że zwolnienia odbywające się w trakcie trwania
roku artystycznego zawsze odbijają się na jakości pracy zespołu artystycznego oraz
całej instytucji.
Obecnie obowiązujące przepisy prawa pracy, mimo dużej elastyczności, nie
odpowiadają specyficznym potrzebom poszczególnych instytucji artystycznych.
Dlatego projekt ustawy proponuje stworzenie nowego modelu umów o pracę – umowy
na czas określony obejmującej od jednego do pięciu sezonów artystycznych. Ma to na
celu dostosowanie umów o pracę oraz obciążeń czasowych do specyfiki pracy
artystycznej. Wprowadzenie tak sformułowanych umów o pracę ma na celu
zracjonalizowanie zasad zatrudnienia artystów i stworzenie możliwości stałej
weryfikacji ich umiejętności i warsztatu. Umowa ma być umową o pracę na czas
określony, charakteryzującą się odrębnościami wynikającymi zarówno z potrzeb
instytucji artystycznych, jak i natury zawodów artystycznych. Do tych umów nie będzie
miał zastosowania art. 251 Kodeksu pracy.
Projektowana artystyczna umowa sezonowa będzie umową zawieraną na czas
określony, przy czym zawarcie trzeciej kolejnej artystycznej umowy sezonowej,
będącej umową na czas określony, nie skutkowałoby tym, że ta trzecia umowa
stawałaby się z mocy prawa umową zawieraną na czas nieokreślony. Należy wyraźnie
wskazać, że zastosowanie możliwości przedłużania umów czasowych jest zgodne
z przepisami Dyrektywy Rady 99/70/EWG z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej
porozumienia ramowego w sprawie umów na czas określony zawartego przez UNICE,
CEEP i ETUC (Dz. Urz. WE L 175 z 10.07.1999), ponieważ jest w pełni uzasadnione
specyfiką pracy artystycznej oraz zewnętrznymi wymogami organizacji sezonu
artystycznego.
Projekt przewiduje również, że artyści wykonawcy legitymujący się stażem 15 lat pracy
na podstawie sezonowych umów artystycznych, będę mieli prawo do zawarcia umowy
na czas nieokreślony. Projektowany przepis nie zawiera wymogu odbycia tego stażu
w jednej instytucji artystycznej. Nie musi być także zachowana ciągłość zatrudnienia.
1 6
 
 
O nabyciu praw decydować będzie suma okresów zatrudnienia. Zawarcie takiej umowy
ma następować na wniosek artysty wykonawcy. Powyższa regulacja jest również
docenieniem profesjonalizmu i zaangażowania artysty. Wzorem dla takiego rozwiązania
jest instytucja artysty – rezydenta, znana systemom prawnym niektórych państw
Unii Europejskiej.
Wprowadzenie zasady, iż artyści wykonawcy po osiągnięciu stażu 15 lat pracy na
podstawie umów zawieranych na czas określony nabierają prawa do zawarcia umowy
na czas nieokreślony jest zgodne z prawodawstwem europejskim. Do zachowania tej
zgodności dla zróżnicowanych rozwiązań prawnych w zakresie zawierania umów
o pracę należy przyjąć, w zgodzie z ustawodawstwem krajowym, ale też i praktyką,
środki zapobiegawcze np. w postaci:
1) obiektywnych powodów uzasadniających odnowienie umowy,
2) maksymalnej łącznej długości kolejnych umów,
3) liczby odnowień.
W proponowanych przepisach są brane pod uwagę obiektywne powody uzasadniające
odnowienie umowy, liczba kolejnych zawieranych umów i liczba odnowień. Propozycje
rozwiązań zawarte w ustawie wypełniają pkt 2 określony na lat 15, po których umowa
przechodzi (na wniosek pracownika) w formę umowy na czas nieokreślony. Także
środek określony w pkt 1 jest spożytkowany, gdyż mówi on o powodach przedłużenia
umowy, a takim kryterium jest np. wykorzystanie artysty wykonawcy do zadań
artystycznych. Wobec osoby niewykorzystywanej zachodzą wyraźne przesłanki do
nieprzedłużania umowy. Zatrudnienie na czas określony występuje już w wielu
zawodach (np. lekarze, nauczyciele akademiccy) – umowę o pracę podpisuje się na czas
określony, tak więc pracownicy artystyczni nie stanowiliby tu wyjątku. Ponadto
zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w instytucji artystycznej nie jest jedyną,
obligatoryjną formą pracy artysty wykonawcy.
Istnieje wiele obszarów zatrudnienia niedotowanych przez mecenat publiczny:
produkcje filmowe, telewizyjne, seriale wielosezonowe, reklamy. Wybór
najkorzystniejszej formy zatrudnienia należy do samego artysty wykonawcy.
Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę bez żadnych ograniczeń w instytucjach
dotowanych ze środków publicznych artystów wykonawców czerpiących swe główne
1 7
 
 
dochody z pracy na wolnym rynku powoduje ich uprzywilejowanie w stosunku do
artystów wykonawców, ograniczających się wyłącznie do zatrudnienia w publicznych
instytucjach artystycznych. Uprzywilejowanie polega na tym, że pierwsza
z wymienionych grup wykonawców przerzuca całość kosztów pracy na mecenat
publiczny, natomiast swoje główne dochody czerpie z pracy na wolnym rynku, co
stawia ich w nieuzasadnienie korzystnej sytuacji wobec innych członków tej samej
grupy zawodowej. W przyszłości musi nastąpić zróżnicowanie rynku pracy artystów
wykonawców na tych, którzy jako podstawową formę swojego zatrudnienia przyjmą
prace na podstawie umów o pracę w instytucjach publicznych (dotowanych) i tych,
którzy będą swoją główną aktywność koncentrować na wolnym rynku usług
artystycznych. Obie formy będą współistniały obok siebie, natomiast zmiany
proponowane w ustawie idą w kierunku stworzenia elastycznej sytuacji rynkowej
pozwalającej pracownikom dokonywać i zarazem korygować swoje wybory. Po trzecie
umowy na czas nieokreślony powodują zamknięcie zespołów artystycznych dla
dopływu młodych wykonawców, których obecność jest konieczna.
Projekt ustawy przewiduje również zakaz prowadzenia przez artystę działalności na
rzecz innych podmiotów bez zgody pracodawcy. Pracodawca może taką zgodę
uzależnić od uzyskania rekompensaty od podmiotu, na rzecz którego pracownik
artystyczny będzie świadczył pracę, w przypadku poniesienia rzeczywistych kosztów
(np. koszty odwołania spektaklu, koncertu, koszty dodatkowych prób, koszty
wprowadzenia jako zastępstwa nowego wykonawcy). Proponowane regulacje mają na
celu zapobieganie sytuacji, powszechnej dziś na rynku, kiedy inne podmioty
(np. producenci telewizyjni lub filmowi albo teatry prywatne) niejako wykorzystują
teatry czy inne instytucje artystyczne dotowane ze środków publicznych, w ten sposób,
że to te ostatnie instytucje obowiązane są do płacenia świadczeń ZUS i innych na rzecz
artystów. Z drugiej strony kontrakty czasowe artystów w innych miejscach zakłócają
rytm pracy teatrów i orkiestr, powodując konkretne problemy z racjonalnym
harmonogramem wielomiesięcznej pracy (obsadą spektakli i występów,
przygotowaniem premier i prowadzeniem prób).
W trakcie trwania sezonu artystycznego umowa z pracownikami artystycznymi będzie
mogła być rozwiązana za wypowiedzeniem przez każdą ze stron, nie później niż na
cztery miesiące przed końcem danego sezonu artystycznego. Okres wypowiedzenia
będzie trwać do zakończenia danego sezonu artystycznego. Do rozwiązywania umów
1 8
 
 
zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę będą mieć zastosowanie przepisy Kodeksu
pracy, również w zakresie odszkodowań, chyba że pracownik artystyczny i instytucja
kultury w umowie ustalą inaczej.

W projekcie ustawy zamieszczono również przepis stanowiący, iż strony umowy na
czas określony do 30 kwietnia ostatniego sezonu, na jaki umowa jest zawarta muszą
określić zamiar jej przedłużenia lub rozwiązania.
Przy wprowadzaniu nowych zasad zatrudniania pracowników artystycznych na
uwzględnienie zasługuje ochrona macierzyństwa i rodzicielstwa. Proponuje się
rozwiązania mające na celu daleko idącą ochronę macierzyństwa i rodzicielstwa. Do
uprawnień pracowników artystycznych związanych z rodzicielstwem będzie się
stosować przepisy Kodeksu pracy, w szczególności z następującymi korzystniejszymi
dla pracownika artystycznego rozwiązaniami:
1) umowa, która uległaby rozwiązaniu podczas trwania ciąży lub urlopu macierzyńskiego
(ojcowskiego), ulegać będzie przedłużeniu do końca sezonu artystycznego
następującego po sezonie artystycznym, w którym nastąpiło urodzenie dziecka,
2) w przypadku korzystania przez pracownika artystycznego z uprawnień przewidzianych
w art. 186 Kodeksu pracy umowa ulegać będzie przedłużeniu do końca sezonu
artystycznego, w którym zakończy się urlop wychowawczy.

Nowe projektowane zasady zatrudniania pracowników artystycznych będą stosowane
do umów zawieranych po wejściu w życie przepisów ustawy. Ze względów
gwarancyjnych i zachowania zasady niedziałania prawa wstecz, umowy o pracę na czas
nieokreślony zawarte przez pracowników artystycznych przed dniem wejścia w życie
ustawy będą nadal obowiązywały.
Przedstawione rozwiązania zmierzają do stworzenia kompleksowej regulacji dotyczącej
zatrudniania. Są one zgodne z prawem Unii Europejskiej, w szczególności z przepisami
dyrektywy Rady 99/70/EWG z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej Porozumienia
ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez UNICE, CEEP oraz
ETUC oraz dyrektywy Rady 92/85/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie
wprowadzenia
środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy
1 9
 
 
bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i
pracownic karmiących piersią.
Trzeba również podkreślić, na co wskazywały wielokrotnie środowiska teatralne, że są
one zgodne z powszechną praktyką funkcjonowania instytucji artystycznych w krajach
członkowskich Unii Europejskiej.
13) Plan finansowy instytucji kultury

Dostosowując brzmienie przepisów projektowanej ustawy do wymogów przepisów
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, dotychczasowy art. 27
ust. 3 i 4 należy zmienić w ten sposób:
– podstawą gospodarki finansowej instytucji kultury jest plan finansowy ustalony
przez dyrektora z zachowaniem wysokości dotacji organizatora (art. 30 ustawy
o finansach publicznych),
– instytucje kultury wyodrębniają w swoich planach finansowych zgodnie z art. 31
ustawy o finansach publicznych:
1) przychody z prowadzonej działalności,
2) dotacje z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
3) koszty, w tym:
a) wynagrodzenia i składki od nich naliczane,
b) płatności odsetkowe wynikające z zaciągniętych zobowiązań,
c) zakup towarów i usług,
4) środki na wydatki majątkowe,
5) środki przyznane innym podmiotom,
6) stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku,
7) stan środków pieniężnych na początek i koniec roku,
2 0