Rządowy projekt ustawy o instytutach badawczych

przepisów ustawy z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki, która na
podstawie art. 83 ust. 2 niniejszej ustawy stała się instytutem, działa w dotychczasowym
składzie, jednak nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
3. Rada naukowa jednostki badawczo-rozwojowej zaliczonej do kategorii 4 i 5 na podstawie
przepisów ustawy z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki, działa
w dotychczasowym składzie, jednak nie dłużej niż 18 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy.

Art. 91.

Instytuty dostosują swoje statuty i regulaminy organizacyjne do postanowień niniejszej ustawy
w terminie 6 miesięcy od dnia jej wejścia w życie.

Art. 92.

1. Do stosunków pracy nawiązanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się
przepisy niniejszej ustawy.
2. Osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie mianowania na
stanowisku profesora stają się pracownikami zatrudnionymi na podstawie mianowania na
stanowisku profesora zwyczajnego.
3. Osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie umowy o pracę na
stanowisku profesora stają się pracownikami zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę na
stanowisku profesora nadzwyczajnego.
4. Osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy na stanowisku docenta, które
posiadają stopień naukowy doktora habilitowanego stają się pracownikami zatrudnionymi na
stanowisku profesora nadzwyczajnego.
5. Osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy na stanowisku docenta, które
posiadają stopień naukowy doktora stają się pracownikami zatrudnionymi na stanowisku
adiunkta.



50


Art. 93.

Do spraw dyscyplinarnych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej
ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.

Art. 94.

Przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 11, art. 19, art. 21 ust. 4, art. 72 ustawy, o której
mowa w art. 95, zachowują moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych
na podstawie art. 8 ust. 4, art. 9 ust. 5, art. 25 ust. 6 i art. 61 niniejszej ustawy, jednak nie dłużej
niż przez 12 miesięcy.

Art. 95.

Traci moc ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych, z wyjątkiem
art. 12 – 16 oraz art. 19, które tracą moc z dniem 31 grudnia 2009 r.

Art. 96.

Ustawa wchodzi w życie w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z tym że:
1) art. 16 – 19 wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2010 r.;
2) art. 45 ust. 2 pkt 4 oraz art. 47 ust. 1 i 2 wchodzą w życie z dniem 1 października 2010 r.
4-1-dg

51
UZASADNIENIE

Jednostki badawczo-rozwojowe w Polsce działają na podstawie ustawy z dnia 25 lipca
1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 159, poz. 993), która została
uchwalona w odmiennej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju i była kilkakrotnie nowelizowana.
Ostatnie znaczące nowelizacje tej ustawy w 2000 r. i 2007 r. stworzyły wprawdzie podstawy
prawne do przekształceń strukturalnych i własnościowych jednostek badawczo-rozwojowych
oraz w pewnym stopniu zreformowały ich funkcjonowanie, jednak na przestrzeni ponad 20 lat
warunki ich funkcjonowania uległy radykalnym zmianom. Konieczne jest zatem stworzenie
nowej – dostosowanej do zmienionych uwarunkowań – ustawy regulującej zasady działalności
tych jednostek naukowych, realizujących badania stosowane i prace rozwojowe ukierunkowane
głównie na potrzeby gospodarki i innych dziedzin życia społecznego. Równie istotnym zadaniem
tych jednostek będzie przystosowanie wyników badań naukowych i prac rozwojowych do
wdrożenia w praktyce, transfer technologii, a także wykonywanie innych zadań ważnych dla
rozwoju nauki oraz wzrostu poziomu innowacyjności gospodarki i poziomu życia społeczeństwa.
Zaproponowane w projekcie ustawy o instytutach badawczych rozwiązania zakładają:
1) wprowadzenie wstępnej weryfikacji jednostek badawczo-rozwojowych oraz dokonywanie
okresowej obowiązkowej oceny naukowej instytutów badawczych,
2) wyselekcjonowanie instytutów badawczych, które prowadzą działalność naukową
i innowacyjną na najwyższym poziomie oraz państwowych instytutów badawczych, które
– poza badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi – będą realizowały zadania
zlecone, szczególnie ważne dla realizacji polityki państwa,
3) przejrzyste uzależnienie stopnia finansowania instytutów badawczych od ich jakości
naukowej (w powiązaniu z ustawą o zasadach finansowania nauki),
4) stworzenie ram prawnych łączenia, przekształcania, komercjalizacji lub likwidacji
instytutów badawczych,
5) okresowość zatrudnienia na stanowiskach dyrektorów instytutów,
6) ściślejsze powiązanie instytutów z odbiorcami ich działalności badawczej przez
konieczność włączenia do rady naukowej przedstawicieli praktyki gospodarczej,


7) wzmocnienie kierownictwa instytutu badawczego poprzez wprowadzenie funkcji
zastępcy dyrektora instytutu do spraw wdrożeniowych i transferu technologii,
8) wzmocnienie nadzoru nad gospodarowaniem mieniem instytutu przez prowadzony co
2 lata audyt zewnętrzny, publikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej sprawozdań
finansowych i sprawozdań z audytu oraz wprowadzenie jednoosobowej
odpowiedzialności dyrektora za wyniki naukowe i zarządzanie majątkiem instytutu,
9) wprowadzenie spójnego ze szkolnictwem wyższym systemu stanowisk naukowych.

Projektowana ustawa przewiduje, że instytuty badawcze będą funkcjonowały jako państwowe
jednostki organizacyjne, nienależące do sektora finansów publicznych, wyodrębnione pod
względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym. Instytut badawczy uzyskuje
osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Zgodnie z projektowaną ustawą (art. 84), jednostki badawczo-rozwojowe działające na podstawie
ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych będą podlegały
następującym przekształceniom:
1) jednostki posiadające kategorię 1 na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 października
2004 r. o zasadach finansowania nauki – staną się instytutami w rozumieniu ustawy
o instytutach badawczych i otrzymują kategorię A w rozumieniu projektowanej ustawy
o zasadach finansowania nauki,
2) jednostki posiadające kategorię 2 lub 3 na podstawie przepisów ustawy z dnia
8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki, podlegają ocenie Komitetu Ewaluacji
Jednostek Naukowych i audytowi w terminie 30 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy (w przypadku otrzymania kategorii A lub B, staną się instytutami badawczymi,
a w przypadku otrzymania kategorii C, będą włączone do tych instytutów, zlikwidowane
bądź będą podlegały komercjalizacji),
3) jednostki posiadające kategorię 4 lub 5 na podstawie przepisów ustawy z dnia
8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki będą włączane do instytutów
badawczych, likwidowane bądź będą podlegały komercjalizacji w ciągu 18 miesięcy od dnia
wejścia w życie ustawy.
Rozwiązania te mają na celu doprowadzenie do przekształcenia, a nawet likwidacji
instytutów prowadzących badania naukowe na najniższym poziomie oraz – po ewaluacji

2


instytutów prowadzących badania na średnim poziomie – zidentyfikowanie tych, w które
państwo powinno nadal inwestować. Przekształcenia instytutów najsłabszych rozpoczną się
bezpośrednio po wejściu w życie ustawy. Sposób przekształcenia (likwidacja, łączenie,
komercjalizacja) zależeć będzie od ministra nadzorującego. Instytutom o średnim poziomie
naukowym (posiadającym obecnie kategorię 2 i 3) projektowana ustawa pozwala na
wzmocnienie swojego potencjału badawczego w okresie 18 miesięcy. Jeśli w tym czasie
instytuty te nie uzyskają kategorii określającej poziom badawczy jako dobry (B), będą
podlegały przekształceniom w trybie określonym dla instytutów najsłabszych.
Ta ewolucyjna droga proponowanych przekształceń stwarza szansę i mobilizuje do
poprawy jakości prowadzonych badań, precyzując wyraźnie, iż w przypadku nieosiągnięcia
wymaganej jakości badań instytutom tym zostanie wstrzymane finansowanie działalności
statutowej.
W związku z silnym rozproszeniem instytucjonalnym prowadzonych badań naukowych
i prac rozwojowych w Polsce, projektowana ustawa nie tylko stwarza możliwości, ale
również motywuje do łączenia się instytutów badawczych z uczelniami i instytutami PAN
w celu wzmocnienia ich potencjału badawczego. Ma to służyć realizacji polityki konsolidacji
najlepszych jednostek naukowych z jednostkami dobrymi tak, aby w Polsce powstały
silniejsze jednostki badawcze (nawet z udziałem zagranicznych uczonych), konkurujące
poziomem badań w Europie i w świecie oraz uzyskujące fundusze na badania naukowe nie
tylko z budżetu państwa, ale również z instytucji europejskich.
Ustawa przewiduje również realizację przez instytuty badawcze wspólnych zadań
z jednostkami sektora gospodarczego, a także uczelniami i instytutami naukowymi PAN
w ramach centrów naukowo-przemysłowych, które mogą przybierać formę klastrów, parków
technologicznych i platform technologicznych, odgrywających szczególnie ważną rolę
w rozwoju regionalnej polityki gospodarczej.
Istotne w ustawie jest bardziej precyzyjne zdefiniowanie misji i zadań instytutów
badawczych, które tym odróżniają się od innych jednostek naukowych, że prowadzą badania
ukierunkowane na ich wdrożenie i zastosowanie w praktyce. Służyć temu ma również
obligatoryjne powołanie zastępcy dyrektora do spraw wdrożeń i transferu technologii,
włączenie przedstawicieli sektora gospodarczego w skład rady naukowej (od 30 do 50 %
składu rady), a także wprowadzenie jednoosobowej odpowiedzialności dyrektora instytutu

3