Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o umorzeniu składek emerytalno - rentowych

pozostawania w stosunku pracy wyłącza obowiązek ubezpieczenia z tytułu
jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej” (wyrok z
dnia 18 stycznia 2005 r. II UK 128/2004 OSNP 2005/15 poz. 233). W jego
uzasadnieniu wskazano, że przerwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia
dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki nie są przerwami w
wykonywaniu pracy powodującymi utratę statusu pracownika. Stanowisko to
uprawnia wniosek, że - pozostając w okresach korzystania z urlopów
macierzyńskiego i wychowawczego w stosunku pracy - stosownie do art. 9 ust.
1 zdanie pierwsze ustawy, osoba taka nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Mogła ona natomiast, zgodnie z art. 9 ust. 1 zdanie drugie ustawy, ubezpieczyć
się dobrowolnie.
Do przedstawionego poglądu, odwołał się także Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 20 października 2005 r. I UK 63/2005 (dotychczas niepublikowany),
zauważając w uzasadnieniu, że zgodnie z regułami wykładni systemowej,
dyspozycja art. 9 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, wedle której „osoby przebywające na urlopach
macierzyńskich lub pobierające zasiłek macierzyński podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do
emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń
społecznych”, nie dotyczy tych osób, które będąc pracownikami, prowadzącymi
jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, objęte zostały (zgodnie z
dyspozycją art. 9 ust. 1 tej ustawy) wyłącznie obowiązkowym ubezpieczeniem
emerytalnym i rentowymi z tytułu stosunku pracy, a następnie w ramach tego
ubezpieczenia skorzystały z prawa do zasiłku macierzyńskiego.
Były też wyroki przeciwstawne – Sąd Najwyższy, stosując wykładnię
opartą na dosłownym brzmieniu art. 6 ust. 1 pkt 5, i 19 oraz art. 9 ust. 1 i 6
ustawy, w wyroku z dnia 19 marca 2003 r. II UK 157/2002 (OSNP 2004/1 poz.
9), przyjął, że decyzja organu rentowego o wyłączeniu z obowiązku
ubezpieczenia społecznego, wydana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25
listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Tekst
jednolity: Dz. U. 1989 r. Nr 25 poz. 137 ze zm.) nie może wywoływać skutków
prawnych po wejściu w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
jeżeli jej postanowienia są sprzeczne z przepisami tej ustawy. W uzasadnieniu
tego wyroku wyrażono pogląd, że zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, osoby przebywające na urlopach wychowawczych
podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie
mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów
rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 tej
ustawy obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają
osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami
prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osobami z nimi
współpracującymi. Tym samym, w ocenianej sprawie, obowiązek ubezpieczenia
emerytalno-rentowego zaczął (od dnia 1 stycznia 1999 r. - data wejścia w życie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) wypływać nie z zatrudnienia ale -
z uwagi na korzystanie przez ubezpieczoną z urlopu wychowawczego - z faktu
prowadzenia działalności gospodarczej. Podobne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 14 czerwca 2005 r. I UK 280/2004 (OSNP 2006/3-
4 poz. 61), wyrażając w nim pogląd, że korzystanie z urlopu wychowawczego
lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku
macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych), stanowi odrębny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia (art. 9 ust. 6
tej ustawy), co w razie prowadzenia pozarolniczej działalności rodzi obowiązek
opłacania składek z tytułu tej działalności, bez względu na równoczesne
pozostawanie w stosunku pracy. Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w
Warszawie w wyroku z dnia 18 grudnia 2001 r. III AUa 1391/2000 (OSA
2003/8 poz. 33 str. 82).
Jak w tych warunkach zachowywały się poszczególne oddziały Zakładów
Ubezpieczeń Społecznych?
Od 01.01.1999 roku, gdy weszła w życie znowelizowana ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych, kobietom, które pracowały na etacie i przechodziły na
urlop macierzyński a potem wychowawczy Zakład Ubezpieczeń Społecznych
udzielał informacji, że z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w tym
okresie należy płacić jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne. W związku z
tym w 1999 roku nikt nie miał wątpliwości, że tak należało interpretować
przepisy wymienionej ustawy, co znajdowało także wyraz w informacjach
udzielanych w tym okresie przez ZUS oraz informatorach wydawanych przez
ZUS.
W 2001 roku nastąpiła kolejna nowelizacja ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, po której pojawiły się wątpliwości prawne w kwestii
interpretacji przepisów. ZUS zaczął wskazywać, iż zgodnie z jego wykładnią
przepisów, w sytuacji zarejestrowanej działalności gospodarczej i w okresie
pozostawania na urlopie macierzyńskim i wychowawczym z tytułu stosunku
pracy, istnieje obowiązek pokrywania pełnej składki na ubezpieczenie społeczne
i fundusz pracy. Jednak aż do 2006 roku sprawa nie została jednoznacznie
rozstrzygnięta i w wielu oddziałach Inspektoraty ZUS nadal informowały
kobiety, że wystarczającym jest opłacanie składek zdrowotnych. Także kontrole
ZUS-u, przeprowadzane do roku 2006 nie stwierdzały zaległości w składkach,
zaś sam ZUS wystawiał zaświadczenia o niezaleganiu z płatnościami składek
(zaświadczenia wydawane np. w związku z ubieganiem się o kredyt).
Także Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wielu sprawach dotyczących
obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie emerytalno–rentowe w
przedmiotowym zakresie wydawały jednoznaczne wyroki, wskazując, że nie ma
obowiązku płacenia w tym okresie pełnej składki na ubezpieczenie społeczne.
Dopiero w 2004 roku pojawiły się pierwsze odmienne stanowiska Sądów w tej
sprawie stwierdzające, że kobieta korzystająca z urlopu macierzyńskiego i
wychowawczego musi odprowadzać również składki (oprócz obowiązkowej
zdrowotnej) na ubezpieczenie emerytalno–rentowe.
W związku z rozbieżnościami w interpretacji przepisów, Rzecznik Praw
Obywatelskich zwrócił się w 2005 roku do Sądu Najwyższego o wydanie
jednoznacznej interpretacji przepisu. Sąd Najwyższy dokonał tego w w/w
Uchwale Składu Siedmiu Sędziów z dnia 23.05.2006 roku, opublikowanej w
Biuletynie Sądu Najwyższego z dnia 08.06.2006 r.
Projektowana nowelizacja zawiera zmiany w zakresie podlegania
obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu przebywania
na urlopie wychowawczym, pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w
wysokości zasiłku macierzyńskiego, w przypadku zbiegu tego tytułu z innym
tytułem ubezpieczenia. Dotychczas osoby pobierające zasiłek macierzyński
(zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i przebywające na urlopie
wychowawczym podlegali z tytułu pobierania tych świadczeń ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, finansowanym z budżetu państwa pod warunkiem,
że nie wykonują w tym czasie innego zajęcia stanowiącego tytuł do ubezpieczeń
społecznych oraz nie mają prawa do emerytury i renty.
W art. 1 pkt 1 proponuje się, aby osoby w okresie pobierania zasiłku
macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego oraz
przebywające na urlopie wychowawczym, wykonujące równocześnie pracę
nakładczą, pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia,
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (współpracujące przy niej),
wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności lub będące duchownymi, podlegały
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania
zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) lub
urlopu wychowawczego. Mogłyby jednak one dobrowolnie na swój wniosek
zostać objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z innych
tytułów.
Powyższa zmiana ma z jednej strony zracjonalizować sytuację osób, które
w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego
wykonują umowy, z których uzyskują niewielkie dochody a z drugiej strony
ułatwić kobietom aktywnym zawodowo w okresie po urodzeniu dziecka
prowadzenie działalności gospodarczej, z której podstawa wymiaru składek jest
znikoma (lub w danym miesiącu zerowa) powoduje utratę ubezpieczenia
emerytalno-rentowego z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w
wysokości zasiłku macierzyńskiego) lub świadczeń związanych z urlopem
wychowawczym. Ma to negatywne skutki dla przyszłego świadczenia
emerytalnego lub rentowego kobiety łączącej opiekę nad dzieckiem z
wykonywaniem umowy cywilnoprawnej czy wykonywaniem pracy nakładczej.
W wyniku wprowadzenia proponowanych rozwiązań osoby podlegające
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania
zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i
przebywania na urlopie wychowawczym będą mogły bez utraty tego
ubezpieczenia prowadzić pozarolniczą działalność, korzystając z ochrony
ubezpieczeniowej, jaką daje pobieranie zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w
wysokości zasiłku macierzyńskiego) i korzystanie z urlopu wychowawczego. To
samo dotyczy również kobiet wykonujących umowę-zlecenie, agencyjną czy
pracę nakładczą. Jednakże nie ma przeszkód, aby osoby takie zgłosiły się do
dobrowolnych ubezpieczeń także z innych tytułów.
W art. 1 pkt 2 proponuje się aby osoby, które podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku
macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i korzystania z
urlopu wychowawczego, a stały się pracownikami, członkami spółdzielni lub
funkcjonariuszami Służby Celnej, nie traciły tego ubezpieczenia natomiast
podlegałyby ubezpieczeniom z obu tytułów. Regulacja ta dotyczy sytuacji, w