Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o Policji

Oprócz zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych Statut
przewiduje penalizację określonych w art. 70 Statutu przestępstw przeciwko wymiarowi
sprawiedliwości sprawowanemu przez Trybunał. Chodzi w szczególności o: składanie
fałszywych zeznań w postępowaniu przed Trybunałem, przedstawianie w tym postępowaniu
fałszywych dowodów, wpływanie na świadków i matactwo, utrudnianie pracy Trybunałowi,
zastraszanie lub przekupstwo urzędnika Trybunału, korupcję popełnianą przez urzędnika
Trybunału.
Projekt przewiduje zatem poszerzenie zakresu czynów wymierzonych przeciwko
wymiarowi sprawiedliwości, zawartych w Rozdziale XXX Kodeksu karnego o czyny
popełnione w postępowaniu przed Trybunałem (projektowane zmiany art. 232


i 240 K.k.). Nie dotyczy to wszystkich przestępstw przewidzianych w rozdziale XXX,
niektóre z nich nie będą miały bowiem zastosowania do Trybunału. Chodzi tu

m.in. o przepisy dotyczące czynów, których Statut nie przewiduje, np. przestępstwa
niezawiadomienia o przestępstwie (art. 238 K.k.), przestępstwa samouwolnienia się i pomocy
w samouwolnieniu (art. 242 i 243 K.k.). Zakresem ochrony objęto również wymiar
sprawiedliwości sprawowany przez międzynarodowy trybunał karny lub jego organ
działający na podstawie umowy międzynarodowej, której Rzeczpospolita Polska jest stroną,
albo powołany przez organizację międzynarodową, ukonstytuowaną umową ratyfikowaną
przez Rzeczpospolitą Polską.
7. Wprowadzenie definicji normatywnej pojęcia „handel ludźmi”
Celem projektowanej ustawy jest wprowadzenie do Kodeksu karnego definicji pojęcia
„handel ludźmi”, wynikającej z ratyfikowanego przez Polskę w dniu 18 sierpnia 2003 r.
Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi,
w szczególności kobietami i dziećmi, zwanego powszechnie protokołem z Palermo
(Dz. U. z 2005 r. Nr 18, poz. 160), uzupełniającego Konwencję Narodów Zjednoczonych
przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjętą przez Zgromadzenie
Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 18, poz. 158),
Decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej 2002/629/WSiSW z dnia 19 lipca 2002 r. w sprawie
zwalczania handlu ludźmi (Dz. U. WE L 203 z dnia 1 sierpnia 2002 r.), a także Konwencji
Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzonej w Warszawie dnia
16 maja 2005 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 20, poz. 107).

13
Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzona
w Warszawie dnia 16 maja 2005 r., zwana „Konwencją Warszawską”, zawiera definicję
„handlu ludźmi”, zgodnie z którą (a) „handel ludźmi” oznacza: „werbowanie, transport,
przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem groźby lub
użyciem siły, bądź innych form przymusu, uprowadzenia, oszustwa, podstępu, nadużycia
władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla
uzyskania zgody osoby sprawującej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania.
Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystywanie prostytucji innych osób, lub inne
formy wykorzystywania seksualnego, przymusową pracę lub służbę, niewolnictwo lub
praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów”.
Zawarta w Konwencji Warszawskiej definicja pojęcia „handel ludźmi” obejmuje
wymogi i zalecenia wynikające z innych aktów prawa międzynarodowego, m.in. z Protokołu
z Palermo, zgodnie z którym:
(a) „Handel ludźmi” oznacza
werbowanie, transport, przekazywanie,
przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły, lub też
z zastosowaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd,
nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności od zgody
osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu jej wykorzystania.
Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie do prostytucji innych osób
lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym,
niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów
ludzkich,
(b)
zgoda ofiary handlu ludźmi na zamierzone wykorzystanie, o którym mowa pod
literą (a), nie ma znaczenia, jeżeli posłużono się którąkolwiek z metod, o której mowa pod
literą (a),
(c)
werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie
dziecka celem jego wykorzystania uznawane jest za „handel ludźmi” nawet wówczas, gdy
nie obejmuje żadnej z metod, o której mowa pod literą (a),
(d)
„dziecko” oznacza osobę, która nie ukończyła osiemnastego roku życia.
Decyzja ramowa Rady 2002/629/WSiSW z dnia 19 lipca 2002 r. w sprawie
zwalczania handlu ludźmi (Dz. U. WE L 203 z 1 sierpnia 2002 r.) także zdefiniowała pojęcie
handlu ludźmi, ustalając iż:

14
„Handel ludźmi” to werbowanie, przewóz, przekazywanie, przechowywanie, dalsze
przyjmowanie osoby, włącznie z wymianą lub przeniesieniem kontroli nad tą osobą, gdy:
a) dzieje się to przy użyciu przymusu, siły lub zastraszenia, w tym uprowadzenia, lub
b) dzieje się to przy użyciu oszustwa lub nadużycia finansowego, lub
c) ma miejsce nadużycie władzy lub sytuacji wrażliwości, które powoduje, że osoba
nie ma w rzeczywistości prawdziwego i nadającego się do zaakceptowania wyboru innego niż
poddanie się wykorzystaniu, lub
d) oferowane lub przyjmowane są opłaty lub korzyści dla uzyskania zgody osoby
mającej kontrolę nad inną osobą,
do celów wyzysku pracy lub usług tej osoby, w tym w formie co najmniej
przymusowej lub obowiązkowej pracy lub usług, niewolnictwa lub praktyk podobnych do
niewolnictwa oraz poddaństwa, lub do celów wyzysku prostytucji innych osób lub innych
form wykorzystania seksualnego, w tym pornografii.
Zgoda ofiary handlu ludźmi na wykorzystanie, zamierzone lub rzeczywiste, nie jest
brana pod uwagę, gdy został użyty którykolwiek ze środków wymienionych w ust. 1.
Gdy zachowanie określone w ust. 1 dotyczy dziecka, jest ono przestępstwem
podlegającym karze za handel, nawet jeśli nie został użyty żaden ze środków wymienionych
w ust. 1.
Zgodnie z artykułem 10 Decyzji ramowej Rady, państwa członkowskie podjąć miały
środki niezbędne do wykonania Decyzji ramowej przed dniem 1 sierpnia 2004 r.
Dla zapewnienia wymogu pewności prawa konieczne jest dokonanie transpozycji
decyzji ramowej w sprawie handlu ludźmi przez włączenie najistotniejszych postanowień tej
decyzji do polskiego ustawodawstwa. Odwołując się do definicji zawartej w Konwencji
Warszawskiej, pod pojęciem handlu rozumianym jako obrót (ang. trafficking) kryje się
„werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób”.
Słownik współczesnego języka polskiego definiuje:
– „werbowanie” jako nakłanianie,
–„transport” jako przemieszczanie ludzi lub ładunków na pewną odległość z zastosowaniem
środków lokomocji,
– „przekazywanie” jako dawanie coś komuś do dalszego dysponowania,

15
–„przechowywanie” jako trzymanie coś gdzieś, składowanie, magazynowanie,
przetrzymywanie, oddawanie na przechowanie, przetrzymywanie kogoś, coś w ukryciu przez
pewien czas, ukrywanie, zatajanie, chowanie przed kimś,
– „przyjmowanie” jako branie tego, co jest dawane, branie kogoś do siebie, zapewnianie
schronienia, udostępnianie pomieszczenia, zatrudnianie kogoś, dawanie komuś jakiejś pracy,
goszczenie kogoś u siebie.
Określając sposób działania sprawcy Konwencja Warszawska wymienia następujące
zachowania: z zastosowaniem groźby lub użyciem siły bądź innych form przymusu,
uprowadzenia, oszustwa, podstępu, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia
lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby sprawującej kontrolę nad inną
osobą w celu wykorzystania.
Kodeks karny zawiera wyżej wymienione określenia w następujących przepisach:
– „groźba” – art. 115 § 12, 128 § 3, 153 § 1, art. 166, 190, 191, 197, 203, 224, 232, 245, 246,
249, 250, 260, 280, 281, 282, 346,
– „użycie siły” lub „przemoc” – art. 119 § 1, art. 127, 128, 153, 191, 197, art. 202 § 3,
art. 203, 224, 232, art. 242 § 4, 245, 246, 249, 250, 260, art. 264 § 2, 280, 281, 282, art. 289
§ 3, art. 346,
– „uprowadzenie” – art. 211,
– „oszustwo” – art. 297 i 298,
– „wprowadzenie w błąd” – art. 132, 272, 286, art. 342 § 1 pkt 2,
– „nadużycie władzy” – art. 41 § 1,
– wykorzystanie słabości, czyli „wykorzystanie krytycznego położenia” – art. 199 § 1,
– „wręczenie płatności lub korzyści” – art. 229 § 1,
– „przyjęcie płatności lub korzyści” – art. 228.
Konwencja Warszawska jako cel działania sprawcy podaje wykorzystanie ofiary.
Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystywanie prostytucji innych osób lub inne
formy wykorzystania seksualnego, przymusową pracę lub służbę, niewolnictwo lub praktyki
podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów. Kodeks karny w rozdziale
XXV opisuje przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, w tym
doprowadzenie innej osoby do uprawiania prostytucji (art. 203) czy rozpowszechnianie

16
pornografii (art. 202). Konsekwencją wprowadzenia do Kodeksu karnego definicji handlu
ludźmi w projektowanym kształcie jest konieczność uchylenia przepisu art. 204 § 4 K.k.,
penalizującego zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania prostytucji za
granicą.
W projekcie przewiduje się wprowadzenie nowego przepisu obejmującego
kryminalizację handlu ludźmi, oznaczonego jako art. 189a Kodeksu karnego,

a zlokalizowanego w rozdziale XXIII Kodeksu karnego (Przestępstwa przeciwko wolności).
Z uwagi na wysoki stopień społecznej szkodliwości handlu ludźmi uzasadnione jest również
wprowadzenie karalności przygotowania do popełnienia tego przestępstwa, co przewidziano
w § 2 projektowanego art. 189a Kodeksu karnego. W związku z tym uchylono art. 253
Kodeksu karnego, który zlokalizowany był w rozdziale XXXII Kodeksu karnego
(Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu).

W art. 2 przewidziano modyfikację art. 19 ust. 1 ustawy o Policji, określającego
katalog przestępstw, które mogą być objęte kontrolą operacyjną, niezbędną w związku
z uchyleniem art. 253 K.k. i zastąpieniem go projektowanym art. 189a K.k.
Art. 3 projektu dotyczy nowelizacji art. 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy
wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 z późn. zm.), który nie definiuje
pojęcia „niewolnictwo”, penalizując jedynie zachowania polegające na oddawaniu innej
osoby w stan niewolnictwa albo uprawianiu handlu niewolnikami. Z uwagi na wymogi
wynikające z zasady dostatecznej określoności czynu zabronionego celowe jest
wprowadzenie do Kodeksu karnego normatywnej definicji tego pojęcia. Zmiana

art. 8 Przepisów wprowadzających Kodeks karny ma charakter dostosowawczy w związku
z wprowadzeniem definicji normatywnej pojęcia „niewolnictwo”.
Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję w sprawie niewolnictwa (Dz. U.
z 1930 r. Nr 6, poz. 48) podpisaną w dniu 25 września 1926 r. w Genewie, która
w artykule pierwszym ustala definicję niewolnictwa i handlu niewolnikami.
W myśl Konwencji niewolnictwo jest stanem czy położeniem jednostki, względem
której stosowane jest postępowanie w całości lub części wynikające z prawa własności.
Projektowana w art. 115 § 23 definicja niewolnictwa odzwierciedla definicję konwencyjną,
określając, że niewolnictwo jest stanem zależności, w którym człowiek traktowany jest jak
przedmiot własności.

17