Rządowy projekt ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe

10. Przepisy o osobach fizycznych zostały znacznie rozbudowane (art. 13 – 18).
Dominującą rolę zachował w nich łącznik obywatelstwa (art. 13 ust. 1, art. 15 ust. 1,
art. 16 ust. 1, art. 17 ust. 1 i 3, art. 18 ust. 1). Istnieją jednak liczne od tego odstępstwa
(art. 13 ust. 2 – 6, art. 14, art. 15 ust. 2, art. 16 ust. 2, art. 17 ust. 2, art. 18 ust. 2 i 3). Są
one podyktowane różnymi względami.
Do wypełnienia luk istniejących w ustawie z 1965 r. zmierzają przepisy art. 15
(ubezwłasnowolnienie), art. 17 (imię i nazwisko) i art. 18 (dobra osobiste).
Przepis art. 14 ułatwi naszemu sądowi zastosowanie środków służących do ochrony
osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych lub ochrony jej majątku, gdy
osoba taka (będąca cudzoziemcem) przebywa w Polsce.
Unormowania zdolności do czynności prawnych w prawie cywilnym poszczególnych
państw różnią się między sobą dość znacznie. Rozmaicie przedstawia się też
odgraniczenie regulacji ogólnych od szczególnych. Jest to źródłem wielu trudności przy
stosowaniu prawa właściwego. Trudności te pojawiają się zwłaszcza wtedy, gdy
statutem personalnym osoby fizycznej jest prawo innego państwa, niż prawo właściwe
dla określonej czynności prawnej, posługujące się konstrukcją szczególnej zdolności do
czynności prawnych. Powstającą na tym tle kolizję między statutem personalnym
a prawem właściwym dla czynności prawnej stara się rozwikłać art. 13 ust. 6.
Kilku słów objaśnienia wymaga regulacja zawarta w art. 18 projektu. Ochrona dóbr
osobistych jest rozmaicie uregulowana w prawie merytorycznym poszczególnych
państw. Różnice dotyczą katalogu dóbr podlegających ochronie oraz instrumentów
służących do ochrony. Różnie też bywa oceniany charakter prawny tych instrumentów.
Stwarza to trudności na płaszczyźnie kolizyjnoprawnej. Trudności te wzięto pod uwagę
przy formułowaniu normy kolizyjnej wyrażonej w art. 18 projektu. Poddaje ona dobra
osobiste osoby fizycznej jej prawu ojczystemu. Według prawa ojczystego osoby
fizycznej ustalać więc należy krąg jej dóbr osobistych oraz odpowiadających im praw
podmiotowych. Prawo to rozstrzyga także o treści tych praw podmiotowych. Przy
określaniu prawa właściwego w zakresie ochrony dóbr osobistych wykorzystano
łączniki lokalne (miejsce zdarzenia stanowiącego zagrożenie lub naruszenie dobra oraz
miejsce nastąpienia skutków tego zdarzenia). Osobie, o której dobro chodzi art. 18
ust.
2 projektu przyznaje wybór wśród systemów prawnych wskazanych tymi
łącznikami.

13
Jest rzeczą oczywistą, iż osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone
będzie mogła dochodzić ochrony tylko na podstawie jednego prawa właściwego. Jej
przywilej sprowadza się do tego, że w celu odszukania owego prawa właściwego może
sama dokonać wyboru drogi, która do tego celu prowadzi. Ustawodawca oddaje jej
bowiem do dyspozycji dwie drogi, ale wykorzystana może być tylko jedna droga.
Unormowanie z art. 18 projektu jest przyjazne dla osoby, której dobro osobiste zostało
zagrożone lub naruszone. Nie wydaje się jednak, aby przepis ten udzielał tej osobie
nadmiernej ochrony. O zakresie i treści roszczeń służących do ochrony dobra
osobistego rozstrzygać bowiem będzie ostatecznie – jako prawo właściwe – prawo
jednego państwa. Norma kolizyjna z art. 18 wskazuje jedynie sposoby odszukania tego
prawa. Ona sama o stopniu i zakresie ochrony nie decyduje. Wypada mieć nadzieję, że
z ewentualnymi trudnościami przy stosowaniu omawianego przepisu upora się
praktyka, jeżeli mieć będzie wsparcie doktryny.
Konieczność wskazania w projekcie prawa właściwego do ochrony dóbr osobistych
wynika z wyłączenia tych kwestii z zakresu zastosowania rozporządzenia Rzym II (art.
1 ust. 2 pkt. g).

11. Także kolizyjnoprawna regulacja osób prawnych jest w projekcie bardziej
rozbudowana (art. 19 – 20) niż w przepisach ustawy z 1965 r. Utrzymany został jako
zasadniczy łącznik siedziby (art. 19 ust. 1). Dopuszczono jednak odesłanie do prawa
państwa, na podstawie którego osoba prawna powstała. Jeżeli bowiem norma kolizyjna
obowiązująca w państwie, w którym osoba prawna ma siedzibę, poddaje ocenę
zdolności i innych kwestii objętych zakresem statutu personalnego osoby prawnej
prawu państwa, na podstawie którego osoba prawna powstała, nie ma powodów, aby
w Polsce upierać się przy stosowaniu jako statutu personalnego prawa państwa siedziby
osoby prawnej.
W przepisie art. 19 ust. 3 określono zakres zastosowania statutu personalnego osoby
prawnej. Było to konieczne ze względu na praktyczną doniosłość tej problematyki oraz
niekończące się spory doktrynalne co do zasięgu tego statutu. Należało spory te
przeciąć i istniejące wątpliwości usunąć.
W art. 19 ust. 3 pkt d znajduje się wzmianka o zdolności osoby prawnej jako składniku
jej statutu personalnego. Według tego statutu należy więc oceniać, czy osoba prawna

14
może korzystać z ogólnej czy też specjalnej zdolności prawnej oraz jej tzw. zdolność
czynną (w szczególności zdolność do czynności prawnych i w zakresie innych czynów).
Odstępstwa od zasady ogólnej przewidują dalsze ustępy art. 19.
Wykorzystano w nich łącznik miejsca prowadzenia przedsiębiorstwa przy ustalaniu
prawa właściwego do oceny zdolności do czynności prawnej podjętej przez osobę
prawną w zakresie prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa (art. 19 ust. 4).
Wyłączono też możliwość powołania się wobec drugiej strony na ograniczenia
w zakresie zdolności lub reprezentacji wynikające z postanowień statutu personalnego
osoby prawnej, jeżeli ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym
czynność prawna została dokonana, chyba że druga strona o ograniczeniach tych
wiedziała (art. 19 ust. 5). W dalszych przepisach uregulowano zagadnienia
kolizyjnoprawne związane z przeniesieniem siedziby głównej osoby prawnej do innego
państwa (art. 19 ust. 6) oraz fuzją osób prawnych mających siedziby główne w różnych
państwach (art. 19 ust. 7). Uwzględniono w nich specyfikę stosunków wewnątrz
Europejskiego Obszaru Gospodarczego (art. 19 ust. 6 zdanie 3).
Są to w naszym prawie unormowania nowe.
Nowy jest też przepis art. 19 ust. 8, który dotyczy tzw. ułomnych (niepełnych) osób
prawnych. Nakazuje on do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej
stosować odpowiednio (mieszczące się w art. 19 ust. 1 – 7) przepisy dotyczące osób
prawnych. To więc czy jakaś jednostka organizacyjna ma osobowość prawną, czy też
tylko zdolność prawną, nie ma – przy poszukiwaniu jej statutu personalnego –
większego znaczenia. Osłabia to trudności wynikające ze znacznego zróżnicowania
w

poszczególnych systemach prawnych kręgu jednostek organizacyjnych
wyposażonych w osobowość prawną.
W omawianym przepisie nie zdefiniowano pojęcia jednostki organizacyjnej,
pozostawiając to zadanie judykaturze i doktrynie.

12. Przepis art. 21 wypełnia lukę istniejącą dotychczas w naszym prawie. Dopuszcza on
możliwość poddania pełnomocnictwa przez mocodawcę prawu wybranemu,
jednocześnie zaś stara się chronić zarówno osobę trzecią, jak i pełnomocnika na
wypadek, gdyby osoby te o wyborze nie wiedziały ani też nie mogły z łatwością o nim
się dowiedzieć (art. 21 ust. 1). W art. 21 ust. 2 mamy kaskadę łączników, przy użyciu
których dochodzi do wskazania prawa właściwego dla pełnomocnictwa w razie braku

15
wyboru prawa. Uwzględniono w nich różne sytuacje, w jakich pełnomocnik może
działać: pełnomocnik ze stałą siedzibą, pełnomocnik działający w siedzibie
przedsiębiorstwa należącego do mocodawcy (np. prokurent) i inne sytuacje.
Prawo właściwe dla stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (stosunku
podstawowego pełnomocnictwa) wskazują oczywiście normy kolizyjne miarodajne dla
tego stosunku ze względu na jego naturę.

13. Przepis art. 22 projektu określa prawo właściwe do oceny dokonania czynności
prawnej. Jest on zharmonizowany z art. 8 konwencji rzymskiej z 1980 r. oraz z art. 10
rozporządzenia Rzym I.
Badania prawnoporównawcze poświęcone dokonywaniu czynności prawnych,

w szczególności zaś zawieraniu umów w obrocie międzynarodowym, dostarczają
licznych przykładów sytuacji, gdy z punktu widzenia jednego prawa (np. prawa miejsca
dokonania czynności prawnej jednostronnej lub złożenia oferty) oświadczenie woli nie
istnieje lub jest bezskuteczne, podczas gdy z punktu widzenia innego prawa
oświadczenie woli jest skutecznie złożone. Przepis art. 21 ust. 1 projektu kwestię, czy
czynności prawnej dokonano (czy czynność prawna w świetle prawa istnieje), poddaje
legi causae.
Szczególne trudności praktyczne powstają w sytuacji, gdy umowa zawierana jest inter
absentes: oferent i oblat mają w chwili zawarcia umowy miejsce zwykłego pobytu
w różnych państwach, a prawo tych państw odmiennie określa skutki milczenia
adresata oferty (jedno wiąże z milczeniem skutki przyjęcia oferty, drugie wręcz
przeciwnie, nie wiąże z milczeniem żadnych skutków prawnych).
Przepis art. 22 ust. 2 projektu stwarza możliwość powołania się przez adresata oferty na
prawo miejsca swego zwykłego pobytu, jeżeli prawo to w kwestii skutków milczenia
różni się od prawa właściwego do oceny zawarcia umowy.
Zagadnienie to nie jest wyraźnie rozstrzygnięte w ustawie obowiązującej. Lukę tę
usuwa proponowany przepis. Ma on zresztą odpowiedniki w wielu obcych ustawach
kolizyjnych.

14. W przepisie art. 23 ust. 1 powtórzono główną regułę wyrażoną w art. 12 zdanie 1
ustawy z 1965 r. w odniesieniu do formy czynności prawnej. Pojawiły się jednak nowe
rozwiązania odnoszące się do stosowania prawa miejsca dokonania czynności prawnej.

16
Uregulowano więc – w duchu przyjaznym ważności czynności prawnej – przypadek
zawarcia umowy inter absentes, jeżeli osoby zawierające umowę przebywają w chwili
jej zawarcia w różnych państwach (art. 23 ust. 1 zdanie 3 projektu wzorowany jest na
art. 9 ust. 2 konwencji rzymskiej). Duże praktyczne znaczenie ma wyłączenie
właściwości prawa miejsca dokonania czynności prawnej w zakresie formy
rozporządzeń dotyczących nieruchomości oraz czynności, których przedmiotem jest
powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej (lub ułomnej
osoby prawnej), dokonane w art. 23 ust. 2 projektu.
Z art. 23 ust. 2 wynika więc, że przy dokonaniu czynności prawnej o charakterze
rozporządzającym, dotyczącej nieruchomości położonej w Polsce, nie wystarczy
dopełnić wymagań w zakresie formy przewidzianych przez prawo miejsca dokonania
czynności. Prawo właściwe dla formy wymaganej przy dokonaniu takiej czynności,
w myśl art. 23 ust. 1 zdanie 1, to prawo, któremu czynność podlega. Prawem tym –
zgodnie z art. 39 ust. 1 projektu – jest prawo państwa, na którego terytorium
nieruchomość jest położona. W przypadku nieruchomości położonej w Polsce forma
omawianych czynności prawnych będzie więc podlegać prawu polskiemu.
Uchwalenie art. 23 ust. 3 doprowadzi do przywrócenia w Polsce – w zakresie czynności
prawnych rozporządzających dotyczących nieruchomości położonych w Polsce – stanu
prawnego sprzed wejścia w życie ustawy z 12 listopada 1965 r., a więc stanu
ukształtowanego przez ustawę z 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków
prywatnych międzynarodowych (Dz. U. Nr 101, poz. 581). W myśl art. 6 ust. 3 tej
ustawy „nabycie, zmiana i umorzenie praw rzeczowych na nieruchomości położonej
w Polsce, jak również zobowiązania z czynności prawnych wynikające, na podstawie
których prawa takie mają być nabyte, zmienione lub umorzone, podlegają co do formy
jak i innych warunków ważności, wyłącznie prawu, obowiązującemu w Polsce”.
Przywrócenie rozwiązania z art. 6 ust. 3 ustawy z 1926 r. także w zakresie czynności
prawnych zobowiązujących dotyczących nieruchomości położonych w Polsce nie jest
dziś możliwe ze względu na wejście w życie konwencji rzymskiej z 1980 r. o prawie
właściwym dla zobowiązań umownych. Konwencja reguluje m.in. właściwość prawa
dla zobowiązań umownych dotyczących nieruchomości. Normuje też kwestię formy
umów zobowiązujących (art. 9). Przepisy te zostaną zastąpione odpowiednimi
postanowieniami rozporządzenia Rzym I, o którym już była mowa wyżej.


17