Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o Policji

w oparciu o istniejące przepisy dotyczące funkcjonariuszy publicznych (zawarte przede
wszystkim w rozdziale XXIX Kodeksu karnego). Ochroną projektowanego przepisu zostaną
objęci również urzędnicy pozostałych międzynarodowych trybunałów karnych.

3. Ludobójstwo, przestępstwa przeciwko ludzkości, przestępstwa wojenne
(art. 6, 7, 8 Statutu)
Zbrodnia ludobójstwa określona w art. 6 Statutu odpowiada definicji tego
przestępstwa występującej w Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni
ludobójstwa z dnia 9 grudnia 1948 r. (Dz. U. z 1952 r. Nr 2, poz. 9), którą Polska
implementowała, wprowadzając przepis art. 118 do Kodeksu karnego. Przepis art. 118 K.k.
w pełni odpowiada zakresowi przestępstwa określonego w art. 6 Statutu, nie zachodzi zatem
w tym zakresie potrzeba wprowadzania zmian.
W art. 7 Statutu zostały uregulowane przestępstwa przeciwko ludzkości. Kodeks karny
w rozdziale XVI, grupującym przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa
wojenne, nie zawiera przepisów, których zakres odpowiadałby przestępstwom określonym
w art. 7 Statutu. W prawie karnym międzynarodowym przyjmuje się, że dany czyn można
uznać za przestępstwo przeciwko ludzkości, jeżeli stanowi część polityki państwa
(ang. governmental policy) albo zakrojonej na szeroką skalę lub systematycznej praktyki
(ang. widespread or systematic practice – termin ten odnosi się do organizacji lub grupy
politycznej). Statut posługuje się na oznaczenie tego elementu przestępstw przeciwko
ludzkości sformułowaniem „zakrojony na szeroką skalę” (ang. widespread) lub
„systematyczny” (ang. systematic) atak, definiując jednocześnie atak jako „wielokrotne
dopuszczanie się czynów określonych w art. 7 ust. 1 w wykonaniu lub dla wsparcia polityki
państwa lub organizacji, zakładającej dokonanie takiego ataku”. Ten element przestępstw
przeciwko ludzkości został uwzględniony w projekcie w art. 118a § 1, 2 i 3 (zdania wstępne).
W zaproponowanym art. 118a § 1, 2 i 3 nie użyto wyrazu „atak”, które występuje
w art. 7 Statutu, uwzględniono jednak definicję tego pojęcia z art. 7 ust. 2a Statutu. Wyraz
„atak” ma bowiem wyraźne konotacje militarne, natomiast zbrodnie przeciwko ludzkości nie
muszą być popełniane w ramach konfliktów zbrojnych. Wprawdzie przestępstwa przeciwko
ludzkości wywodzą się z okresu wojny, niemniej jednak po 1945 r. w prawie karnym
międzynarodowym zaczęto odchodzić od konieczności istnienia kontekstu konfliktu
zbrojnego jako znamienia tego typu przestępstw, w tym zakresie prawo karne

8
międzynarodowe przeszło bowiem ewolucję i obecnie uznaje się, że tego typu czyny mogą
być popełnione zarówno w okresie wojny, jak i w czasie pokoju.
Z powyższych względów w projekcie zamiast wyrazu „atak” posłużono się wyrazem
„zamach” w roli znamienia projektowanych nowych typów przestępstw.
Występujące w projektowanym art. 118a § 2 pkt 2 K.k. pojęcie „pozbawienie
wolności” obejmuje określoną w art. 5 ust. 1 lit. e Statutu zbrodnię uwięzienia (imprisonment)
lub innego dotkliwego pozbawienia wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł
prawa międzynarodowego, a ponadto ma ten walor, że występuje w obowiązujących
przepisach Kodeksu karnego.
Jednym ze znamion projektowanego art. 118a § 2 pkt 2 K.k. są tortury. Jest to pojęcie
występujące również w obecnym art. 123 § 2 K.k. Pojęcie tortur z art. 7 ust. 2 lit. e Statutu
jest szersze niż przyjęte na gruncie umów międzynarodowych z zakresu praw człowieka,
gdzie przyjęto, że konieczne jest, aby w przestępstwo tortur zaangażowany był funkcjonariusz
publiczny (public official). Natomiast art. 7 ust. 2 lit. e Statutu tego znamienia nie wymaga.
Odzwierciedla to w pełni projekt w art. 118a § 2 pkt 2. Nie jest więc konieczne wprowadzanie
normatywnej definicji pojęcia „tortury” na potrzeby rozdziału XVI Kodeksu karnego,
bowiem systematyka kodeksowa wskazuje, że ustawodawca posługuje się pojęciem tortur
jedynie w tym rozdziale, a zatem w kontekście przestępstw przeciwko ludzkości oraz prawa
humanitarnego.
W projekcie odrębnie spenalizowano zbrodnię spowodowania „ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu człowieka” (art. 118a § 1 ust. 2 K.k.) oraz zbrodnię polegającą na „poddaniu
osoby okrutnemu lub nieludzkiemu traktowaniu” (art. 118a § 2 ust 3 K.k.). Oba typy
wymienionych przestępstw odzwierciedlają zbrodnię określoną w art. 7 ust. 1 lit. k Statutu.
Przepis ten dotyczy zbrodni polegającej na popełnieniu „innych nieludzkich czynów
o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienia lub poważne uszkodzenia
ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego.” Umiejscowienie znamion tej zbrodni
w dwóch jednostkach redakcyjnych pozwoliło na zróżnicowanie wysokości zagrożenia
ustawowego w obu wypadkach. Taka gradacja odpowiedzialności karnej we wskazanych
sytuacjach jest uzasadniona zarówno racjami aksjologicznymi, jak i kryminalnopolitycznymi,
przemawiającymi za tym, aby sprawca zbrodni polegającej na spowodowaniu ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu człowieka, a więc prowadzącej do rezultatów zazwyczaj
nieodwracalnych, odpowiadał na podstawie przepisu zagrożonego sankcją surowszą, niż

9
sprawca czynu polegającego na „poddaniu osoby okrutnemu lub nieludzkiemu traktowaniu”,
nie niosącego za sobą skutku w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka.
Odnosząc się do typizacji zbrodni wojennych należy wskazać, że zasadniczo
odpowiada ona temu zakresowi kryminalizacji, który już obecnie ujęty jest w rozdziale XVI
Kodeksu karnego. Dotyczy to w szczególności kazuistycznego opisu w Statucie
niedozwolonych metod (sposobów) i środków walki. Kodeks karny kwestie tę reguluje
w sposób syntetyczny, odsyłając do zakazów określonych w prawie międzynarodowym.
Propozycje zmian mają więc na celu jedynie uzupełnienie opisu poszczególnych typów,
zwłaszcza w kontekście wyodrębnienia poszczególnych postaci zbrodni ludobójstwa.
Art. 122 K.k. określa tzw. przestępstwa wojenne, odwołując się do prawa
międzynarodowego. Przedmiotem ochrony z art. 122 K.k. są obiekty nie mające wojskowego
charakteru ani przeznaczenia. W aktualnym stanie prawnym § 1 tego artykułu wymienia:
miejscowości lub obiekty nie bronione, których ochronę przewiduje Protokół dodatkowy do
Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar
międzynarodowych konfliktów zbrojnych z dnia 8 czerwca 1977 r. (Protokół I) – Dz. U.
z 1992 r. Nr 41, poz. 175), strefy sanitarne, których dotyczy Konwencja Genewska z dnia
12 sierpnia 1949 r. o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych (Dz. U.
z 1956 r. Nr 38, poz. 171), strefy zneutralizowane przewidziane w Konwencji Genewskiej
z dnia 12 sierpnia 1949 r. o ochronie osób cywilnych podczas wojny (Dz. U. z 1956 r. Nr 38,
poz. 171). Natomiast nie są objęte zakresem art. 122 K.k. strefy zdemilitaryzowane, które na
podstawie wspomnianego wyżej Protokołu I również poddane zostały szczególnej ochronie,
stąd potrzeba uzupełnienia tej luki normatywnej w obecnej regulacji.
Zmiana w art. 124 K.k. polega na uzupełnieniu katalogu istniejących już zachowań
sprawczych związanych z naruszeniem międzynarodowego prawa humanitarnego o takie
zachowania, które zostały stypizowane w Statucie, a do tej pory nie znajdowały
odzwierciedlenia w Kodeksie karnym. Dotyczy to zachowań określonych w art. 8 ust. 2 lit. b
vii, w art. 8 ust. 2 lit. b xiv, art. 8 ust. 2 lit. b xv, art. 8 ust. 2 lit. b xxi, art. 8 ust. 2 lit. b xxii,
w art. 8 ust. 2 lit. b xxvi, w art. 8 ust. 2 lit. c ii, w art. 8 ust. 2 lit. c vi, w art. 8 ust. 2 lit. c vii.
Projektowany § 2 art. 124 ma charakter dopełniający, ponieważ dotyczy kategorii osób
chronionych na podstawie międzynarodowego prawa humanitarnego, do której odnosi się § 1,
a rodzaj tych zachowań nie uzasadnia wyłączenia ich do odrębnej jednostki redakcyjnej.

10
Statut przewiduje zakaz wcielania albo werbowania do sił zbrojnych dzieci poniżej
15 roku życia, natomiast projektowany art. 124 przewiduje rozszerzenia tego zakazu na osoby
poniżej 18 roku życia. Przyjęte rozwiązanie jest wynikiem ratyfikowania przez Polskę
Protokołu fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci
w konflikty zbrojne z dnia 25 maja 2000 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 91, poz. 608), który
przewiduje w opisanym zakresie cezurę wieku na poziomie 18 lat.
4. Zmiana art. 125 K.k. wynika z konieczności uwzględnienia w Kodeksie karnym
wynikających z art. 8 ust. 2 a iv, b xii oraz e xii Statutu, jak również
z tzw. Konwencji Genewskich (art. 50 I Konwencji Genewskiej z 1949 r., art. 51 II
Konwencji Genewskiej z 1949 r., art. 147 IV Konwencji Genewskiej z 1949 r.) czynów
przeciwko mieniu. W projektowanym art. 126a K.k. spenalizowano publiczne pochwalanie
przestępstw lub nawoływanie do ich popełnienia, odnoszące się do czynów określonych
w rozdziale XVI Kodeksu karnego.
5. Odpowiedzialność osób za zbrodnie popełniane przez podwładnych pozostających
pod ich faktyczną władzą lub kontrolą
Statut przewiduje w art. 28 odpowiedzialność dowódców wojskowych oraz
przełożonych cywilnych, na których ciąży obowiązek należytej kontroli, za przestępstwa
objęte Statutem, popełnione przez podwładnych pozostających pod ich faktyczną władzą.
Taka odpowiedzialność ograniczona jest do sytuacji, gdy osoba taka pomimo tego,
że wiedziała albo powinna była wiedzieć o tym, że podwładni popełniali bądź zmierzali do
popełnienia tych przestępstw (w przypadku dowódców wojskowych) albo wiedziała lub
świadomie zlekceważyła taką informację (w przypadku przełożonych cywilnych), nie podjęła
wszystkich niezbędnych środków w celu zapobieżenia przestępstwu.
Wprawdzie Kodeks karny przewiduje konstrukcję pomocnictwa przez zaniechanie
(art. 18 § 3 in fine) odpowiadającą od strony przedmiotowej art. 28 Statutu, jednak
odpowiedzialność ta ogranicza się jedynie do przestępstw umyślnych, natomiast

art. 28 Statutu zakłada również odpowiedzialność takich osób, gdy po jej stronie zachodzi
nieumyślność co do działań podejmowanych przez podwładnych.
Wprowadzono zatem przepis szczególny
– art. 126b, który przewiduje
odpowiedzialność osoby, na której ciąży obowiązek należytej kontroli, która umyślnie
dopuszcza do popełnienia enumeratywnie wymienionych w tym przepisie zbrodni, przez
osobę pozostającą pod jej faktyczną władzą lub kontrolą. Osobę taką traktuje się jak sprawcę

11
tych czynów, a nie jak pomocnika. Rozwiązania tego rodzaju występują już obecnie
w polskim prawie karnym – na przykład w ten sposób kryminalizowane są czyny
funkcjonariusza publicznego, który dopuszcza do znęcania się nad osobą pozbawioną
wolności (art. 247 § 3 K.k.).
Odpowiednio łagodniej proponowane przepisy nakazują traktować osobę, na której
ciąży obowiązek należytej kontroli, w przypadku działania nieumyślnego (projektowany
art. 126b § 2 K.k.). W tym zakresie projekt zawiera regulacje węższe niż art. 28 Statutu,
który nie różnicuje odpowiedzialności osoby, na której ciąży obowiązek należytej kontroli od
umyślności lub nieumyślności po jego stronie. Jednak zarówno komentarze do Statutu
(por. A. Cassese, P. Gaeta, JR.W.D. Jones; The Rome Statute of the International Criminal
Court: a Commentary, Oxford University Press, 2002 r. , str. 871), jak i praktyka legislacyjna
innych państw implementujących Statut (np. niemiecki Międzynarodowy Kodeks karny)
wskazują na celowość zróżnicowania sankcji karnej w przypadku, gdy w warunkach
art. 28 Statutu sprawca działa umyślnie albo nieumyślnie.
Należy również zauważyć, że art. 28 Statutu zdaje się odmiennie traktować sytuację
popełnienia przestępstwa w wypadkach, gdy sprawcą jest dowódca wojskowy oraz
przełożony cywilny. Dowódca wojskowy odpowiada na podstawie art. 28 Statutu za zbrodnie
popełnione przez siły zbrojne pozostające pod jego rzeczywistym dowództwem i kontrolą,
natomiast przełożony cywilny za zbrodnie popełnione przez podwładnych znajdujących się
pod jego faktyczną władzą kontrolną, a zatem w tym drugim przypadku Statut zdaje się
wskazywać na bardziej zindywidualizowany krąg osób dopuszczających się zbrodni objętych
Statutem. Z uwagi na niewielki do tej pory dorobek orzeczniczy Trybunału nie jest możliwa
weryfikacja, czy to zróżnicowanie w sferze normatywnej będzie miało wpływ na decyzje
Trybunału, w szczególności w sferze dowodowej (w przypadku dowódcy wojskowego
konieczność wykazania jedynie dopuszczenia się określonych przestępstw przez siły zbrojne
pozostające pod jego dowództwem i kontrolą bez konieczności zindywidualizowania tej
odpowiedzialności, w przypadku przełożonego cywilnego konieczność udowodnienia
przestępstw popełnionych przez określonych, zindywidualizowanych podwładnych). Opisane
zróżnicowanie nie zostało zatem odzwierciedlone w projekcie, tym bardziej,

że dotychczasowe orzecznictwo międzynarodowych trybunałów karnych nie dokonuje
takiego rozróżnienia.
6. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości sprawowanemu przez
Międzynarodowy Trybunał Karny

12