Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

w takim przypadku zastrzeżenie warunku lub terminu za nieistniejące, chyba że bez takiego
zastrzeżenia zapis windykacyjny nie zostałby uczyniony. Wówczas zapis windykacyjny jest
nieważny, ale może wywoływać skutki warunkowego lub terminowego zapisu zwykłego
(art. 9813 K.c.).
8. Rozdysponowanie przez testatora znaczną częścią swojego majątku w drodze
zapisów windykacyjnych i wyłączenie tych przedmiotów ze spadku ograniczałoby zakres
odpowiedzialności za długi spadkowe spadkobierców przyjmujących spadek
z dobrodziejstwem inwentarza, a tym samym pogarszało sytuację wierzycieli spadkowych.
Dlatego też projekt obciąża odpowiedzialnością za długi spadkowe także osoby otrzymujące
przysporzenia w drodze zapisu windykacyjnego. Przepisy regulujące tę odpowiedzialność
zamieszczono po przepisach statuujących odpowiedzialność spadkobierców za długi
spadkowe (art. 10341 – 10343 K.c.). W projekcie przyjęto, iż do działu spadku spadkobiercy
i zapisobiercy odpowiadają solidarnie za długi spadkowe (art. 10341 § 1 K.c.). Ewentualne
rozliczenia (regresy) między spadkobiercami i zapisobiercami powinny następować przy
uwzględnieniu wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (art. 10341 § 2 K.c.). Po dziale
spadku osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, odpowiadałaby za długi
spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanego przez nią przedmiotu zapisu (art. 10342
K.c.). Odpowiedzialność tej osoby za długi spadkowe jest ograniczona w projekcie do
wartości otrzymanego przez nią przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen
z chwili otwarcia spadku (art. 10343 K.c.).
9. W związku z wprowadzeniem zapisu windykacyjnego modyfikacji wymaga także
regulacja zachowku. W projekcie przyjęto, iż przysporzenia dokonane przez testatora
w drodze zapisów windykacyjnych należy traktować na równi z darowiznami. Dlatego też
przy obliczaniu zachowku uwzględnia się także wartość zapisów windykacyjnych, na
podobnych zasadach jak w przypadku darowizn (zmienione art. 993, 995 i 996 K.c.). Osoby,
na których rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, obciążono odpowiedzialnością za
zachowek względem osób do niego uprawnionych, z tym że ich odpowiedzialność wyprzedza
odpowiedzialność osób obdarowanych za życia przez spadkodawcę (dodany art. 9991
i zmodyfikowane art. 1000 i 1007 § 2 K.c.). Ponadto w przepisach o zachowku odnoszących
się do zapisu wywołującego jedynie skutki obligacyjne należało wskazać, iż chodzi w nich
jedynie o zapisy zwykłe (art. 993, 998, 1003 – 1006, 1007 § 1 K.c.). Podobny zabieg
przeprowadzono także w innych przepisach Kodeksu cywilnego, z których treści wynika, iż
mowa w nich jedynie o zapisie zwykłym (art. 156, 510, 922 § 3, 939, 967 § 1, 988, 1033

4
K.c.). Przy okazji wykreślono także wyraz „zawsze” z art. 1033 K.c., gdyż wskazana tam
reguła doznaje jednak pewnych wyjątków.
Podobnie jak przy zachowku na równi z darowiznami potraktowano zapisy
windykacyjne w przepisach regulujących dział spadku. W zmienionych art. 1039 – 1042 K.c.
zapisy windykacyjne na podobnych zasadach co darowizny są uwzględniane przy obliczaniu
sched spadkowych przypadających spadkobiercom, którzy otrzymali też przysporzenia
w postaci zapisu windykacyjnego.
10. Oprócz powyżej przedstawionych zmian w Kodeksie cywilnym wprowadzenie do
polskiego prawa instytucji zapisu windykacyjnego powoduje konieczność znowelizowania
kilku dalszych ustaw.
Po pierwsze, dla potwierdzenia nabycia przez zapisobiercę przedmiotu zapisu
windykacyjnego wskazane jest zamieszczanie informacji o zapisie windykacyjnym i jego
przedmiocie zarówno w postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, jak i w akcie
poświadczenia dziedziczenia wystawianym przez notariusza. Dlatego też projekt przewiduje
uzupełnienie art. 677 K.p.c. o § 2 i 3 oraz dodanie art. 679 § 5 K.p.c., a także uzupełnienie
art. 95b, 95c, 95e, 95f i 95l Prawa o notariacie, tak aby informacja o zapisie windykacyjnym,
zapisobiercy i przedmiocie tego zapisu znalazła się w treści postanowienia sądu
o stwierdzeniu nabycia spadku (ewentualnie postanowieniu częściowym) lub akcie
poświadczenia dziedziczenia.
Po drugie, projekt wprowadza do ustawy o nabywaniu nieruchomości przez
cudzoziemców regulację dotyczącą zapisu windykacyjnego nieruchomości, udziałów lub
akcji na rzecz cudzoziemca, zmieniając w art. 7 ust. 2 i 4 i dodając ust. 3a. Ustawa ta
zasadniczo jest stosowana do nabycia nieruchomości, udziałów lub akcji przez
cudzoziemców, niezależnie od tego na jakiej podstawie nabycie to następuje. Jednakże
przepisów tej ustawy nie stosuje się do nabycia nieruchomości, udziałów lub akcji w drodze
dziedziczenia przez osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego (art. 7 ust. 2). Projekt
zakłada rozszerzenie tego wyłączenia także na cudzoziemców będących spadkobiercami
ustawowymi, na których rzecz został ustanowiony zapis windykacyjny. Natomiast inni
cudzoziemcy powinni ubiegać się o zezwolenie na nabycie nieruchomości, udziałów lub akcji
na podstawie zapisu windykacyjnego. Jeżeli jednak cudzoziemiec nie uzyska stosownego
zezwolenia, przyjąć należy, iż przedmiot zapisu windykacyjnego wchodzi wówczas do
spadku i podlega dziedziczeniu przez spadkobierców.

5
Po trzecie, w art. 123 Prawa upadłościowego i naprawczego należy doprecyzować, iż
bezskuteczne wobec masy upadłości jest nie tylko odrzucenie spadku przez upadłego, ale
także odrzucenie przez niego zapisu windykacyjnego.
Po czwarte, niezbędne jest dokonanie zmian w ustawie o podatku od spadków
i darowizn. Zmiany te wynikają z konieczności określenia zasad opodatkowania nabycia
tytułem zapisu windykacyjnego na identycznych zasadach jak w innych przypadkach nabycia
mortis causa.
W związku z tym, że w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn są
wymienione przypadki nabycia tytułem szeroko rozumianego spadku, natomiast nabycie
tytułem zapisu windykacyjnego jest od spadkobrania niezależne, proponuje się określenie
tego przypadku nabycia w odrębnej jednostce redakcyjnej, tj. w art. 1 ust. 1 pkt la. Niezbędne
jest również, tak jak w przypadku nabycia w drodze spadku, zwolnienie od podatku nabycia
w drodze zapisu windykacyjnego w przypadkach określonych w art. 4 ust. 1 pkt 9 ustawy
o podatku od spadków i darowizn.
Ze względu na brak możliwości określenia przez organy podatkowe w sposób pewny
momentu przyjęcia zapisu windykacyjnego (brak dokumentów) proponuje się określenie
w art. 6 ust. 1 pkt 2b ustawy o podatku od spadków i darowizn powstania obowiązku
podatkowego z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku,
postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub
zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, gdyż w tym momencie jest niewątpliwie
znany przedmiot i osoba nabywająca majątek tytułem zapisu windykacyjnego.
W związku z tym, że obowiązujące przepisy przewidują ulgę podatkową w przypadku
nieodpłatnego nabycia budynku lub lokalu mieszkalnego, pod określonym warunkiem,
proponuje się w art. 16 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn objęcie tą ulgą, na
takich samych zasadach, przypadków, gdy nabycie lokalu będzie następowało tytułem zapisu
windykacyjnego.
Po piąte, z uwagi na to, że projekt przewiduje odpowiedzialność za długi spadkowe
także osób otrzymujących przysporzenia w drodze zapisu windykacyjnego (obok
spadkobierców), niezbędna jest zmiana art. 57 § 2 i 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji umożliwiająca kontynuowanie postępowania egzekucyjnego (po podjęciu
zawieszonego postępowania egzekucyjnego w razie śmierci zobowiązanego) wobec osób, na
których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, w analogiczny sposób jak w stosunku
do spadkobiercy zobowiązanego. Jednocześnie, w związku z powyższą zmianą, wprowadza
się w art. 57 § 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji możliwość podjęcia

6
zawieszonego postępowania egzekucyjnego wobec zapisobiercy, którego odpowiedzialność
przewiduje art. 106 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U.
z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.).
11. Jak już zasygnalizowano powyżej projekt zawiera także propozycję wprowadzenia
zmian regulacji odnoszących się do wykonawcy testamentu. Przez dodanie do Kodeksu
cywilnego art. 9861 zostanie przesądzona dopuszczalność ustanowienia wykonawcy
testamentu sprawującego zarząd nie tylko całym majątkiem spadkowym, a jedynie jego
zorganizowaną częścią lub jego oznaczonym składnikiem. W art. 988 § 1 K.c. wskazano
także, iż zarząd ten może trwać najdłużej do czasu przeprowadzenia przez spadkobierców
działu spadku. Dalsze zmiany w Kodeksie cywilnym są związane z wprowadzeniem art. 9861
K.c. (zmienione art. 988 § 2 i art. 989 K.c.). Ponadto w projekcie dodaje się w art. 665 § 1
K.p.c. zdanie drugie, zgodnie z którym w zaświadczeniu wydawanym wykonawcy testamentu
sąd spadku lub notariusz wskazują prawa i obowiązki wykonawcy testamentu, jeżeli zostały
one określone przez spadkodawcę.

II. UWAGI SZCZEGÓŁOWE

1. Art. 9811 § 1 K.c i art. 9814 K.c.
W art. 9811 § 1 K.c. w brzmieniu zaproponowanym w projekcie została zamieszczona
definicja zapisu windykacyjnego. Przepis ten wskazuje mechanizm przejścia przedmiotu
zapisu na zapisobiercę. Przejście to następuje w chwili śmierci testatora (otwarcia spadku),
bez konieczności podejmowania przez zapisobiercę dodatkowych czynności. Zapis
windykacyjny może też polegać na ustanowieniu dla zapisobiercy ograniczonego prawa
rzeczowego (użytkowania lub służebności) powstającego w chwili śmierci spadkodawcy.
Nabycie przedmiotu zapisu przez zapisobierców odbywa się wedle podobnego mechanizmu
jak przy dziedziczeniu (art. 922 § 1, art. 924 i 925 K.c.). Następuje ono w chwili otwarcia
spadku, niezależnie od wiedzy i woli zapisobierców. Nabycie w chwili otwarcia spadku
przedmiotu zapisu windykacyjnego następowałoby także w przypadku rzeczy lub praw, dla
których w

przypadku umownego ich nabycia jest wymagane podjęcie dodatkowych
czynności (np. wpisu do księgi wieczystej lub innego rejestru, uzyskanie zgody osób trzecich
lub nieskorzystanie przez te osoby ze szczególnych uprawnień). Ich dokonanie podobnie jak
przy dziedziczeniu nie wpływałoby na nabycie tych przedmiotów przez zapisobiercę.
Oznacza to również, że przy nabyciu rzeczy lub praw w drodze zapisu windykacyjnego

7
należy uwzględniać tylko te ograniczenia w ich nabywaniu, które odnoszą się do
spadkobierców nabywających składniki spadku.
Projekt opiera się na założeniu, iż zapis o skutkach obligacyjnych, nazwany dla
odróżnienia od zapisu windykacyjnego zapisem zwykłym, stanowi regułę, a zapis o skutkach
rzeczowych wyjątek. Dlatego też posłużenie się przez testatora zapisem windykacyjnym
powinno wyraźnie wynikać z treści testamentu. W razie wątpliwości co do tego, o jaki zapis
chodziło testatorowi, należy przyjmować skutki obligacyjne zapisu. Aby zminimalizować
ryzyko występowania takich przypadków, projekt ogranicza dopuszczalność posługiwania się
zapisem windykacyjnym tylko do testamentów sporządzanych w formie aktu notarialnego.
Zapis windykacyjny może obejmować jedynie przedmioty należące do testatora
w chwili jego śmierci, dlatego też na tle proponowanych regulacji zapis windykacyjny
obciążający np. zapisobierców lub osoby obdarowane przez zmarłego jest niedopuszczalny.
Natomiast za dopuszczalne należy uznać obciążenie zapisem zwykłym lub poleceniem
zapisobiercy uzyskującego korzyść w drodze zapisu windykacyjnego. Aby uniknąć
wątpliwości co do dopuszczalności obciążania zapisem zwykłym osoby, na której rzecz został
uczyniony zapis windykacyjny, projekt wyraźnie to przesądza (art. 9814 K.c.).

2. Art. 9815 K.c. i art. 123 Prawa upadłościowego i naprawczego
Zapisobierca zwykły nie musi składać oświadczenia o przyjęciu zapisu. Nie jest
kwestionowana teza, iż może on zapis odrzucić. W obecnie obowiązującym art. 972 K.c.
nakazującym odpowiednie stosowanie do zapisów zwykłych przepisów o powołaniu
spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności brak jest odesłania do przepisów
o przyjęciu i odrzuceniu spadku. Projekt w odniesieniu do zapisów windykacyjnych
uzupełnia ten brak. W efekcie wprowadzenia regulacji zawartej w art. 9815 K.c. trzeba
przyjąć, że termin do przyjęcia lub odrzucenia zapisu windykacyjnego wynosi 6 miesięcy od
dowiedzenia się przez zapisobiercę o treści testamentu pozostawionego przez zmarłego.
W przypadku odrzucenia zapisu windykacyjnego przedmiot tego zapisu staje się częścią
spadku, a zapis windykacyjny należy traktować jako nieistniejący. Jeżeli odrzucenie zapisu
nastąpiło z pokrzywdzeniem wierzycieli zapisobiercy, należy stosować odpowiednio art. 1024
K.c. W przypadku gdy oświadczenie o odrzuceniu zapisu windykacyjnego składa upadły,
przyjąć należy bezskuteczność w stosunku do masy upadłości tego oświadczenia, jeżeli
zostało ono złożone po ogłoszeniu upadłości. W art. 123 Prawa upadłościowego
i naprawczego mowa jest obecnie jedynie o bezskuteczności oświadczenia o odrzuceniu

8