Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw

 
 
rynku profesjonalnych dyrektorów instytucji kultury. Zwiększa także możliwość
swobodnego startu w konkursach, przy jednoczesnym unikaniu konfliktów
z organizatorami.
Z uwagi na proponowane regulacje dotyczące instytucji artystycznych proponuje się
przepis, aby dyrektorzy instytucji artystycznych powoływani byli na czas określony, na
okres od trzech do pięciu sezonów artystycznych, a dyrektorzy pozostałych instytucji
kultury powoływani byli na czas określony do lat siedmiu (w szczególności dotyczy to
bibliotek i muzeów, które charakteryzują się innym cyklem działalności). Ponadto
projekt ustawy przewiduje, że przedłużenie kadencji dyrektora nie wymaga
przeprowadzenia procedury określonej w art. 15, tzn. jest to wyłączna decyzja
organizatora. W określonych w projekcie ustawy przypadkach będzie wymagane
jedynie zasięgnięcie przez organizatora opinii Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego. Ma to służyć uproszczeniu procedur i wpisuje się w filozofię umocnienia
pozycji dyrektora instytucji kultury. Należy zaznaczyć, że projekt ustawy również
w
tym przypadku nie wyklucza możliwości konsultacji, ani możliwości
przeprowadzenia konkursu.
Zmianą o zasadniczym znaczeniu jest wprowadzenie w projekcie ustawy zasady
przewidującej, iż powoływanie dyrektora instytucji kultury na czas określony łączy się
z zawarciem między organizatorem a dyrektorem porozumienia określającego
szczegółowy zakres zobowiązań jednej i drugiej strony. Elementy tak przyjętego
porozumienia powinny dotyczyć m.in. programu działania (np. plan roczny, plan
wieloletni, kryteria oceny dyrektora, sposób finansowania), a także, w zależności od
rodzaju instytucji kultury i jej potrzeb, szczegółowych ustaleń dotyczących oczekiwań
zarówno organizatora, jak i dyrektora w zakresie funkcjonowania instytucji kultury
(programy naprawcze, inwestycje, współpraca zagraniczna).

7) Powierzanie zarządzania instytucją kultury osobom prawnym i fizycznym

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej już obecnie umożliwia
powierzanie zarządzania instytucją kultury osobom prawnym i fizycznym. Takie
rozwiązanie mogłoby być bardzo atrakcyjne dla budowania rzeczywistego partnerstwa
publiczno-prywatnego w sektorze kultury. Niestety w obecnym stanie prawnym przepis
1 1
 
 
(w brzmieniu wprowadzonym w 1991 r., czyli jeszcze przed wejściem w życie regulacji
dotyczących partnerstwa publiczno-prywatnego, czy też aktualnie obowiązujących
przepisów o zamówieniach publicznych) jest niezwykle trudny do zastosowania.
Dlatego konieczne jest jego doprecyzowanie i rozwinięcie przepisów dotyczących
powierzania zarządzania instytucją kultury osobom prawnym lub fizycznym.
W projekcie ustawy proponuje się, aby powierzenie zarządzania instytucją kultury
odbywało się zgodnie z ustawą – Prawo zamówień publicznych. Proponuje się również,
aby zarządzanie instytucją kultury było powierzane osobie prawnej lub fizycznej
w formie umowy, która powinna określać szczegółowo prawa i obowiązki organizatora
oraz zarządcy. Umowa zawierana przez organizatora z zarządcą powinna określać
obowiązkowe elementy, w szczególności: warunki wynagrodzenia zarządcy, kryteria
oceny pracy zarządcy, przesłanki i sposób rozwiązywania umowy, szczegółowe zasady
odpowiedzialności zarządcy za powierzoną instytucję kultury, obowiązek posiadania
ubezpieczenia.
Umowa powinna również odnosić się do elementów związanych z udostępnianiem
zarządcy infrastruktury przypisanej konkretnej instytucji kultury. I tak, umowa ta
powinna także określać: przejrzysty mechanizm wynagrodzenia (zapewnienie
równowagi świadczeń, brak nadmiernej rekompensaty), precyzyjne ustalenie
wzajemnych zobowiązań stron, ustalenie poziomu zysku, podział (ewentualnie zwrot
dodatkowych, nadmiernych zysków), skutku niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązań (system kar), zasady kontroli (monitoringu) realizacji
przedsięwzięcia.
Proponuje się też wykreślenie odwołania do ustawy o przedsiębiorstwach
państwowych.

8) Zastępca dyrektora instytucji kultury

Obecnie obowiązujący art. 15 ust. 6 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej sprawia problemy interpretacyjne dotyczące tego, czy
w instytucji kultury może być powołany zastępca dyrektora, w przypadku gdy takiego
stanowiska nie przewiduje statut instytucji.

Proponuje się zmianę art. 15 ust. 6 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej w taki sposób, aby z przepisu jasno wynikało, że w instytucji kultury może
1 2
 
 
być utworzone stanowisko zastępcy dyrektora lub stanowiska zastępców dyrektora,
jeżeli tak stanowi statut. Statut powinien określać sposób oraz tryb ich powoływania
i odwoływania.

9) Łączenie różnych form organizacyjnych instytucji kultury

Praktyczne problemy i wątpliwości budzi – w świetle art. 18 ust. 1 dotychczasowej
ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej – możliwość łączenia
różnych form organizacyjnych przewidzianych w ustawie w ramach jednej instytucji
kultury. W zasadzie możliwość taka nie jest wyłączona, pojawiają się jednak
odmienne interpretacje, np. ze strony instytucji kontrolnych czy nadzorczych. Należy
podkreślić, że łączenie różnych form organizacyjnych może przynieść pozytywne
skutki, szczególnie jeżeli chodzi o efektywność wykorzystywania środków
przeznaczonych na działalność kulturalną, wykorzystanie bazy lokalowej i kadr.
Łączenie różnych form organizacyjnych w jednej instytucji kultury jest szczególnie
atrakcyjne i racjonalne w przypadku gminnych instytucji kultury. W odniesieniu do
niektórych instytucji może być uzasadnione także łączenie form organizacyjnych
należących do grupy instytucji artystycznych z formami należącymi do grupy
pozostałych instytucji kultury w celu powołania jednej instytucji. Dotyczyć to może
np. połączenia teatru i galerii, orkiestry i ogniska muzycznego lub teatru i domu
kultury, co w efekcie pozwoli na prowadzenie w ramach jednej instytucji zarówno
zawodowej działalności artystycznej, jak i działalności służącej animacji, edukacji
kulturalnej i upowszechnianiu kultury. Ponadto w projekcie ustawy (art. 18 ust. 2)
przewiduje się, że w przypadku połączenia instytucji artystycznej z pozostałą
instytucją kultury, instytucja kultury powstała w wyniku takiego połączenia będzie
miała status instytucji artystycznej.
Umożliwienie łączenia instytucji kultury oraz możliwość podziału instytucji, pozwala
elastycznie reagować na lokalne potrzeby oraz dostosowywać rozwiązania
organizacyjne do zmieniających się koncepcji działalności.
Projekt ustawy przewiduje również wprowadzenie analogicznego rozwiązania
dotyczącego możliwości utworzenia na podstawie aktu o utworzeniu instytucji kultury
(art. 11), których przedmiotem działalności jest prowadzenie działalności kulturalnej
1 3
 
 
(w tym działalności artystycznej) o różnym charakterze z zakresu tworzenia,
upowszechniania i ochrony kultury.

10) Podział instytucji kultury

Wątpliwości budzi obecne brzmienie art. 20 ust. 1 i 2 ustawy o organizowaniu
i prowadzeniu działalności kulturalnej, którego językowa interpretacja prowadzi do
wniosku, że w przypadku podziału instytucji kultury konieczne jest utworzenie,
niejako od nowa, dwóch lub więcej instytucji. Istnieje potrzeba stworzenia możliwości
wydzielenia z jednej instytucji innej (nowej), np. stworzenie nowej instytucji na bazie
wyodrębnionej jednostki istniejącej instytucji. W obecnym stanie prawnym (art. 20
ust. 2) przy podziale instytucji kultury polegającym na wyłączeniu z niej
wyodrębnionej jednostki lub jednostek organizacyjnych można je jedynie włączyć do
innej (już istniejącej) instytucji kultury.

W projekcie ustawy proponuje się zmianę art. 20 ust. 2 i 3 ustawy o organizowaniu
i prowadzeniu działalności kulturalnej, tak aby istniała możliwość wyłączenia
z instytucji kultury wyodrębnionej jednostki lub jednostek organizacyjnych w celu
utworzenia na ich bazie nowej instytucji kultury.

11) Współprowadzenie instytucji kultury

Do tej pory przewidziane w ustawie umowy o współprowadzeniu instytucji kultury
przez więcej niż jednego organizatora zawierają przepisy dotyczące powoływania
dyrektora oraz określenia wielkości środków ponoszonych przez każdą
z przystępujących do współprowadzenia stron. Umowy takie powinny mieć również
określone ramy czasowe.
W związku z tym proponuje się uzupełnienie art. 21 ust. 3 i wprowadzenie wymogu,
że umowa powinna być zawierana na czas określony.
Współprowadzenie instytucji kultury przez więcej niż jednego organizatora ma służyć
wspieraniu konkretnych instytucji w określonym czasie. Umawiający się
organizatorzy powinni mieć pełną swobodę w tworzeniu instytucji
współprowadzonych w skali kraju, jak i w skali regionalnej. Określenie czasu, na jaki
1 4
 
 
taka umowa zostaje zawarta pozwala na planowanie objęcia formą współpracy
w innym przedziale czasowym innych instytucji.
Jednocześnie pozwala także na przedłużanie okresu, na jaki została zawarta umowa.
W odniesieniu do stosunków powstałych przed dniem wejścia w życie projektowanej
ustawy w przepisach przejściowych przewiduje się, że umowy dotychczasowe zawarte
na czas nieokreślony będą wygasać z końcem roku budżetowego po roku od dnia
wejścia w życie ustawy.

12) Pracownicy artystyczni

W konsekwencji wprowadzenia omówionego w zmianie 3 podziału instytucji kultury na
dwie odrębne kategorie powstaje potrzeba wprowadzenia szczególnych uregulowań
dotyczących pracowników artystycznych.
Obecnie sytuacja prawna, czas i warunki pracy pracowników artystycznych
szczególnego rodzaju instytucji kultury, jakimi są teatry, opery, operetki, filharmonie,
zespoły pieśni i tańca, orkiestry, są regulowane tak samo jak pracowników pozostałych
instytucji kultury. Przepisy nie są dostosowane do praktyki działań instytucji kultury
związanej ze specyfiką pracy artystycznej. W szczególności odnosi się to do warunków
i czasu pracy, możliwości zracjonalizowania zasad zatrudnienia artystów oraz stałej
weryfikacji ich umiejętności i warsztatu. Dlatego projekt ustawy zakłada wyodrębnienie
kategorii instytucji artystycznych spośród innych instytucji kultury. Projekt określa
również, że pracownikami artystycznymi są artyści wykonawcy, którzy są zatrudnieni
w instytucjach artystycznych w szczególności na stanowiskach: aktora, śpiewaka,
tancerza i muzyka.
Praca instytucji artystycznej jest organizowana w ramach sezonu artystycznego.
Obecnie nie znajduje to jednak odzwierciedlenia w przepisach prawa. Sezon
artystyczny, jednolity dla wszystkich instytucji artystycznych w Polsce, to okres od dnia
1 września do dnia 31 sierpnia następnego roku. Powinien on wynikać nie tylko
z tradycji poszczególnych instytucji artystycznych, ale także wyznaczać harmonogram
najważniejszych wydarzeń w trakcie roku artystycznego – planów artystycznych,
zatrudniania aktorów (angaże), występów gościnnych itd. Projektowane ustalenie
jednego sezonu artystycznego dla wszystkich instytucji artystycznych pozwoli
uporządkować zasady zatrudniania artystów, tworzenia planów artystycznych
1 5