Rządowy projekt ustawy o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

5.4.3. Ocena zmiany sytuacji konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw

O wpływie zmiany prawa na sytuację konkurencyjną przedsiębiorstw można mówić w
przypadku, kiedy ta albo wprowadza dyskryminację niektórych firm, albo ją usuwa. Obecnie,
rozbieżność w oddziaływaniu systemu instytucjonalno-prawnego na zróżnicowanie w
konkurencyjności firm nie wynika bezpośrednio z regulacji prawnych. Przykładowo, wysokie
koszty rozpoczęcia działalności gospodarczej (długość i poziom komplikacji procesu
rejestracji) są dla przedsiębiorcy kosztem stałym. Oznacza to, że w najmniejszym stopniu
ograniczają one duże firmy. Poza tym, wzmacniają pozycję już istniejących firm i utrudniają
konkurowanie nowym graczom.

Wykres 6. Oszacowany koszt, wynikający z barier formalno-prawnych. Wyrażony w
procencie, o który zmniejszony został produkt sektora.
Usługi księgowe
Handel i usługi IT


Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie oszacowań zawartych w Economic Assesment
of the Barriers to the Internal Market of the Services, Copenhagen Economics, 2005.

Potencjalnie, liberalizacja rynku usług może poprawić sytuację konkurencyjną polskich
przedsiębiorstw przez:
– Obniżenie kosztów rozpoczynania i prowadzenia działalności w krajach, w których
bariery administracyjne są wysokie, a szczególnie dyskryminowani są przedsiębiorcy
zagraniczni, a także ogólne obniżenie tych kosztów w Polsce,
– Obniżenie kosztów działalności, na skutek obniżenia kosztów, wynikające ze
zwiększenia konkurencji na rynku dostawców,
– Umożliwienie wykorzystania specyficznych przewag konkurencyjnych, które są w
większym stopniu dostępne dla polskich podmiotów. Dotyczy to przede wszystkim
46
siły roboczej o określonych kwalifikacjach. Podstawową barierą utrudniającą
wykorzystanie tej przewagi jest znajomość języka.

Dodatkowo, nieuwzględniona w ostatecznej wersji dyrektywy zasada kraju pochodzenia,
zwiększyłaby możliwości zaistnienia polskich przedsiębiorstw w krajach, gdzie istnieją
znaczące bariery w dostępie do rynku usług. W rzeczywistości oznaczałoby to dyskryminację
firm zagranicznych na ich rodzimych rynkach.

Pogorszenie sytuacji konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw mogłoby natomiast nastąpić w
wyniku zmniejszenia barier dla firm zagranicznych na polskim rynku. Sytuacja ta jest jednak
nieprawdopodobna, ponieważ zasady rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej
w Polsce – w odróżnieniu od wielu innych państw Unii Europejskiej – nie dyskryminują (lub
czynią to w niewielkim stopniu) obcokrajowców.

Tabela 7. Charakterystyka najważniejszych branż usługowych.
Czy wymaga
Czy jest Udział czynnika
bezpośredniego
objęta
pracy w
Główny odbiorca usług kontaktu z klientem
dyrekty
wytwarzaniu
Branża
(usługodawcy lub
wą?
wartości dodanej
infrastruktury)?
Niski/przeciętny/ Przedsiębiorstwa/
Tak/Nie

duży
gospodarstwa domowe
Transport Nie
redni Obydwa
Tak
Usługi
Nie Niski
Obydwa
Tak
komunalne
Handel
Tak Wysoki
Gospodarstwa
domowe
Tak/Nie
detaliczny
Handel
Tak
redni Przedsiębiorstwa Nie/Tak
hurtowy
Usługi
Tak
redni Obydwa
Tak
budowlane
Usługi
Nie Wysoki
Obydwa
Nie
finansowe
47
Usługi
Tak Wysoki
Przedsiębiorstwa Nie
księgowe
IT Tak14)
Bardzo Wysoki
Przedsiębiorstwa Nie
Pozostałe
usługi
Tak
redni Przedsiębiorstwa Nie
biznesowe
Usługi
Tak Wysoki
Gospodarstwa
domowe
Tak
turystyczne
Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych Eurostat.

Możliwości wykorzystania wyżej opisanych kanałów zależą od charakterystyki
poszczególnych branż. Podstawowe ekonomiczne teorie gospodarki otwartej zakładają
podział dóbr rynkowych na handlowalne i niehandlowalne.15) Tradycyjnie, sektor usług
dotyczył głównie drugiego typu. Rozwój technologii informatycznych sprawił jednak, że
obecnie duża część wartości dodanej wytwarzana jest w branżach mogących wykonywać
swoje usługi bez wchodzenia w bezpośredni kontakt z klientem. W przypadku usług
niehandlowalnych, wpływ implementacji dyrektywy usługowej w projektowanej ustawie
dotyczyć będzie głównie możliwości zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej na
terenie określonego kraju. W przypadku tym, wiązałoby się to z migracjami (co najmniej
czasowymi) siły roboczej. W przypadku handlowalnych, wpływ dyrektywy opierać się będzie
na ułatwieniu prowadzenia działalności we własnym kraju i większych możliwościach
świadczenia usług dla podmiotów zagranicznych.

Jak prezentuje wykres 6. Polska należy do krajów o relatywnie niskim poziomie sektorowych
barier administracyjno-prawnych. Ponadto, w przypadku handlu hurtowego (jak również
usług IT), różnice pomiędzy krajami są nieistotne, a sam rynek w dużym stopniu
zliberalizowany. W przypadku handlu detalicznego, widoczny jest znacznie wyższy poziom
regulacji w większości krajów Europy Zachodniej. Największe zmiany dotyczyć będą jednak
branży księgowości, gdzie w niektórych krajach koszty administracyjne sięgały 18 proc.

14) Z zakresu dyrektywy usługowej wyłączone są usługi i sieci łączności elektronicznej oraz urządzenia i usługi
im towarzyszące.
15) Na potrzeby analizy przyjęta została klasyfikacja usług jako niehandlowalnych w przypadku, kiedy do jej
wykonania konieczny jest bezpośredni kontakt z klientem.
48
produktu sektora. Jednocześnie, oszacowania Copenhagen Economics16) wskazują, że w
krajach tych usługodawcy zagraniczni byli dyskryminowani w wysokim stopniu. Dotyczy to
nie tylko usług księgowości i handlu, ale także usług prawnych, inżynieryjnych i
architektonicznych.

Podsumowując, można postawić pytanie, jakie są kluczowe obszary, w których implementacji
dyrektywy w projektowanej ustawie daje możliwość poprawy sytuacji konkurencyjnej
polskich przedsiębiorstw. Przede wszystkim, będą to branże, w których nie występują
znaczące korzyści skali. W przypadku sektorów, które charakteryzują się przychodami
rosnącymi (szybciej, niż proporcjonalnie) wraz ze wzrostem wielkości produkcji,17) istnieją
naturalne bariery wejścia dla nowych przedsiębiorstw. Dlatego administracyjno-prawne
ograniczenia mają niewielki wpływ na kształtowanie się struktury rynku. Ponadto, zmiana dla
dużych przedsiębiorstw będzie mało zauważalna. Z uwagi na to, że koszty rozpoczęcia
działalności mają charakter kosztu stałego, stanowią one niewielką cześć obrotów
największych firm. Polscy przedsiębiorcy muszą natomiast posiadać dostęp do przewag
konkurencyjnych. Takim obszarem jest niższy, niż w krajach Europy Zachodniej, koszt pracy.
Jednocześnie, polscy pracownicy charakteryzują się dość wysokimi kwalifikacjami,
szczególnie w niektórych obszarach.

Informacji dotyczących potencjału siły roboczej o specyficznych kwalifikacjach dostarcza
analiza danych o szkolnictwie wyższym. Przykładowo, zgodnie z Eurostatem, w 2005 r.
ponad 14 proc. wszystkich kształcących się na kierunkach społecznych, biznesowych i
prawnych studentów w Unii Europejskiej (27 krajach), uczyło się w Polsce. W przypadku
nauk inżynieryjnych i budownictwa, współczynnik ten wyniósł ponad 9 proc, natomiast w
przypadku przygotowania do branży usługowej – ponad 20 proc. Jakkolwiek dane te nie
mówią nic o jakości kształcenia, to pozwalają jednak dostrzec duży potencjał ludzki, jaki
Polska posiada w chwili obecnej w branżach hotelarsko-gastronomicznej, handlowej oraz
otoczenia biznesu. Biorąc także pod uwagę coraz lepszą znajomość języków obcych oraz
wzrastającą mobilność, stwarza to szansę zwiększenia udziału Polski w wytwarzaniu usług
tego typu. To, czy stanie się to za pośrednictwem polskich, czy zagranicznych
przedsiębiorców zależy przede wszystkim od optymalnej wielkości przedsiębiorstwa.

16) Economic Assessment of the Barriers to the Internal Market of the Services, Copenhagen Economics, 2005,
s. 77.
17) Względnie – rosnącymi wolniej, niż proporcjonalnie, kosztami produkcji.
49

W sektorach, w których występować będą silne korzyści skali, dominować będą duże
przedsiębiorstwa. Z uwagi na pozaprawne koszty wejścia na rynek (przykładowo, wynikające
z uboższej informacji o branży przed wejściem w nią, ustalonej marki lub kosztów instalacji
kapitału), wzmocniona zostanie pozycja firm już istniejących. Szczególnie w sektorach
tradycyjnych, takich jak handel, zdecydowana większość działających w sektorze podmiotów
ulokowana jest w gospodarkach, które wysoki poziom rozwoju osiągnęły najwcześniej.
Z drugiej strony, krajowi przedsiębiorcy utrzymają większe możliwości korzystania z
niektórych przewag polskiej gospodarki. W szczególności, dotyczy to branż, wymagających
specyficznych kwalifikacji pracowników, niezwiązanych z umiejętnościami językowymi. Za
przykład posłużyć może sektor budowlany.

5.4.4. Szanse i zagrożenia dla małych i średnich przedsiębiorstw

Podstawową szansą dla małych i średnich przedsiębiorstw jest ułatwienie rozpoczęcia
działalności gospodarczej w wyniku stworzenia punktu kontaktowego. Ograniczy to koszty,
wynikające zarówno z konieczności ponoszenia opłat, jak też czasu potrzebnego do spełniania
wszystkich wymagań formalnych. Ponieważ mają charakter raczej jednorazowy, a także są w
dużej mierze niezależne od wielkości przedsiębiorstwa, są tym dotkliwsze, im mniejsze jest
przedsiębiorstwo. Należy w tym miejscu zauważyć, że punkt kontaktowy dotyczyć będzie nie
tylko przedsiębiorców zagranicznych i nie tylko usługodawców. Oznacza to, że takie
rozwiązanie powinno zwiększyć aktywność w całej gospodarce, szczególnie jednak w
przypadku najmniejszych przedsiębiorstw, zniechęcanych dotychczas przez zawiłe i uciążliwe
wymagania formalno-administracyjne.

Największe szanse, jeśli chodzi o polskie małe i średnie przedsiębiorstwa, dotyczą
niehandlowanych usług, świadczonych przez usługodawców z terenów graniczących z
Niemcami, a także wybranych usług na rzecz biznesu. W pierwszym przypadku, dotyczy to
głównie budownictwa, w drugim usług o charakterze księgowym. W przypadku handlu, nie
wydaje się by polscy przedsiębiorcy posiadali przewagi konkurencyjne. Sektor ten nie wiąże
się z żadnymi specyficznymi aktywami, a konieczność albo bezpośredniego kontaktu z
klientem, albo opłacenia kosztów transportu, utrudnia wykorzystanie przewagi w zakresie
niższego kosztu pracy.

50