Rządowy projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk

Akademii). Sposób wyboru Kanclerza określi statut Akademii, a szczegółowe zadania
Akademii – regulamin uchwalony przez Prezydium Akademii.
Projektowana ustawa przewiduje ponadto, że Kancelaria będzie poddawana cyklicznemu
audytowi (art. 23 ust. 17), a nabór pracowników będzie otwarty i konkurencyjny (art. 23
ust. 6 – 16). Takie rozwiązania pozwolą na osiągnięcie najwyższych standardów obsługi
administracyjnej Akademii.

Znaczące zmiany wprowadza się do organizacji jednostek naukowych Akademii.
Podstawową naukową jednostką organizacyjną Akademii będzie instytut naukowy,
posiadający osobowość prawną.
Projektowana ustawa (art. 53) zakłada współpracę instytutów w ramach centrów tworzonych
w celu koncentracji i lepszego koordynowania działalności naukowej, co jest niezbędne do
osiągnięcia wysokiej w skali międzynarodowej konkurencyjności nauki w Polsce – „masy
krytycznej”.
Centra będą inicjować i koordynować udział instytutów, uczelni i innych jednostek
naukowych w międzynarodowych programach badawczych, a także inicjować organizowanie
środowiskowych studiów doktoranckich, okresowej wymiany pracowników naukowych
między instytutami a uczelniami oraz rozwijać programy staży podoktorskich. Centra
badawcze będą też organizować środowiskowe centra aparaturowe, które pozwolą na
pełniejsze wykorzystanie unikatowej aparatury badawczej przez większą liczbę naukowców
i zespołów badawczych. W celu realizacji zadań będzie utworzone prezydium centrum,
złożone z dyrektorów jednostek wchodzących w skład centrum.
W projektowanej ustawie nie została określona liczba centrów, by nie tworzyć stałej
dodatkowej struktury biurokratycznej wewnątrz PAN, dając tym samym możliwość
organizowania się instytutów w ramach centrów wówczas, kiedy będzie to uzasadnione
koniecznością koordynowania działalności badawczej, koniecznością udziału
w międzynarodowych programach badawczych, prowadzeniem środowiskowych studiów
doktoranckich, czy realizacją innych uzasadnionych merytorycznie zadań określonych
w art. 53 ust. 6 projektu.
Wprowadzono też zasadę, że w skład centrów – poza instytutami naukowymi PAN – mogą
wchodzić instytuty badawcze, uczelnie wyższe, jak również jednostki sektora gospodarczego
prowadzące badania naukowe i prace rozwojowe i zagraniczne instytucje naukowe.
Sposób i warunki działania takich centrów będą regulowane w drodze umowy, zawartej

6
pomiędzy podmiotami wchodzącymi w ich skład na podstawie Kodeksu cywilnego. Pozwala
to dyrektorom instytutów samodzielnie inicjować współpracę w ramach centrów
i przystępować do takiej współpracy.

Raz na 4 lata instytut będzie podlegał ocenie przez Komitet Ewaluacji Jednostek
Naukowych (działający przy ministrze właściwym do spraw nauki), której wynik będzie
stanowił podstawę do określenia kategorii instytutu. Osobną ocenę na potrzeby Akademii
będą przeprowadzać rady kuratorów.
Szczególny nacisk położono na możliwość przekształceń instytutów, wprowadzając
szeroką paletę rozwiązań pozwalających na prowadzenie aktywnej polityki organów
Akademii wobec instytutów. Obowiązująca ustawa przewiduje tylko tworzenie i likwidację
instytutu naukowego. Projektowana ustawa umożliwia również łączenie, podział lub
reorganizację instytutów, w tym łączenie instytutów z uczelniami państwowymi oraz
instytutami badawczymi.
Ustawa wprowadza również deregulację prawną umożliwiającą tworzenie wspólnych
instytutów z uczelniami publicznymi oraz innymi jednostkami naukowymi, nie tylko na
podstawie porozumienia z organami administracji rządowej lub samorządowej, ale także na
podstawie bezpośrednich porozumień z tymi uczelniami lub innymi jednostkami naukowymi.
Zmodyfikowano również zasady tworzenia instytutów międzynarodowych. Tworzone będą
także instytuty lub filie instytutów poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Zmieniony będzie status stacji zagranicznych Akademii. Ulegną one przekształceniom
w instytuty naukowe, będą łączone z instytutami lub będą podlegać likwidacji w ciągu 3 lat
od wejścia w życie ustawy.
Wprowadzono nowe regulacje w zakresie gospodarki finansowej Akademii w celu jej
usprawnienia i bardziej efektywnego administrowania. Uregulowano zasady gospodarowania
środkami budżetowymi oraz pozabudżetowymi. Ponadto, kwestie dotyczące finansów, w tym
zasad gospodarki finansowej Akademii, zostały również uregulowane w projektowanej
ustawie. Umożliwiono również tworzenie przez Akademię i jej instytuty, w celu realizacji
badań naukowych i prac rozwojowych, upowszechniania nauki i transferu wyników badań
naukowych do gospodarki, spółek oraz obejmowania lub nabywania i posiadania udziałów
oraz akcji spółek prawa handlowego.
Poza ogólnym nadzorem nad Akademią, wykonywanym przez Prezesa Rady
Ministrów, wprowadzono nadzór ministra właściwego do spraw nauki nad jakością

7
prowadzonych badań przez instytuty oraz nad gospodarką finansową Akademii.
W zakresie zatrudniania pracowników naukowych PAN, obok szeregu rozwiązań
sprzyjających rozwojowi kadry na początkujących etapach kariery naukowej, wprowadzone
zostały również przepisy, które mają na celu ujednolicenie przepisów ustawy o PAN
z przepisami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym. Wprowadzono
również nową kategorię pracowników badawczo-technicznych (do spraw obsługi unikatowej
aparatury badawczej).
Rozdział 7 projektowanej ustawy, dotyczący pracowników instytutów naukowych,
pomocniczych jednostek naukowych i innych jednostek organizacyjnych Akademii, zawiera
przepisy ograniczające wieloetatowość pracowników naukowych, która powoduje m.in.
obniżenie ich efektywności naukowej.
Ważnym rozwiązaniem, prowadzącym do ograniczenia wieloetatowości pracowników
naukowych i naukowo-dydaktycznych, które wejdzie w życie z dniem 1 października 2010 r.,
będzie konieczność uzyskania zgody dyrektora instytutu na dodatkowe zatrudnienie lub na
prowadzenie działalności gospodarczej, pod sankcją rozwiązania stosunku pracy za
wypowiedzeniem.
Art. 81 ust. 4 stanowi, że osoby zatrudnione na stanowisku dyrektora instytutu lub
pomocniczej jednostki naukowej nie mogą podejmować dodatkowego zatrudnienia w ramach
stosunku pracy ani prowadzić działalności gospodarczej, chyba że Prezes Akademii wyrazi na
to zgodę. Wykonywanie przez dyrektora zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub
prowadzenie działalności gospodarczej bez zgody Prezesa Akademii powoduje odwołanie ze
stanowiska.

Należy również podkreślić, że projektowana ustawa wprowadza również rozwiązania,
które przyczynią się do lepszego przestrzegania zasad etyki w nauce. Rozdział 8 zawiera
uregulowania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej pracowników naukowych
i badawczo-technicznych zatrudnionych w instytutach naukowych i pomocniczych
jednostkach naukowych Akademii. Położony został nacisk na czyny polegające na:
1) przywłaszczeniu sobie autorstwa albo wprowadzeniu w błąd co do autorstwa całości lub
części cudzego utworu,
2) rozpowszechnieniu, bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, cudzego utworu
w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,

8
3) naruszeniu cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych w inny sposób,
4) fałszowaniu badań lub wyników badań naukowych i prac rozwojowych lub dokonaniu
innego oszustwa naukowego,

5)
przyjmowaniu, w związku z pełnieniem funkcji lub zajmowaniem stanowiska
w instytucie, korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy,
6) powoływaniu się na wpływy w instytucie, instytucji państwowej lub samorządowej albo
wywoływaniu przekonania innej osoby lub utwierdzaniu jej w przekonaniu o istnieniu
takich wpływów i podjęciu się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść
majątkową lub osobistą albo jej obietnicę,
7) udzieleniu albo obiecywaniu udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za
pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucie, polegające na wywarciu wpływu na
decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję lub zajmującej stanowisko
w instytucie, w związku z pełnieniem tej funkcji lub zajmowaniem stanowiska.
W związku z koniecznością dostosowania przepisów w zakresie postępowania w sprawach
naruszenia etyki w jednostkach uczelni wyższych do uregulowań tych kwestii w niniejszej
ustawie i w ustawie o instytutach badawczych, w rozdz. 9 wprowadzono zapis o zmianie
ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym.
Ponadto, zgodnie z art.
82 projektowanej ustawy w instytutach, pomocniczych
jednostkach naukowych i innych jednostkach organizacyjnych Akademii nie może powstać
stosunek podległości służbowej między małżonkami oraz osobami pozostającymi ze sobą
w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego
stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
Ww. przepisy pozwolą na uporządkowanie spraw dotyczących zatrudniania w jednostkach
Akademii.

Projekt ustawy nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem określonym
w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie funkcjonowania
krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz
z 2004 r. Nr 65, poz. 597).

Opinia o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej
Projektowana regulacja jest zgodna z prawem Unii Europejskiej. Opinia o zgodności

9
z prawem Unii Europejskiej wyrażona na podstawie art. 9 pkt 3 w związku z art. 2 ust. 1
pkt 2 i ust. 2 pkt 2a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Komitecie Integracji Europejskiej
(Dz. U. Nr 106, poz. 494, z późn. zm.) przez Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej
Mikołaja Dowgielewicza.


10