Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

Art. 2. Rada do Spraw Promocji Zdrowia Psychicznego powołana zgodnie
z przepisami wydanymi na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy, o której mowa w art. 1,
wykonuje zadania Rady do spraw Zdrowia Psychicznego, o której mowa w art. 4a ust. 1
ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, do czasu jej
powołania.

Art. 3. Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie:
1) art. 4 ust. 3, art. 7 ust. 3 i 4, art. 15 ust. 2, art. 33 ust. 3, art. 43
ust. 2 i art. 49 ustawy, o której mowa w art. 1, zachowują moc do
dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na
podstawie art. 4 ust. 3, art. 7 ust. 3 i 4, art. 15 ust. 2, art. 33 ust. 3,
art. 43 ust. 2 i art. 49 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu
nadanym niniejszą ustawą, jednak nie dłużej niż przez
24 miesiące od dnia wejścia w życie ustawy;
2) art. 18 ust. 7 ustawy, o której mowa w art. 1, zachowują moc do
dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na
podstawie art. 18 ust. 11 ustawy, o której mowa w art. 1,
w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, jednak nie dłużej niż
przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.

Art. 4. Ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia.



1) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 113, poz. 731,
z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 1999 r. Nr 11, poz. 95, z 2000 r. Nr 120, poz. 1268, z 2005 r. Nr 141,
poz. 1183, Nr 167, poz. 1398 i Nr 175, poz. 1462, z 2007 r. Nr 112, poz. 766 i Nr 121, poz. 831, z 2008
r. Nr 180, poz. 1108, z 2009 r. Nr 76, poz. 641 i Nr 98, poz. 817 oraz z 2010 r. Nr 107, poz. 679.
2) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 i Nr 166, poz. 1172,
z 2008 r. Nr 17, poz. 101 i Nr 237, poz. 1653, z 2009 r. Nr 11, poz. 59 i Nr 122, poz. 1007 oraz z 2010
r. Nr 107, poz. 679.
3) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2009 r. Nr 202,
poz. 1551, Nr 219, poz. 1706 i Nr 221, poz. 1738 oraz z 2010 r. Nr 28, poz. 146, Nr 40, poz. 229,
Nr 81, poz. 527 i Nr 125, poz. 842.


10/07/KC

15
UZASADNIENIE

Celem przedmiotowej nowelizacji jest przede wszystkim dostosowanie ustawy

z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego do zmieniającego się stanu
prawnego, w szczególności do nowych regulacji normujących funkcjonowanie ratownictwa
medycznego oraz pomocy społecznej. Ponadto zaproponowane w niniejszym projekcie
zmiany innych przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego
mają na celu wprowadzenie w życie licznych postulatów podmiotów stosujących te przepisy,
w szczególności w zakresie ochrony praw pacjentów szpitali psychiatrycznych, okresu
ważności skierowania do szpitala psychiatrycznego oraz zapewniania wykonania sądowych
postanowień o umieszczeniu w domu pomocy społecznej lub w szpitalu psychiatrycznym, jak
również dostosowania zawartych w ustawie upoważnień do wydania aktów wykonawczych
do wymagań wynikających z art. 92 Konstytucji.
Zmiany zaproponowane w art. 1 pkt 1 i 12, wprowadzające nowy pkt 5 w art. 3 ustawy z dnia
19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego oraz nadające nowe brzmienie art. 18 tej
ustawy, mają na celu takie ukształtowanie przepisów o stosowaniu przymusu bezpośredniego
wobec osób chorych psychicznie, które będzie zgodne z postanowieniami ustawy z dnia
8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410,
z późn. zm.). Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 18 ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego, do stosowania przymusu bezpośredniego był uprawniony lekarz,
a w szczególnych przypadkach również pielęgniarka zatrudniona w szpitalu psychiatrycznym
lub domu pomocy społecznej. Wobec wprowadzenia przez ustawę z dnia 8 września 2006 r.
o Państwowym Ratownictwie Medycznym możliwości funkcjonowania zespołów
ratownictwa medycznego, w skład których nie wchodzi lekarz (tzw. zespoły podstawowe),
oraz wobec faktu coraz częstszego występowania właśnie takich zespołów, doszło do sytuacji,
w której w stosunku do wielu osób nieprzebywających w zakładach opieki zdrowotnej lub
domach pomocy społecznej brak było możliwości udzielenia skutecznej pomocy. W sytuacji,
w której do osób przejawiających zachowania uzasadniające zastosowanie wobec nich
przymusu bezpośredniego, był wzywany zespół ratownictwa medycznego, w skład którego
nie wchodził lekarz, przybyli na miejsce członkowie tego zespołu: ratownik medyczny,
ratownik i kierowca nie mogli udzielić takiej osobie żadnej pomocy, ani przewieźć jej do
odpowiedniego zakładu opieki zdrowotnej. W konsekwencji interwencję wobec takiej osoby
podejmowali często funkcjonariusze Policji, którzy nie byli przeszkoleni w zakresie
postępowania z tą szczególną grupą osób, a stosowane przez nich środki przymusu
bezpośredniego mogły być nieskuteczne lub wręcz niebezpieczne dla osoby chorej
psychicznie, której zachowanie nie musi cechować się racjonalnością. Zaproponowane
brzmienie art. 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego zawiera niezmienione przesłanki
stosowania wobec osób chorych psychicznie przymusu bezpośredniego, przewidując
jednocześnie (w ust. 5) możliwość zastosowania określonych środków przymusu, w postaci
przytrzymania i unieruchomienia, przez kierującego akcją prowadzenia medycznych
czynności ratunkowych. Skorzystanie z tego uprawnienia będzie jednak możliwe jedynie
w sytuacjach, w których nie ma możliwości uzyskania pomocy lekarza lub pielęgniarki
w
szpitalu psychiatrycznym lub jednostce organizacyjnej pomocy społecznej. Ponadto
w proponowanym ust. 7 został ograniczony czas stosowania przymusu bezpośredniego do
momentu uzyskania pomocy lekarza lub na okres transportu osoby chorej psychicznie do
zakładu opieki zdrowotnej. W zaproponowanej regulacji przewidziano również obowiązek
powiadomienia przez zlecającego zastosowanie przymusu bezpośredniego odpowiedniego
dyspozytora medycznego oraz odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej chorego.
Tak ukształtowane przepisy, których uszczegółowienie nastąpi w nowym rozporządzeniu
ministra właściwego do spraw zdrowia, wydanym na podstawie ust. 11, zapewni możliwość
sprawnego udzielania pomocy osobom chorym psychicznie przez funkcjonujące obecnie
jednostki ochrony zdrowia. Należy przy tym podkreślić, iż zaproponowane w nowym
brzmieniu art. 18 ust. 2 i 3 rozwiązanie nie nakłada na jednostki organizacyjne pomocy
społecznej obowiązku zatrudniania pielęgniarek lub lekarzy (np.: w celu udzielania
pensjonariuszom świadczeń zdrowotnych), stwarzając jedynie możliwość dla organów
założycielskich do zatrudnienia przedstawicieli tych grup zawodowych,

w sytuacji gdy jest to wskazane ze względu na potrzeby pensjonariuszy. Zaproponowane
brzmienie art. 18 ust. 9 stanowi powtórzenie dotychczas obowiązujących przepisów
(art. 18 ust. 5 obowiązującej ustawy), z uwzględnieniem zmian w zakresie podmiotów
uprawnionych do podjęcia decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego (kierujący akcją
prowadzenia medycznych czynności ratunkowych) oraz zmian w nazewnictwie podmiotów
udzielających pomocy w stanach nagłych (jednostki systemu Państwowe Ratownictwo
Medyczne, zamiast określenia „pogotowie ratunkowe”).
Zmiana zaproponowana w art. 1 pkt 2 lit. a projektu, polegająca na zastąpieniu pojęcia
„placówki oświatowo-wychowawcze” pojęciem „placówki systemu oświaty”, ma na celu
dostosowanie ustawy do terminologii stosowanej w ustawie z dnia 7 września 1999 r.
o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.).

2
Zmiana brzmienia art. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (art. 1 pkt 2 lit. b projektu)
oraz dodanie art. 4a (art. 1 pkt 3 projektu) mają na celu przeniesienie na poziom ustawowy
części regulacji zawartych do tej pory w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia
1996 r. w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w dziedzinie promocji
zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym (Dz. U. Nr 112, poz. 537).
Na mocy przywołanego rozporządzenia została utworzona Rada do Spraw Promocji Zdrowia
Psychicznego, do której zadań należało opracowywanie, koordynowanie i opiniowanie
działań z zakresu promocji i profilaktyki zdrowia psychicznego. Zawarta w niniejszym
projekcie propozycja rozszerzenia kompetencji Rady na całość zagadnień związanych
z ochroną zdrowia psychicznego wynika ze zmian wprowadzonych w ustawie o ochronie
zdrowia psychicznego w 2008 r. W wyniku tych zmian została stworzona podstawa do
wydania przez Radę Ministrów rozporządzenia w sprawie Narodowego Programu Ochrony
Zdrowia Psychicznego. Program ten będzie stanowił element integrujący wszelkie działania
podejmowane przez organy administracji publicznej i inne współpracujące z nimi podmioty
w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Wobec szerokiego zakresu regulacji Programu
konieczne jest zapewnienie sprawnego przepływu informacji pomiędzy jego poszczególnymi
realizatorami i koordynacji podejmowanych przez nich działań. Skorzystanie w tym zakresie
z funkcjonującego już ciała, jakim jest Rada do Spraw Promocji Zdrowia Psychicznego, jest
rozwiązaniem celowym i uzasadnionym ekonomicznie. Szczegółowy tryb działania Rady,
której nazwa (Rada do spraw Zdrowia Psychicznego) została zmieniona stosownie do jej
nowych kompetencji, zostanie określony w zarządzeniu ministra właściwego do spraw
zdrowia wydanym na podstawie art. 4a ust. 6 ustawy.
Przewidziana w art. 1 pkt 7 zmiana brzmienia art. 9 ust. 3 ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego dostosowuje ten przepis do postanowień ustawy z dnia 12 marca 2004 r.
o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.). Zgodnie z ustawą
o pomocy społecznej, domy pomocy społecznej, jak również środowiskowe domy
samopomocy, zapewniają swoim podopiecznym usługi socjalne i bytowe, nie są natomiast
zakładami opieki zdrowotnej i nie mogą udzielać świadczeń zdrowotnych. W takiej sytuacji
przewidziane w dotychczasowym brzmieniu zmienianego przepisu upoważnienie do
określenia zakresu świadczeń zdrowotnych udzielanych przez przedmiotowe jednostki
pozostawało w sprzeczności z innymi aktami prawnymi regulującymi funkcjonowanie
systemu ochrony zdrowia, a wydany na jego podstawie akt wykonawczy nie mógł być
realizowany. Co więcej obowiązywanie przedmiotowego aktu wykonawczego stwarzało
istotne problemy w określeniu zakresu uprawnień osób przebywających w domach pomocy

3
społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych do świadczeń psychiatrycznej opieki
zdrowotnej kontraktowanych i udzielanych na zasadach ogólnych. Proponowane brzmienie
ust. 3 wprowadza obowiązek zapewnienia osobom przebywającym w domach pomocy
społecznej i środowiskowych domach samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi
dostępu do świadczeń psychiatrycznej opieki zdrowotnej, co nakłada na jednostki
organizacyjne pomocy społecznej obowiązek pomocy tym osobom w korzystaniu ze
świadczeń zdrowotnych przy wykorzystaniu dostępnych tym jednostkom środków, bez
nakładania na nie niemożliwego do realizacji obowiązku udzielania tych świadczeń. Należy
podkreślić, iż zaproponowane brzmienie art. 9 ust. 3 ustawy jest zgodne z zakresem
obowiązków nałożonych na domy pomocy społecznej w ustawie o pomocy społecznej,
a w szczególności z treścią art. 58 tej ustawy.
Zmiany proponowane w art. 1 pkt 8 doprecyzowują wyrażone w art. 10b ustawy uprawnienia
rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego. Nowa regulacja wychodzi naprzeciw
postulatom podmiotów stosujących te przepisy i w sposób wyraźny wskazuje na prawo
wstępu rzecznika do wszystkich pomieszczeń zakładu opieki zdrowotnej związanych
z udzielaniem świadczeń zdrowotnych (art. 10b ust. 4 pkt 1), a nie jak to miało miejsce
dotychczas jedynie prawo wstępu do szpitala. Podobnie nowe brzmienie pkt 2 tego ustępu ma
na celu umożliwienie rzecznikowi skuteczniejszego realizowania swoich zadań, przez
przyznanie mu prawa do występowania z wnioskami o podjęcie stosownych działań do
wszystkich członków personelu zakładu opieki zdrowotnej, a zatem również do osób
odpowiedzialnych np. za materialno-techniczną stronę pobytu pacjenta w takim zakładzie.
Dotychczas obowiązujące przepisy nie dawały rzecznikowi takiej możliwości, niepotrzebnie
zawężając krąg podmiotów, do których mógł się on zwrócić, co mogło powodować mniejszą
skuteczność działań rzecznika. Zaproponowany nowy pkt 4 w art. 10b ust. 4 będzie stanowić
dopełnienie normy wyrażonej w art. 10a ust. 4 pkt 2. Przepis ten ma szczególne znaczenie dla
zapewnienia rzecznikowi możliwości nieskrępowanego, a co za tym idzie otwartego
i szczerego, kontaktu z pacjentami i ich rodzinami.
Proponowana w art. 1 pkt 9 projektu ustawy propozycja nowego brzmienia art. 11 ustawy
o ochronie zdrowia psychicznego zakłada uzupełnienie dotychczasowej treści tego przepisu
o regulację dopuszczającą wydłużenie ważności skierowania do szpitala psychiatrycznego
o okres oczekiwania na udzielenie świadczenia zdrowotnego. Rozwiązanie to zapobiegnie
powstawaniu sytuacji, w których z uwagi na długi, przekraczający 14 dni, czas oczekiwania
na hospitalizację, pacjenci są pozbawieni możliwości skorzystania ze świadczeń zdrowotnych

4