Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o Policji

i tradycji prawnej, które tym samym stwarzają zasadnicze trudności w zakresie ich wiernego
odzwierciedlenia w projektowanych przepisach lub zgoła takie odzwierciedlenie
uniemożliwiają. Mowa tu m.in. o zbrodni „apartheidu” (art. 7 ust. 1 lit. j Statutu) oraz zbrodni
obejmującej „inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze" (art. 7 ust. 1 lit. k Statutu).
Należy podkreślić, że projektodawca starał się odzwierciedlić w Kodeksie karnym
wszystkie postacie zbrodni występujące w Statucie tak, aby wykluczyć jurysdykcję Trybunału
MTK w sprawach obywateli polskich. Nie można jednak całkowicie wykluczyć jurysdykcji
Trybunału ze względu na nieprecyzyjność opisu typów zbrodni statutowych (m.in. zbrodnia
„apartheidu” (art. 7 ust. 1 lit. j Statutu, a także zbrodnia obejmująca „inne nieludzkie czyny
o podobnym charakterze" (art. 7 ust. 1 lit. k Statutu)). Wskazać należy, że interpretacja
nieostrych pojęć występujących w Statucie nie była możliwa na obecnym wstępnym etapie
funkcjonowania MTK z uwagi na brak jego dorobku orzeczniczego. Nie można wykluczyć,
że Trybunał, stosując przepisy Statutu, dokona wykładni, która nie znajdzie odzwierciedlenia
w projektowanych obecnie przepisach K.k.
Należy podkreślić również, że dla sprawnego działania zasady komplementarności
istotne jest precyzyjne określenie w projekcie zakresu penalizacji tak, aby Międzynarodowy
Trybunał Karny mógł jednoznacznie ocenić w jakim zakresie przestępstwo stanowiło
przedmiot postępowania przed sądem polskim. Dlatego w niektórych przypadkach
projektowane typy czynów zabronionych, oddając ratio legis zbrodni statutowych, różnią się
od nich w swym opisie, bowiem posługują się pojęciami znanymi Kodeksowi karnemu, które
zostały przez lata dodatkowo wsparte dorobkiem orzecznictwa sądowego, a tym samym ich
wykładnia nie budzi wątpliwości. Mowa tu m.in. o projektowanym art. 118a § 2 ust. 2 K.k.,
obejmującym zbrodnię pozbawienia wolności na czas przekraczający 7 dni lub ze
szczególnym udręczeniem. Przepis ten odzwierciedla art. 7 ust. 1 lit. e Statutu i odnosi się do
zbrodni „uwięzienia lub innego dotkliwego pozbawienia wolności fizycznej z naruszeniem
podstawowych reguł prawa międzynarodowego”.
Z tej samej przyczyny, gdy Statut w sposób nieprecyzyjny określił poszczególne
elementy definiujące typy przestępstw (zbrodnia „apartheidu”) zrezygnowano z objęcia
projektem unormowań odpowiadających tym zapisom Statutu. Odnosząc się do czynów
noszących cechy apartheidu wydaje się, iż wystarczające jest w tym zakresie odwołanie do
innych postaci zbrodni przeciwko ludzkości, a także typów przestępstw określonych
w Kodeksie karnym. Sąd, dokonując kwalifikacji prawnej zachowań noszących cechy zbrodni
apartheidu, będzie mógł stosować instytucję kumulatywnego zbiegu przepisów

3
występujących de lege lata w Kodeksie karnym. W art. 7 ust 1 lit. k Statutu zbrodnia
przeciwko ludzkości została określona przy posłużeniu się wielokrotnie ocennym
i nieprecyzyjnym sformułowaniem „innych nieludzkich czynów o podobnym charakterze
celowo powodujące ogromne cierpienia lub poważne uszkodzenia ciała albo zdrowia
psychicznego lub fizycznego”, zbrodnia ta nie mogła zostać wprowadzona do Kodeksu
karnego jako nowy typ przestępstwa. Określony w Statucie czyn znajdzie jednak w istotnym
zakresie odzwierciedlenie w Kodeksie karnym w postaci zbrodni przeciwko ludzkości
polegającej na spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (projektowany art. 118a § 1
pkt 2 K.k.) oraz typu czynu zabronionego polegającego na okrutnym lub nieludzkim
traktowaniu (projektowany art. 118a § 2 pkt 3 K.k.).
Zdarza się również tak, że projektodawcy, odzwierciedlając w Kodeksie karnym
zbrodnie określone w Statucie, przyjęli odpowiedzialność sprawcy w zakresie węższym niż to
wynika ze Statutu z uwagi na obowiązującą w prawie polskim zasadę indywidualizacji
odpowiedzialności karnej. Zagadnienie to dotyczy art. 28 Statutu, który zostanie omówiony
w dalszej części uzasadnienia.
Ponadto, gdy w projektowanych przepisach zostały odzwierciedlone postacie zbrodni
zawierające znamiona obecnie nie występujące w Kodeksie karnym przy stosowaniu
projektowanego przepisu celowe będzie odwołanie się do definicji tego pojęcia określonej
w Statucie, orzecznictwa międzynarodowych trybunałów karnych oraz orzecznictwa Sądu
Najwyższego. Przykładem jest projektowany art. 118a § 3 pkt 2 K.k., odzwierciedlający
zbrodnię występującą w art. 7 ust. 1 h Statutu, zawierający znamię „poważne
prześladowanie”. Wprawdzie pojęcie prześladowania zostało po raz pierwszy zdefiniowane
na gruncie prawa międzynarodowego w Statucie, występowało już wcześniej
w dokumentach prawa międzynarodowego m.in. w Karcie Międzynarodowego Trybunału
Wojskowego w Norymberdze (Dz. U. z 1947 r. Nr 63, poz. 367) oraz w Statutach:
Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (MTKJ) (art. 5h)

i Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Ruandy (MTKR) (art. 3h). Orzecznictwo
międzynarodowych trybunałów karnych (MTKJ i MTKR) dookreśla zakres zbrodni
prześladowania (sprawa Kupreśkić, Kordić i Ćerkez), precyzując jednocześnie pojęcie
„poważne prześladowanie” (sprawa Tadić) oraz „pozbawianie praw podstawowych” (sprawa
Blaskić). Pomimo braku w Kodeksie karnym definicji pojęcia „poważnego prześladowania”
istnieje bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące wykładni pojęcia „osób
prześladowanych”. Dekret o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy

4
winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz zdrajców Narodu
Polskiego z dnia 31 grudnia 1944 r. (Dz. U. z 1944 r. Nr 4, poz. 16) w art. 1 pkt 2
przewidywał odpowiedzialność karną za zbrodnię wojenną polegającą na działaniu na szkodę
osób, które ze względów politycznych, narodowościowych, wyznaniowych lub rasowych są
poszukiwane lub prześladowane, przez ich wskazanie i ujęcie.
Należy jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, iż w niektórych wypadkach
projektowane przepisy przewidują szerszy zakres odpowiedzialności karnej niż uregulowania
Statutu. Dotyczy to m.in. strony podmiotowej czynu. Statut w tym zakresie przewiduje
odpowiedzialność karną osoby wyłącznie wówczas, gdy świadomie i z zamiarem popełnienia
zbrodni realizuje jej znamiona, o ile Statut nie stanowi inaczej (art. 30 Statutu). W literaturze
spotyka się poglądy zakładające, że Statut dopuszcza popełnienie przestępstw zarówno
z zamiarem bezpośrednim, jak i z zamiarem ewentualnym, jak i takie, które wykluczają
zamiar ewentualny. Zgłaszana jest również koncepcja pośrednia, wykluczająca zamiar
ewentualny w odniesieniu do skutku, natomiast dopuszczająca zamiar ewentualny

w odniesieniu do pozostałych znamion przestępstwa (A. Cassese, P. Gaeta, JR.W.D. Jones;
The Rome Statute of the International Criminal Court: a Commentary, Oxford University
Press, 2002 r., str. 932).
Z uwagi na wyżej wskazane wątpliwości, w projekcie przyjęto ostatecznie założenie,
że zbrodni określonych w Statucie można dopuścić się zarówno z zamiarem bezpośrednim,
jak i zamiarem ewentualnym, a tym samym brak podstaw do eliminowania – w zakresie
projektowanych typów czynów – odpowiedzialności sprawcy działającego z zamiarem
ewentualnym. Nie można wykluczyć, że Trybunał w swej wykładni przyjmie zawężającą
interpretację art. 30 Statutu, ograniczającą stronę podmiotową do zamiaru bezpośredniego.
Nie będzie to miało wpływu na jurysdykcję sądów polskich, albowiem prawo krajowe może
przewidywać szerszy zakres odpowiedzialności karnej niż Statut MTK. Należy przy tym
pamiętać, że Trybunał stosuje zarówno przepisy samego Statutu, jak i „zasady i reguły prawa
międzynarodowego” (art. 21 Statutu), zatem elementy te są również brane przez Trybunał pod
uwagę przy decydowaniu, czy dane państwo w sposób prawidłowy wykonywało swoją
jurysdykcję w odniesieniu do przestępstw ludobójstwa, przestępstw przeciwko ludzkości oraz
przestępstw wojennych, co będzie miało znaczenie przy ocenie, czy było zatem „niezdolne”
do rzetelnego prowadzenia postępowania karnego, lub nie wyrażało takiej woli w rozumieniu
art. 17 Statutu.

5
Kolejnym przykładem wskazującym na rozszerzenie zakresu odpowiedzialności
karnej w odniesieniu do wymogów statutowych są projektowane art. 118a § 1 ust. 2
i art. 118a § 2 ust 3 K.k., które odzwierciedlają art. 7 ust. 1 lit. k Statutu. Przepis ten dotyczy
zbrodni polegającej na popełnieniu „innych nieludzkich czynów o podobnym charakterze
celowo powodujące ogromne cierpienia lub poważne uszkodzenia ciała albo zdrowia
psychicznego lub fizycznego.” Z uwagi na brak precyzji elementów definiujących ten typ
przestępstwa projektowane przepisy art. 118a § 1 ust. 2 i art. 118a § 2 ust 3 K.k. nie
wymagają działania z zamiarem bezpośrednim, jak również powiązania zachowania
polegającego na spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu z poddaniem osoby
okrutnemu lub nieludzkiemu traktowaniu.
Wydaje się jednak, że projektowane typy czynów, wsparte pozostałymi
obowiązującymi przepisami Kodeksu karnego, powinny zapewnić niemal pełny zakres
jurysdykcji polskich sądów w takich sprawach. Należy wskazać, że sprawca przestępstwa
określonego w Statucie, którego zachowanie zrealizuje znamiona zbrodni odzwierciedlonej
w Kodeksie karnym, będzie podlegał jurysdykcji sądów polskich. Opis przestępczego
zachowania sprawcy będzie następował poprzez przywołanie odpowiedniego przepisu
z rozdziału XVI oraz ewentualnie przepisu karnego występującego w innym rozdziale
Kodeksu karnego, którego znamiona sprawca swym zachowaniem wypełnił. Natomiast
w przypadku, gdy okaże się, że popełniono zbrodnię określoną w Statucie, która nie będzie
miała swego pełnego odzwierciedlenia w Kodeksie karnym, Międzynarodowy Trybunał
Karny będzie władny taki czyn objąć swoją jurysdykcją.
Przy opracowywaniu zmian objętych niniejszym projektem, w szczególności tam,
gdzie przepisy Statutu wymagały interpretacji, uwzględniono orzecznictwo trybunałów
ad hoc: ICTY (dla byłej Jugosławii), ICTR (dla Ruandy), oraz normy prawa norymberskiego,
jak również istniejącą w tym zakresie doktrynę prawa karnego międzynarodowego.
Szczegółowe uwagi dotyczące proponowanych zmian.
1. Zasada jurysdykcji uniwersalnej
Projekt przewiduje zmianę art. 113 K.k., polegającą na objęciu zakresem tego przepisu
również przestępstw objętych Statutem.
Art. 113 K.k. dotyczy wyłącznie przestępstw, do których ścigania Polska jest
zobowiązana na podstawie umów międzynarodowych. Konieczność uzupełnienia

6
art. 113 K.k. wynika ze specyfiki umowy międzynarodowej, jaką jest Statut. Nie nakłada on
bowiem na państwa-strony obowiązku wprowadzenia karalności przestępstw objętych
Statutem. Konsekwencją braku implementacji do prawa wewnętrznego przepisów art. 6 – 8
Statutu jest wyłączna jurysdykcja Trybunału w zakresie tych przestępstw.
Nowelizacja ma na celu ochronę polskich obywateli, którzy popełnili przestępstwa
poza granicami Polski, i nie jest spełniony warunek podwójnej karalności (jest to warunek
konieczny z art. 111 K.k.), a do ścigania przestępstwa Polska nie jest obowiązana na
podstawie umowy międzynarodowej. Ponieważ doktryna przyjmuje, że Statut kryminalizuje
również nowe przestępstwa nieznane prawu karnemu międzynarodowemu
(m.in. przestępstwa seksualne, wymuszone zaginięcia osób) konieczne było uzupełnienie
art. 113 K.k. w taki sposób, aby jurysdykcja sądów polskich mogła objąć również te nowe
przestępstwa.
Należy zachować wprowadzony Kodeksem karnym z 1997 r. warunek obecności
sprawcy w Polsce i braku decyzji o jego wydaniu. Po pierwsze dlatego, że państwa stopniowo
odchodzą od zasady jurysdykcji uniwersalnej absolutnej (np. Belgia), a zasada ta poddawana
jest krytyce również w polskiej nauce prawa, po drugie zaś ze względów praktycznych: brak
warunku obecności sprawcy w Polsce przy istnieniu zasady legalizmu ścigania przestępstw
oznaczałby obowiązek wszczynania w Polsce postępowania karnego w każdym przypadku
popełnienia przez cudzoziemca za granicą przestępstwa konwencyjnego, niezależnie od tego
gdzie sprawca przebywa, co prowadziłoby do nazbyt szeroko zakreślonej jurysdykcji
polskiego wymiaru sprawiedliwości.
2. Objęcie pojęciem „funkcjonariusz publiczny” osób będących pracownikami
Międzynarodowego Trybunału Karnego

Art. 70 Statutu przewiduje kryminalizację szeregu zachowań godzących
w sprawowany przez Trybunał wymiar sprawiedliwości, wymierzonych przeciwko
urzędnikom Trybunału. Aby uniknąć konieczności wprowadzenia do Kodeksu karnego
odrębnych typów przestępstw przeciwko urzędnikom Międzynarodowego Trybunału
Karnego, a także zachować wewnętrzną spójność przepisów tego kodeksu, zaproponowano
poszerzenie normatywnej definicji pojęcia „funkcjonariusz publiczny” również na
„pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności
usługowe”. W ten sposób zachowania opisane w art. 70 Statutu będą kryminalizowane

7