Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

Warszawa, 28 maja 2010 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140 – 32( 4 )/10



Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej



Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy

-
o Rzeczniku do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji (druk
nr 2808).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Prezesa Rady
Ministrów do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych.



(-) Donald Tusk
Stanowisko Rządu wobec poselskiego projektu ustawy o Rzeczniku do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji (druk nr 2808)

Projekt ustawy przewiduje ustanowienie instytucji Rzecznika do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji, który ma przeciwdziałać dyskryminacji z powodu płci, rasy,
pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekonań, wieku oraz orientacji seksualnej,
zarówno w publicznej jak i prywatnej sferze życia społecznego. Projekt zawiera definicję
pojęć dyskryminacji bezpośredniej oraz dyskryminacji pośredniej, a także regulacje dotyczące
ciężaru dowodu w przypadku zarzutu dyskryminacji. W projekcie określono tryb
powoływania Rzecznika, warunki, które musi spełniać osoba powołana na stanowisko
Rzecznika, zakres zadań Rzecznika oraz obowiązek współdziałania Rzecznika z właściwymi
organami administracji publicznej, instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi.
Przepisy art. 13 dyrektywy Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca

2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na
pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz. Urz. WE L 180 z 19.07.2000, str. 22; Dz. Urz. UE
Polskie wydanie specjalne, rozdz. 20, t. 1, str. 23), art. 12 dyrektywy Rady 2004/113/WE
z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn
i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz.
UE L 373 z 21.12.2004, str. 37) i art. 20 dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz
równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja
przeredagowana) (Dz. Urz. UE L 204 z 26.07.2006, str. 23) wskazują, że państwa
członkowskie Unii Europejskiej są obowiązane do wyznaczenia organu lub organów do spraw
promowania, analizowania, monitorowania i wspierania równego traktowania wszystkich
osób bez dyskryminacji ze względu na płeć oraz pochodzenie rasowe lub etniczne. Ustawa
zakłada powołanie nowego organu, który stałby na straży zasady równego traktowania oraz
zakazu dyskryminacji określonych w Konstytucji RP, dyrektywach Unii Europejskiej oraz
ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umowach międzynarodowych.
Z art. 1 ust. 3 projektu ustawy wynika, że Rzecznik przeciwdziała dyskryminacji
występującej nie tylko w publicznej, ale i w prywatnej sferze życia społecznego. Pojęcie
„prywatnej sfery życia społecznego” jest nieprecyzyjne i zależnie od jego interpretacji może
być rozciągane na aspekty życia prywatnego, które nie są związane z obowiązkiem
implementacji wynikającym z poszczególnych dyrektyw, a w porządku konstytucyjnym
odnoszą się do praw i wolności obywatelskich poddanych szczególnej ochronie.
W tym miejscu należy zauważyć, iż obecnie na straży wolności i praw człowieka
i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz innych aktach normatywnych stoi Rzecznik
Praw Obywatelskich (art. 208 ust. 1 Konstytucji RP). Stosownie do tego przepisu Rzecznik
Praw Obywatelskich posiada kompetencje do stania na straży wszystkich wolności
określonych w źródłach powszechnie obowiązującego prawa, w tym na straży przestrzegania
zasady równego traktowania, która swój wyraz znalazła w art. 32 oraz m.in.

w art. 6, art. 11, art. 33, art. 60, art. 64 ust. 2, art. 68 ust. 2, art. 70 ust. 4, art. 96 ust. 2, art. 127
ust. 1 i art. 169 ust. 2 Konstytucji RP. Innymi aktami normatywnymi w rozumieniu art. 208
ust. 1 Konstytucji RP są ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz
akty prawa miejscowego, które obowiązują na obszarze działania organu je ustanawiającego.
Ponadto, po wejściu Polski do Unii Europejskiej istotnego znaczenia nabiera kwestia
przestrzegania przez krajowe organy władzy publicznej prawa Unii Europejskiej. W myśl
bowiem art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy
konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane
bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Stąd też po wejściu
Polski do Unii Europejskiej Rzecznik Praw Obywatelskich stoi także na straży wolności
i praw człowieka i obywatela określonych w prawie Unii Europejskiej. Zatem nie jest zasadne
powoływanie dodatkowej instytucji mającej stać na straży przestrzegania zasady równego
traktowania, której wąski zakres kompetencji będzie pokrywał się z zakresem kompetencji
realizowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
Zgodnie z art. 208 ust. 2 Konstytucji RP, zakres i sposób działania Rzecznika Praw
Obywatelskich określa ustawa. Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich stanowi więc
wypełnienie wskazanej normy konstytucyjnej. Nie oznacza to jednak, że kompetencje
Rzecznika Praw Obywatelskich mogą wynikać wyłącznie z macierzystej ustawy z dnia
15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147, z późn.
zm.). Mogą one być przewidziane także w innych przepisach rangi ustawowej. Celowe więc
wydaje się uchwalenie ustawy, która wdrażać będzie przepisy Unii Europejskiej w zakresie
równego traktowania oraz uszczegóławiać zakres kompetencji Rzecznika Praw
Obywatelskich w zakresie realizacji zasady równego traktowania.
 
Przepis art. 11 pkt 6 w związku z art. 14 projektu ustawy stanowi, że do zadań
Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji należy opiniowanie projektów aktów
 
2
prawnych i innych dokumentów oddziałujących na sytuację prawną osób narażonych na
dyskryminację z powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii

i przekonań, wieku oraz orientacji seksualnej. Projekt ustawy nie wyjaśnia, co należy
rozumieć pod pojęciem „innych dokumentów”, co z kolei może nastręczać trudności organom
opracowującym takie dokumenty oraz samemu Rzecznikowi do Spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji, gdyż jego kompetencja w tym zakresie nie została skonkretyzowana.
Projekt ustawy w kompetencjach Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji przewiduje możliwość jego udziału w postępowaniu mającym na celu
polubowne załatwienie sprawy, nie wskazując, na podstawie jakich przepisów proceduralnych
postępowanie to byłoby prowadzone (art. 11 pkt 13).
Przepis art. 11 pkt 8 projektu ustawy wskazuje, iż Rzecznik do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji zobowiązany byłby do współudziału w tworzeniu oraz
koordynowaniu rządowych programów na rzecz równego traktowania oraz przeciwdziałania
dyskryminacji. W tym miejscu należy podnieść, iż Rzecznik ten miałby być niezależną
instytucją, więc wadliwe jest usankcjonowanie jego kompetencji do współudziału
w przygotowywaniu jakichkolwiek dokumentów rządowych, których wykonanie byłoby
później przez niego monitorowane. Przepis ten nie wskazuje jednak w jaki sposób te zadania
byłyby przez niego wykonywane. Ponadto, jest on niezrozumiały w świetle usytuowania
instytucjonalnego tegoż organu, gdyż Rzecznik do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji
zapewne pełniłby rolę organu koordynującego całokształt spraw w zakresie równego
traktowania oraz przeciwdziałania dyskryminacji, a tym samym organ ten w sytuacji
opracowywania kryteriów ewaluacji oraz monitorując realizację programów rządowych
(których byłby współautorem) pełniłby funkcję „sędziego we własnej sprawie”. W takiej
sytuacji ocena wystawiona przez taki organ nie byłaby oceną obiektywną.
Kontrowersyjne jest również uprawnienie Rzecznika do Spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji do współudziału z Ministrem Spraw Zagranicznych w przygotowaniu
sprawozdań i raportów z realizacji wiążących Rzeczpospolitą Polską umów
międzynarodowych dotyczących równego traktowania (art. 11 pkt 10 projektu ustawy).
Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach
międzynarodowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 443, z późn. zm.) minister kierujący działem
administracji rządowej właściwy do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa, jest
odpowiedzialny za wykonywanie obowiązków i korzystanie z praw wynikających dla
Rzeczypospolitej Polskiej z tej umowy. Minister ten obowiązany jest zawiadomić ministra
 
3
właściwego do spraw zagranicznych o przypadkach niewykonywania lub nieprawidłowego
wykonywania umowy międzynarodowej. Zatem projektowany przepis jest niespójny z art.
20 ust. 1 oraz art. 4 ustawy o umowach międzynarodowych, gdyż za wykonanie oraz
przygotowywanie sprawozdań i raportów z realizacji umów międzynarodowych
odpowiedzialny jest konkretny członek Rady Ministrów lub kierownik centralnego organu
administracji rządowej.
Projekt ustawy przewiduje również, iż Rzecznik do Spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji świadczy pomoc prawną lub wskazuje inne możliwości uzyskania bezpłatnej
pomocy prawnej osobie, która udokumentuje, że znajduje się w trudnej sytuacji finansowej
(art. 11 pkt 12). Projekt ustawy nie definiuje, co należy rozumieć pod pojęciem „trudnej
sytuacji finansowej” oraz nie wskazuje na podstawie jakich obiektywnych kryteriów osoba
zwracająca się o pomoc zobowiązana byłaby do jej udokumentowania. Kryterium statusu
finansowego, od którego zależałoby prawo do uzyskania pomocy prawnej, jest w przypadku
projektowanej ustawy nieuzasadnionym kryterium różnicującym sytuację prawną osób z niej
korzystających, gdyż zupełnie inny jest jej cel i przesłanki, w jakich pomoc prawna powinna
przysługiwać.
Dodatkowo należy podnieść, iż dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz
równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja
przeredagowana), dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca
w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów
i usług oraz dostarczania towarów i usług oraz dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29
czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na
pochodzenie rasowe lub etniczne wyraźnie określają, że do kompetencji organu lub organów
mających wspierać równe traktowanie należy świadczenie pomocy ofiarom dyskryminacji,
bez rozróżnienia czy znajdują się one w trudnej, czy też nie, sytuacji finansowej. Jedynym
kryterium żądania oraz otrzymania takiej pomocy jest posiadanie statusu ofiary
dyskryminacji.
Nie jest jasna relacja kompetencji Rzecznika określonej w art. 11 pkt 12 (świadczenie
pomocy prawnej) do jego zadania określonego w art. 10 pkt 2 projektu ustawy, zgodnie
z którym Rzecznik zapewnia ofiarom dyskryminacji z powodów, o których mowa w art. 1 ust.
1 projektu ustawy, indywidualną pomoc w składaniu skarg oraz dochodzeniu roszczeń (w tym
do jego kompetencji określonej w projektowanym art. 11 pkt 11).
 
4