Rządowy projekt ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe

swego prawa ojczystego. Pojawiły się jednak nieznane dotychczas odstępstwa od
zasady właściwości prawa ojczystego (np. art. 58 ust. 1, art. 50 ust. 1). Usuwają one
niekorzyści płynące z posługiwania się sztywnym łącznikiem.
Samego obywatelstwa – tak jak i ustawa z 1965 r. – projekt nowej ustawy nie reguluje.
5. W projekcie posłużono się zarówno łącznikiem miejsca zamieszkania, jak

i łącznikiem miejsca zwykłego pobytu. Choć w dotychczas obowiązującej ustawie
o prawie prywatnym międzynarodowym z 1965 r. występuje (spośród tych dwóch
łączników) jedynie łącznik miejsca zamieszkania, to także łącznik zwykłego pobytu jest
już zadomowiony w porządku prawnym obowiązującym w Polsce, a to dzięki
konwencjom międzynarodowym, do których Polska przystąpiła (por. np. konwencja
haska z 1961 r. o formie rozrządzeń testamentowych), jak i aktom prawa
wspólnotowego (np. rozporządzenie 2201/2003/WE dotyczące jurysdykcji oraz
uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie nr 1347/2000
– tzw. Bruksela II bis). Nie zdecydowano się jednak na zdefiniowanie dla celów
kolizyjnoprawnych tak miejsca zamieszkania, jak i miejsca zwykłego pobytu.
Współcześnie również w ustawach kolizyjnych innych państw oba te łączniki (tak, jak
w projekcie) występują obok siebie. Przykłady stanowią ustawy uchwalone ostatnio
w takich państwach jak Belgia, Szwajcaria czy Włochy. Także ustawodawcy
zagraniczni z reguły nie podejmują prób ustanowienia legalnych definicji pojęć,
o których mowa, pozostawiając to zadanie judykaturze i doktrynie.
Oba pojęcia są sobie bliskie, nie są jednak tożsame. Oba one – w prawie prywatnym
międzynarodowym – muszą być rozumiane w sposób autonomiczny, niezależny od
tego, jak są one rozumiane na tle innych ustaw prawa krajowego (nie tylko w prawie
administracyjnym lub w postępowaniu cywilnym, lecz również w prawie cywilnym
materialnym). Uwzględniać trzeba przy tym rolę, jaką w prawie prywatnym
międzynarodowym spełniają, a więc to, że są łącznikami personalnymi, służącymi do
wskazania prawa właściwego.
Przy ustalaniu zarówno miejsca zamieszkania, jak i miejsca zwykłego pobytu na użytek
przepisów kolizyjnych, uwzględniać należy dwa elementy: miejsce faktycznego
osiedlenia się – czyli miejsce stanowiące centrum aktywności życiowej osoby (element
obiektywny, tzw. corpus) oraz zamiar zamieszkiwania lub pobytu (element
subiektywny, tzw. animus). Różnica dotyczy stopnia nasilenia obu tych elementów.

8
Zwykły pobyt oznacza nieco słabsze powiązanie danej osoby z określonym państwem
niż powiązanie określane mianem zamieszkania. Nie musi mu towarzyszyć zamiar
osiedlenia się w tym państwie na stałe. Wystarczające jest osiedlenie się na jakiś czas
(np. na okres studiów, pracy uzyskanej w jakimś państwie). Wskazywanie jakichś
ścisłych kryteriów czasowych w celu odróżnienia zwykłego pobytu i zamieszkania nie
byłoby pożądane. Wiele zależy od oceny okoliczności konkretnego przypadku. Nie
stanowi zwykłego pobytu w rozumieniu omawianych przepisów przebywanie w jakimś
państwie przejazdem lub przejściowo (np. pobyt wakacyjny, udział w szkoleniu
zagranicznym).
Warto też pamiętać, że pojęcie miejsca zamieszkania (domicylu) jest różnie rozumiane
w prawie prywatnym międzynarodowym poszczególnych państw. Dotyczy to zwłaszcza
państw tradycji common law. Z tego też względu w nowszych unormowaniach prawa
prywatnego międzynarodowego (i to zarówno krajowych, międzynarodowych, jak
i w Unii Europejskiej) łącznik miejsca zamieszkania (domicylu) ustępuje pola
łącznikowi miejsca zwykłego pobytu.

6. W celu usunięcia luk występujących w ustawie z 1965 r. w projekcie znalazły się
liczne przepisy, które w ustawie tej nie mają swych odpowiedników (np. art. 15, art. 17,
art. 18, art. 20, art. 21, art. 22, art. 32, art. 34-38, art. 42, art. 43, art. 45, art. 46).

7. Doceniając walory wyboru prawa jako sposobu określania prawa właściwego
znacznie poszerzono zasięg jego dopuszczalności (por. przepisy art. 21 ust. 1, art. 37
ust. 1, art. 50 ust. 1, art. 58 ust. 1, które potwierdzają poglądy doktryny).
W projekcie znalazły się też ogólne przepisy o wyborze prawa (art. 4). Odnoszą się one
do wszystkich przypadków wyboru prawa przewidzianych w projekcie ustawy.

III. Uwagi do poszczególnych postanowień projektu

1. Projekt obejmuje swym zasięgiem wszelkie stosunki prywatnoprawne. Jego normy
ograniczają się jednak tylko do wskazania prawa dla danego zakresu (stosunku)
właściwego (art. 1) oraz regulują niektóre kwestie związane ze stosowaniem prawa
właściwego. Jako normy kolizyjnoprawne rozgraniczają sfery działania systemów

9
prawnych różnych państw w przestrzeni. Same one nie nadają regulowanym przez
siebie sytuacjom (stosunkom) charakteru stosunków prawnych.

2. W sytuacji wielorakiego obywatelstwa projekt powtarza regułę zawartą
w art. 2 ustawy z 1965 r., zgodnie z którą, jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa
ojczystego, obywatel polski podlega temu prawu, nawet gdy prawo innego państwa
uznawało go za obywatela tego państwa (art. 2 ust.1 ). Z kolei w stosunku do
cudzoziemców mających obywatelstwo dwóch lub więcej państw, ustawa każe
stosować prawo ojczyste tego państwa, z którym jest najściślej związany (art. 2 ust. 2).
Odpowiednika w ustawie z 1965 r. nie ma przepis art. 3 ust. 2 w którym łącznik
obywatelstwa został zastąpiony łącznikiem miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu
w odniesieniu do osób, których więzy z państwem ojczystym zostały zerwane w sposób
trwały z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka. Osoby te
z reguły korzystają w państwie osiedlenia się z ochrony przyznanej im na podstawie
przepisów obowiązujących w tym państwie.
Norma kolizyjna z art. 3 ust. 1 jest normą zupełną. Dotyczy więc nie tylko sytuacji
powiązanych z naszym państwem. Z polskiego punktu widzenia znajdzie ona
zastosowanie między innymi w stosunku do cudzoziemców, którym na podstawie
obowiązujących w Polsce przepisów nadano status uchodźcy, udzielono azylu,
udzielono zgody na pobyt tolerowany lub udzielono ochrony uzupełniającej.

3. Ze względu na pojawienie się wyboru prawa w zakresie wielu różnorodnych
stosunków zaszła konieczność wprowadzenia do ustawy ogólnego unormowania
wyboru prawa (art. 4).
Przyjęte w projekcie unormowanie wyboru prawa (art. 4, art. 50 ust. 1, art. 58 ust. 1)
odpowiada wykształconym w tym zakresie standardom międzynarodowym,
potwierdzonym uchwałami międzynarodowych instytucji (por. Rezolucję Bazylejską
Instytutu Prawa Międzynarodowego z 1991 r.) oraz doświadczeniami
międzynarodowych legislatorów (por. np. art. 3 konwencji rzymskiej o prawie
właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r., art. 14 rozporządzenia Rzym II oraz
art. 3 rozporządzenia Rzym I). Wszędzie tam dopuszcza się dorozumiany wybór prawa
oraz nie przewiduje się szczególnych wymagań w zakresie formy wyboru prawa.

10
Sformułowania użyte w art. 4 ust. 2 projektu są zharmonizowane z art. 3 konwencji
rzymskiej z 1980 r. oraz z art. 3 rozporządzenia Rzym I.
W celu usunięcia wątpliwości dotyczących pytania, czy normy kolizyjne zamieszczone
w ustawie wskazują również prawo właściwe do oceny samego aktu wyboru, kwestię tę
wyraźnie przesądzono w art. 4 ust. 5 projektu.

4. W projekcie utrzymano dotychczasowe unormowanie odesłania zwrotnego (art. 5
ust. 1). Dopuszczalność odesłania dalszego została natomiast ograniczona do tzw.
odesłania przyjętego. Tak jak dotychczas odesłanie dalsze następuje tylko wtedy, gdy
prawem odsyłającym jest prawo ojczyste.
W projekcie pojawił się szczególny przepis dopuszczający odesłanie przy poszukiwaniu
statutu personalnego osoby prawnej, jeżeli prawo państwa, na którego terytorium osoba
ta ma siedzibę, przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba
prawna została utworzona (art. 19 ust. 2). Wówczas – jako statut personalny osoby
prawnej – stosuje się prawo tego państwa.
W przepisie art. 5 ust. 3 – co jest nowością w naszym prawie – określono sytuacje,
w których odesłanie jest wyłączone. Zapobiegnie to mogącym pojawić się
wątpliwościom.
5. Kwestii związanych ze stosowaniem prawa obcego dotyczą artykuły 6 i 7. W myśl
art. 6 – zgodnie z tendencją przeważającą dziś na świecie – zastosowania przepisu
obcego prawa nie wyłącza to, iż wedle klasyfikacji przyjętej w państwie, które przepis
ten ustanowiło, jest on zaliczany do przepisów prawa publicznego. Podobnie też art. 7
otwiera drogę do stosowania obcych przepisów ustanawiających domniemania prawne
lub rozstrzygających w inny sposób o ciężarze dowodu. Przepisom tego rodzaju
w niektórych obcych systemach prawnych przypisywany jest charakter procesowy, co
ma także następstwa kolizyjnoprawne związane z zasadą, że każdy sąd stosuje własne
przepisy procesowe.
Wskazówki zamieszczone w art. 6 i art. 7 ułatwią stosowanie prawa właściwego oraz
zwiększą szansę na osiąganie międzynarodowej harmonii rozstrzygnięć i respektowanie
za granicą rozstrzygnięć zapadłych w Polsce.

6. Istotną klapę bezpieczeństwa, pozwalającą konfrontować skutki zastosowania prawa
obcego z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, stanowi klauzula porządku

11
publicznego (art. 8). Na jej podstawie może dojść do wyłączenia zastosowania obcego
prawa. Wyrażał ją dotychczas w sposób poprawny art. 6 ustawy z 1965 r.
Sformułowanie to zostało więc – bez większych zmian – przejęte do projektu.

7. Stosowanie własnych oraz uwzględnianie obcych przepisów nazywanych przepisami
wymuszającymi swoje zastosowanie reguluje art. 9. To trudna materia, przysparzająca
praktyce wiele trudności. Wprowadzenie do ustawy ogólnych wskazówek jest więc
wysoce pożądane.
Wskazówki te są wzorowane na art. 7 konwencji rzymskiej w 1980 r. Zasięg
unormowania konwencyjnego jest jednak węższy, obejmuje bowiem jedynie
zobowiązania umowne. Proponowany art. 9 odnosi się do wszelkich stosunków
prawnych, nie będzie jednak stosowany w zakresie zobowiązań umownych
(podlegających obecnie konwencji rzymskiej z 1980 r., a od 17 grudnia 2009 r.
rozporządzeniu Rzym I) oraz zobowiązań pozaumownych (do których od 11 stycznia
2009 r. stosuje się rozporządzenie Rzym II). Akty regulujące dla tych zobowiązań
właściwość prawa zawierają też unormowanie stosowania przepisów wymuszających
swoje zastosowanie.

8. Przepis art. 10 zd. 1 powtarza regułę wyrażoną w art. 5 ustawy z 1965 r.
w odniesieniu do sytuacji niejednolitego prawa. Może się jednak zdarzyć, że
postępując zgodnie z tą regułą organ stosujący prawo znajdzie się w ślepym zaułku,
jeżeli prawo wskazane nie daje odpowiedzi, jakie przepisy w sytuacji niejednolitego
prawa stosować. Sposób wyjścia w tej trudnej sytuacji określono w art. 10 zd. 2
projektu. Jest to nowość w naszym prawie.

9. W art. 11 ust. 1 przypomniano, że w Polsce – inaczej niż w niektórych innych
państwach – sąd z urzędu ustala okoliczności rozstrzygające o właściwości prawa oraz
z urzędu stosuje zarówno normy prawa prywatnego międzynarodowego, jak i prawo na
podstawie tych norm właściwe. Jednocześnie osłabiono podstawę subsydiarnej
właściwości prawa polskiego podkreślając, iż do tego prawa wolno sięgnąć dopiero
wtedy, gdy wysiłki podjęte w rozsądnym terminie przez sąd w celu ustalenia treści
właściwego prawa obcego okażą się bezowocne.


12