Rządowy projekt ustawy o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

W Unii Europejskiej (27 krajów), przeciętna wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwie
zajmującym się doradztwem podatkowym, księgowością i audytem wynosi niewiele ponad 3
osoby.18) W przypadku usług budowlanych (wyłączając budownictwo infrastrukturalne),
średnia wielkość firmy, zależnie od specjalizacji, waha się od dwóch do pięciu osób. Oznacza
to, że branże te nie charakteryzują się znaczącymi korzyściami skali. Daje to możliwość
zaistnienia na rynku także mniejszym podmiotom. W przypadku handlu detalicznego i
hurtowego, średnia wielkość zatrudnienia w Unii Europejskiej wynosi w przybliżeniu 5 osób,
przy czym w wybranych podsektorach wartości te są znacznie wyższe. Jednocześnie, jedynie
22 proc. wartości dodanej wytwarzane było w dużych przedsiębiorstwach w przypadku
handlu hurtowego, podczas gdy w przypadku handlu detalicznego ponad 42 proc. W
przypadku usług dla biznesu, w skład których, obok już wymienionych, wchodzą także usługi
marketingowe, zarządzanie personelem, doradztwo techniczne oraz usługi inżynieryjne,
udział dużych przedsiębiorstw w wytwarzaniu wartości dodanej wynosi 31 proc, średnich zaś
17 proc. Wartości te potwierdzają, że małe podmioty mają możliwość odgrywania znaczącej
roli na rynku. Dla porównania, w sektorze telekomunikacyjnym ponad 90 proc. wartości
dodanej wytwarzane jest w dużych przedsiębiorstwach.

Teoretycznie do podstawowych zagrożeń po stronie Polski należy ryzyko wyparcia z rynku
krajowych przedsiębiorców przez podmioty zagraniczne. Jednocześnie, praktyczny brak
dyskryminacji do tej pory oznacza, że sytuacja polskich firm nie ulegnie relatywnemu
pogorszeniu. Z punktu widzenia dużych przedsiębiorstw zagranicznych i międzynarodowych,
zmiana nie będzie miała istotnego znaczenia. Z kolei małe i średnie przedsiębiorstwa
zagraniczne nie będą mieć przewagi konkurencyjnej wobec polskich.

Znaczenie dla przedsiębiorstw będzie mieć także wpływ implementacji dyrektywy usługowej
w projektowanej ustawie na rynek pracy. Poprawa możliwości zarobkowych w wybranych
sektorach, w szczególności ułatwienie rozpoczynania działalności gospodarczej w krajach
Europy Zachodniej, zmniejszy dostępność siły roboczej w Polsce. Skutkiem tego będą
zwiększone wymagania płacowe. Obrazem tego procesu są zmiany na rynku pracy w Polsce
w ostatnich latach, gdzie liczba wakatów w wielu tradycyjnych sektorach (w tym handlu i
budownictwie) jest wysoka. Skutkiem wdrożenia dyrektywy usługowej będzie faktyczne
zwiększenie możliwości podejmowania pracy w rozwiniętych krajach europejskich. Z uwagi

18) Zgodnie z danymi Eurostat na 2004 r.
51
na zastrzeżenia i ograniczenia, zasygnalizowane w tym rozdziale, wpływ ten będzie jednak
niewielki.

Podsumowując, polscy przedsiębiorcy uzyskają szansę ekspansji na rynki zachodnie w
wybranych branżach, szczególnie w zakresie usług dla biznesu. W sektorze usług
niehandlowanych, intensyfikacji podlegać będzie świadczenie usług budowlanych. Polskie
firmy nie zostaną narażone na zwiększenie się konkurencji na rynku krajowym. Pewnym
wyzwaniem będzie natomiast zmniejszanie się zasobu pracy nisko wykwalifikowanej,
powiązane z rosnącymi wymaganiami płacowymi. Implementacja dyrektywy w
projektowanej ustawie o świadczeniu usług może wzmocnić ten proces.
5.4.5. Podsumowanie

Przeprowadzona analiza wskazuje na zróżnicowany wpływ wdrożenia dyrektywy usługowej
w projektowanej ustawie na kluczowe sektory usługowe. Największe możliwości poprawy
sytuacji konkurencyjnej, przejawiającej się w eksporcie usług do krajów najwyżej
rozwiniętych, cechują branżę budowlaną oraz wybrane usługi dla biznesu. Niski poziom
ograniczeń administracyjnych w chwili obecnej, korzyści skali oraz dominująca rola
podmiotów zagranicznych powoduje, że w sektorze handlowym dyrektywa usługowa nie
wspomoże w sposób znaczący rozwoju polskich przedsiębiorstw. Wykorzystanie szansy w
sektorze budowlanym warunkowane jest jednak wystarczająco dużą mobilnością
pracowników. Z drugiej strony, jej wysoki poziom może przyczynić się do migracji i szukania
zatrudnienia u pracodawców zagranicznych, co obniżyłoby pozycję konkurencyjną polskich
przedsiębiorstw. Niezależnie od charakteru tego procesu, spowoduje on wzrost cen na rynku
krajowym.

Przeprowadzona analiza wrażliwości prognoz ilościowych wskazała, że pozytywnym
skutkiem wdrożenia dyrektywy usługowej jest intensyfikacja szybkiego rozwoju usług dla
biznesu, sektora dającego dobre możliwości zarobkowe i dostosowanego do kapitału
ludzkiego polskiej siły roboczej. Jednakże sektor ten pozostanie zdominowany przez
podmioty zagraniczne, podobnie jak branża handlu detalicznego. Pomimo niskiej
kapitałochłonności, sektory te charakteryzują się rosnącymi korzyściami skali. Efekt ten
przypisać można silnym efektom sieciowym, czyli rosnącej produktywności
przedsiębiorstwa, wraz z liczbą zakładów produkcyjnych lub klientów. Przykładowo, oznacza
52
to, że przedsiębiorstwa świadczące usługi dla biznesu są w stanie wykorzystywać wiedzę
wewnętrzną i doświadczenia z prowadzenia działalności w różnych krajach.

Analiza ilościowa potwierdziła także wniosek z prognoz makroekonomicznych, dotyczący
braku istotnego wpływu dyrektywy usługowej na poziom zatrudnienia. Znaczenie dla rynku
pracy objawia się głównie w pozytywnym wpływie na wynagrodzenia.

5.5. Wpływ na rynek pracy

Liberalizacja rynku usług może prowadzić do egzogenicznego wzrostu podaży pracy,
abstrahując od wzrostu popytu na pracę wynikającego ze wzrostu jej krańcowej
produktywności. Sektor usługowy jest zdominowany przez małe i średnie przedsiębiorstwa,
oferujące często – choć nie zawsze – usługi charakteryzujące się stosunkowo niskimi
wymogami uzbrojenia technicznego pracy, o wiele większe znaczenie w ich „produkcji” ma
zaangażowanie siły roboczej, tak więc zniesienie czynników ograniczających aktywność
gospodarczą w tym sektorze może mieć wpływ na przepływy na rynku pracy.

Zmiany na rynku pracy, które nie wynikają ze wzrostu produktywności czynników, nie
zmienią trwale procesu konwergencji gospodarki polskiej do poziomów właściwych
gospodarkom europejskim. Kanał transmisji wdrożenia dyrektywy usługowej modeluje się,
nakładając na zmiany produktywności czynników dodatkowo przyspieszenie zmian struktury
zatrudnienia w sektorze usługowym, zwiększając tempo przyrostu udziału czynnika pracy
zatrudnionego w sektorze usług w okresie wdrożenia dyrektywy kosztem spowolnienia tego
procesu w dalszych latach (wynika to z założenia o niezmienności procesu konwergencji
realnej względem przejściowych szoków instytucjonalnych).

Bez większych wątpliwości można przyjąć, że wszystkie kraje Unii Europejskiej skorzystają
na wdrożeniu dyrektywy usługowej; wydaje się jednak, że kraje „starej Unii” długookresowo
mogą osiągnąć wyższe korzyści od krajów, które wstąpiły do niej niedawno, głównie z
powodu większego otwarcia sektora usługowego na firmy zagraniczne w ostatniej
wymienionej grupie państw. Zmiany poziomów w krajach „starej Unii” powinny być
relatywnie większe, niż będzie to miało miejsce np. w Polsce, z zastrzeżeniem poczynionym
już uprzednio, tj. możliwości wystąpienia przejściowych negatywnych dostosowań na
poziomie mikroekonomicznym w krajach „starej Unii”.
53

Reasumując, procesy jakościowe na rynku pracy, które wynikają z założonej ścieżki
konwergencji realnej gospodarki polskiej do poziomu gospodarek europejskich ulegną
przyspieszeniu w warstwie zmian struktury sektora usługowego, zwiększając przejściowo
popyt na pracę i podaż pracy.

Ilościowa analiza wpływu implementacji dyrektywy poprzez projektowaną ustawę o
świadczeniu na strukturę zatrudnienia w Polsce została przeprowadzona również w oparciu o
scenariusz zrównoważony i z cyklem.
Każdy z analizowanych scenariuszy zakłada określone przepływy między sektorami oraz w
szerszym ujęciu – między aktywnymi, nieaktywnymi i bezrobotnymi. Jednakże, wdrożenie
dyrektywy usługowej modeluje się w tej sekcji w skali makro, przy wykorzystaniu
podstawowych agregatów, identyfikując korelacje między tempem wzrostu PKB a
względnymi przepływami między sektorami gospodarki. Wyznaczono współczynnik korelacji
między zmianą względną PKB a zmianą względną zatrudnienia w usługach na poziomie 0,96
dla scenariusza z cyklem i rzędu 0,47 w scenariuszu zrównoważonym.

Wykres 7. Porównanie ewolucji udziału sektora usługowego w liczbie pracujących
ogółem.
Scenariusz zrównoważony
Scenariusz z cyklem
72%
72%
71%
71%
po zmianach
bazowy
po zmianach
bazowy
70%
70%
69%
69%
68%
68%
67%
67%
66%
66%
65%
64%
65%
63%
64%
62%
63%
61%
62%
2008
2010
2014

60%
2008
2010
2014

Źródło: Obliczenia własne IBS.

Następnie, biorąc pod uwagę odchylenia tempa wzrostu produktu, wyznaczono nowe zmiany
zatrudnienia w usługach i przemyśle, traktując zmiany w rolnictwie jako wynikowe dla
ustalonej podaży pracy w scenariuszu z cyklem, scenariusz zrównoważony potraktowano
inaczej, przyjmując utrzymanie się stałego tempa spadku zatrudnionych w rolnictwie na
poziomie 6 proc. rocznie, wyznaczając zmianę zatrudnienia w sektorze usługowym
wynikowo w zależności od zmian zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle. Otrzymano, że w
ciągu 5 lat po wdrożeniu dyrektywy usługowej w sektorze usługowym przybędzie około 60
54
tys. miejsc pracy w porównaniu do bazowego scenariusza z cyklem, i o około 100 tys. miejsc
pracy w scenariuszu zrównoważonym. Pomimo różnych własności dynamiki PKB w obu
scenariuszach, struktura rynku pracy zachowuje się w każdym z nich w sposób mocno
odmienny od siebie nawzajem.

Na podstawie informacji uzyskanych w Polskim Komitecie Prognoz 2000 Plus przy
prezydium PAN można zidentyfikować usługi19), w przypadku których oczekuje się
znacznego wzrostu zatrudnienia – tabela 11. Dotyczy to usług objętych dyrektywą jak np.
pozycji profesjonalnych i technicznych usług biznesowych, gdzie wdrożenie dyrektywy
będzie miało bezpośredni wpływ na ich zwiększenie. Na pozostałe pozycje w tabeli 8. wpływ
ten może być tylko pośredni. Odrębnie, w świetle tego samego źródła można zidentyfikować
usługi, w których oczekiwane jest zmniejszenie zatrudnienia - przedstawiono je w tabeli 9. Do
tych ostatnich mogą należeć usługi, na które popyt ulegnie zmniejszeniu lub usługi, które
mogą być przedmiotem eksportu (podaż na rynku krajowym może być wskutek tego
niewystarczająca).

Oczekuje się, że wdrożenie dyrektywy może wpłynąć na zwiększenie zatrudnienia w
usługach wymienionych w tabeli 8. (wzrost ten może być większy niż przedstawiony w
tabeli). Z drugiej strony dyrektywa może oddziaływać na zmniejszenie zatrudnienia w
usługach wymienionych w tabeli 9.

Warto podkreślić, że w grupie tych usług nie będą wyłącznie te, których dotyczy liberalizacja
przewidziana w dyrektywie. Istnieje wiele takich kategorii usług, które nie są przedmiotem
liberalizacji, ale na które silny wpływ będzie miało samo otwarcie rynku UE. Do usług takich
mogą należeć np. usługi transportu lotniczego, usługi telekomunikacyjne, usługi
komputerowe itp.
Do kategorii usług, w których wielkość zatrudnienia może być mniejsza niż wykazana w
tabeli 9., należy np. wykonywanie robót wykończeniowych i remonty mieszkań (silna
tendencja do świadczenia tych usług za granicą) oraz usługi osobiste i naprawa artykułów
użytku osobistego i domowego (mniejszy popyt na tego typu usługi).

19) Prezentujemy wyliczenia PAN ze względu na ich większą szczegółowość sektorową oraz dłuższy horyzont
prognozy.
55