Rządowy projekt ustawy o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r.

zapotrzebowaniem na coraz bardziej aktualne, szybkie dane statystyczne, dostępne na jak
najniższym poziomie terytorialnym. Nie bez znaczenia były i względy racjonalne związane
z redukcją obciążenia respondentów. Obecnie statystyka fińska wykorzystuje około 40
różnych rejestrów i innych danych administracyjnych.
W 1970 r. w Danii przeprowadzono ostatni spis metodą tradycyjną. Począwszy od
1981 r. spisy ludności i mieszkań przeprowadza się wyłącznie w oparciu o systemy
administracyjne.
Projekt ustawy o NSP 2011 obejmuje przepisy ustalające źródła danych
przewidzianych do zebrania w spisie oraz tryb ich zebrania. W NSP 2011 dane zostaną
zebrane z udziałem osób fizycznych oraz przekazane zostaną przez podmioty prowadzące
systemy informacyjne. Szczegółowy wykaz tematów i danych zbieranych w spisie wyłącznie
na potrzeby krajowe oraz wykaz podmiotów zobowiązanych do przekazania Prezesowi GUS
danych w ramach prac spisowych, a także szczegółowy zakres tych danych i terminy ich
przekazania określają ściśle załączniki do ustawy.
W NSP 2011 przyjęto strategię jak najszerszego wykorzystania systemów
informacyjnych administracji publicznej jako źródeł danych do spisu. Oznacza to, że
informacje zbierane w spisie zostaną pobrane przede wszystkim z dostępnych źródeł
administracyjnych i wykorzystane zostaną do przygotowania i aktualizacji operatu adresowo-
-mieszkaniowego do losowania prób w badaniu reprezentacyjnym oraz jako bezpośrednie
źródło danych spisowych. Zastosowanie w ustawie o NSP 2011 różnego nazewnictwa w celu
określenia takich samych zmiennych – występujących w różnych systemach informacyjnych
– jest spowodowane dostosowaniem do terminologii/brzmienia tych zmiennych, przyjętej
w poszczególnych systemach, w tym częstokroć wynikającej m.in. z odpowiednich przepisów
prawnych regulujących zagadnienia tych systemów. Ponadto zaproponowane nazwy
zmiennych są powszechnie znane i stosowane, zostały również uzgodnione z poszczególnymi
podmiotami obowiązanymi do ich przekazania Prezesowi GUS. Tak jest np. w przypadku
pojęcia „zakład pracy”, które to pojęcie jest stosowane i wykorzystywane nie tylko przez
statystykę publiczną, lecz także przez system podatkowy i ubezpieczeniowy.

Na potrzeby NSP 2011 nie mogą być wykorzystane zbiory przekazywane przez
obowiązane podmioty na rzecz powszechnego spisu rolnego w 2010 r. (PSR 2010), ponieważ
zakres danych wykorzystywanych w PSR 2010 nie jest tożsamy z zakresem danych dla NSP
2011. Różnica ta wynika z innego zakresu cech objętych pomiarem statystycznym w obu

8

spisach. Rozbieżny jest również okres lub data, do której odnoszą się dane. Ponadto różne są
także terminy przekazywania zbiorów.

Zobowiązanie podmiotów do wielokrotnego przekazywania danych na rzecz NSP
2011 wynika z przyjętej metody realizacji spisu. W pierwszym terminie dane będą
pozyskiwane do spisu próbnego przed NSP 2011, w drugim – pozyskane będą dane na
potrzeby budowy operatu – wykazu adresowo-mieszkaniowego, z którego losowane będą
mieszkania do badania reprezentacyjnego w NSP 2011, w trzecim nastąpi pozyskanie danych
do właściwego spisu NSP 2011, natomiast w przypadku pozyskiwania danych z Ministerstwa
Finansów przewidziany jest czwarty termin, tj. do dnia 29 lutego 2012 r., ze względu na
specyfikę systemu informacyjnego MF, charakteryzującego się znacznym (przeszło rocznym)
przesunięciem momentu udostępnienia danych w stosunku do okresu referencyjnego
(zeznania podatkowe za rok n składane są do końca kwietnia roku n+1, natomiast
udostępnienie tych danych jest możliwe na początku roku n+2).

Dane niewystępujące w systemach informacyjnych administracji publicznej

lub niespełniające wymogów jakości statystyki publicznej zostaną zebrane od osób objętych
spisem. Jednak w tym przypadku przewiduje się zastosowanie nowoczesnych technik
zbierania danych w celu wyeliminowania formularzy papierowych. Zastosowane rozwiązania
mają na celu zmniejszenie kosztów spisu oraz obciążenia osób objętych spisem, przy
zachowaniu wysokiej jakości wyników spisu.


Zakres podmiotowy
Spis powszechny ludności i mieszkań w 2011 r., zgodnie z art. 3 projektu ustawy
obejmuje:
1) osoby zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach, obiektach
i pomieszczeniach niebędących mieszkaniami oraz osoby niemające miejsca
zamieszkania,
2) mieszkania i budynki, w których znajdują się mieszkania oraz zamieszkane obiekty
zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami.

Zakres przedmiotowy


9

Przy ustalaniu zakresu przedmiotowego spisu ludności i mieszkań 2011 została
przeprowadzona analiza wykorzystania wyników spisu z 2002 r., analiza nowych potrzeb
informacyjnych, a zarazem możliwości pozyskania tych informacji, w tym przede wszystkim
z systemów informacyjnych administracji publicznej bez zbędnego obciążania osób objętych
spisem, przy jednoczesnej konieczności zachowania w czasie pełnej porównywalności
danych.

W spisie powszechnym będą zebrane dane w ramach następujących tematów
badawczych:
1) stan i charakterystyka demograficzna ludności;
2) edukacja;
3) aktywność ekonomiczna osób;
4) dojazdy do pracy;
5) źródła utrzymania osób;
6) niepełnosprawność;
7) obywatelstwo;
8) migracje wewnętrzne;
9) migracje zagraniczne;
10) narodowość i język oraz mniejszości narodowe i etniczne;
11) wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego);
12) gospodarstwa domowe i rodziny;
13) stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki).

Ze względu na minimalizację kosztów oraz zmniejszenie obciążenia osób objętych
spisem planuje się przeprowadzenie badania reprezentacyjnego (art. 14 projektu ustawy)
przez samospis internetowy oraz z udziałem rachmistrzów spisowych. Badanie to obejmie
osoby zamieszkałe w wylosowanych mieszkaniach. W badaniu reprezentacyjnym zostaną
zebrane pogłębione informacje w zakresie, który gwarantuje wypełnienie zobowiązań
międzynarodowych i zaspokojenie potrzeb odbiorców krajowych. Są to:
− pogłębiona charakterystyka demograficzna,
− charakterystyka społeczno-ekonomiczna ludności,
− sytuacja osób na rynku pracy (badanie aktywności bieżącej oraz stałej),
− niepełnosprawność osób w powiązaniu z ich aktywnością zawodową,

10

− sytuacja demograficzna oraz społeczno-ekonomiczna gospodarstw domowych
i rodzin,
− poszerzona charakterystyka mieszkań i budynków,
− badanie emigracji Polaków, w tym emigracji zarobkowej, reemigracji

oraz imigracji cudzoziemców do Polski,
− badanie migracji wewnętrznych.

Metody zbierania danych

Zakłada się, że spis ludności i mieszkań 2011 będzie realizowany metodą mieszaną,
tj. z wykorzystaniem systemów informacyjnych administracji publicznej oraz danych
zebranych w badaniu pełnym i reprezentacyjnym (art. 5 ust. 1 projektu ustawy),
w następującej kolejności:
− pobranie danych z systemów informacyjnych,
− samospis internetowy, polegający na zaakceptowaniu lub korekcie

w określonym terminie danych pozyskanych z systemów informacyjnych,
− wywiad telefoniczny wspomagany programem komputerowym, prowadzony przez
ankietera statystycznego (CATI),
− wywiad rejestrowany na przenośnym urządzeniu elektronicznym prowadzony
przez rachmistrza spisowego (CAPI).

Terminy realizacji dla każdego z ww. sposobów zebrania informacji ustalone zostały
w art. 14 projektu ustawy.

Sekwencja zbierania danych ustalona zostanie w kolejności wykluczającej możliwość
podwójnego obciążania osób objętych spisem. Pierwszym krokiem będzie przesłanie danych
z systemów informacyjnych administracji publicznej do Bazy Danych NSP 2011. Tymi
danymi zostaną zasilone formularze elektroniczne (zostaną one spersonalizowane przez
wykorzystanie danych ze źródeł administracyjnych dotyczących zarówno cech adresowych,
jak i podstawowych charakterystyk społeczno-demograficznych), które następnie zostaną
udostępnione do spisu przez Internet. W szczególnych przypadkach np. braku możliwości
zalogowania do systemu, respondenci będą mogli skorzystać z formularzy bez naniesionych
danych i wypełnić je samodzielnie w całości w trybie off-line. Formularze uzyskane drogą

11

internetową, po akceptacji przez wojewódzkie biura spisowe, zostaną przesłane do właściwej
bazy, gdzie podlegać będą dalszemu opracowaniu. Formularze niewypełnione przez Internet
lub wypełnione w sposób wykluczający ich akceptację przekazane zostaną do ankieterów
statystycznych w celu przeprowadzenia wywiadów telefonicznych lub do rachmistrzów
spisowych przeprowadzających wywiady bezpośrednie.

Ten sam rodzaj formularza spisowego, tzw. „formularz krótki”, zostanie wykorzystany
we wszystkich metodach zbierania danych. Będzie to formularz elektroniczny. Odpowiednio
przygotowana aplikacja będzie obsługiwała proces wypełniania formularza, w tym
poprawność wypełniania wraz z kontrolą logiczno-rachunkową. Również w formie
elektronicznej zostanie przygotowany tzw. „formularz długi”, który zostanie wykorzystany
w badaniu reprezentacyjnym. Badanie reprezentacyjne zostanie zrealizowane przez spis
internetowy oraz przez rachmistrzów spisowych w szerszym zakresie tematycznym niż
badanie na „formularzu krótkim”.

Osoby objęte spisem w trakcie logowania do systemu informatycznego uzyskają
informację, który rodzaj formularza elektronicznego powinny wypełnić. Wszystkie osoby
będą miały możliwość samodzielnego wypełnienia formularza przez Internet, a jeżeli nie
skorzystają z tej drogi zostaną spisani przez rachmistrza spisowego.

Zakłada się, że spis osób będzie imienny, z obowiązkiem przekazania danych
w formie udzielania odpowiedzi na pytania zawarte w formularzu elektronicznym. Metoda
ta jest powszechnie stosowana w innych krajach, nie narusza wolności i praw osób. Spis
powszechny jest wprowadzany ustawą i ustawa określa zakres tematyczny spisu i informacji,
których posiadanie ze względu na interes publiczny jest konieczne.

Generalnie projektowane reguły zbierania i postępowania z danymi są zgodne
z regulacjami przyjętymi w ustawie o statystyce publicznej oraz w ustawie z dnia 29 sierpnia
1998 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.)
– art. 10 i art. 11 projektu ustawy.
Ustawa o statystyce publicznej określa, w jakich przypadkach i od kogo mogą być
pozyskiwane dane osobowe i jakiej rangi akt prawny jest konieczny do określenia
obowiązków w tym zakresie. Uprawnienia statystyki publicznej do zbierania ze wszystkich
dostępnych źródeł, określonych szczegółowo w programie badań statystycznych statystyki

12