Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

UZASADNIENIE
Propozycja nowelizacji ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. Dz. U. 2008 Nr 14, poz. 92)
wynika z potrzeby doprecyzowania niektórych rozwiązań w systemie finansowania
działalności warsztatów terapii zajęciowej (dalej wtz) oraz zakładów aktywności zawodowej
(dalej zaz), które budzą wątpliwości zarówno jednostek samorządów terytorialnych jako
realizatorów powyższego zadania jak i przedstawicieli środowisk działających na rzecz osób
niepełnosprawnych, w szczególności w zakresie:
1) doprecyzowania systemu finansowania warsztatów terapii zajęciowej,
2) utrzymania maksymalnego finansowania kosztów funkcjonowania w wysokości 90 % przez
PFRON (art. 68c ustawy),
3) zmian w systemie finansowania zakładów aktywności zawodowej.
Ad. 1. W obecnym stanie prawnym kwestię finansowania kosztów działalności
warsztatu terapii zajęciowej reguluje art. 10b ustawy, zgodnie z którym koszty utworzenia,
działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze
środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), ze
środków samorządu terytorialnego lub z innych źródeł.
Współfinansowanie działalności warsztatów odbywa się ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, w wysokości określonej przepisem art. 68c
ust. 1 pkt 1 ustawy oraz ze środków samorządu powiatowego, do zadań którego, zgodnie z art.
35a ust. 1 pkt 8 ustawy, należy dofinansowanie kosztów tworzenia i działania wtz. Obowiązek
dofinansowania warsztatu przez powiat nie ma jednak charakteru wyłącznego, ponieważ może
zostać ograniczony lub zastąpiony dofinansowaniem pochodzącym z innych źródeł, np. ze
środków jednostki prowadzącej warsztat lub środków gminy albo województwa jako jednostek
samorządu terytorialnego. Ograniczenie lub wyłączenie obowiązku powiatu zależy jednak od
decyzji podmiotu zamierzającego podjąć się tego współfinansowania (w ustawie o rehabilitacji
jednostka prowadząca warsztat i zamierzająca podjąć się tego współfinansowania mieścić się
będzie w kategorii innego źródła), która ma charakter suwerenny.
Nieznalezienie innego źródła współfinansowania, przy bierności pozostałych jednostek
samorządu terytorialnego nie zwalnia powiatu z nałożonego przepisami ustawy o rehabilitacji
obowiązku finansowego.
2
Interpretacja powyższych przepisów stwarza jednak liczne problemy, szczególnie po
stronie jednostek samorządu terytorialnego, jak również przedstawicieli środowisk
działających na rzecz osób niepełnosprawnych.
W celu wyeliminowania wątpliwości interpretacyjnych odnośnie zakresu obowiązku
finansowania kosztów działalności wtz przez powiat, proponuje się wprowadzenie
następujących zmian, polegających na usystematyzowaniu zakresu obowiązków związanych z
finansowaniem wtz przez samorząd powiatowy przy jednoczesnej możliwości pozyskiwania
środków na ten cel z innych źródeł:
a) wprowadzenie przepisu zobowiązującego wprost samorząd powiatowy do finansowania
kosztów działalności warsztatów terapii zajęciowej.
Celem nowelizacji jest określenie zakresu obowiązku finansowania działalności
warsztatu przez powiat, stąd propozycja (art. 10b ust. 2a) dodania przepisu, który wprost
zobliguje samorząd powiatowy do finansowania co najmniej 10 % kosztów działalność wtz.
Zmiana ta uwzględnia możliwości samorządu powiatowego zabezpieczenia środków
w budżecie powiatu na ten cel w proponowanej wysokości.
Wprowadzenie powyższej zmiany powoduje konieczność zmiany art. 68c ustawy
dotyczącego procentowego udziału w finansowaniu działalności wtz przez PFRON.
b) utrzymanie możliwości finansowania kosztów działalności wtz również z innych
źródeł.
Zobowiązanie samorządu powiatowego do pokrycia 10% kosztów działalności
warsztatu nie może pozbawić podmiotów prowadzących warsztat możliwości pozyskiwania
innych dodatkowych środków, w tym w szczególności na rozwój wtz.
Proponowana nowelizacja ustawy ma na celu zmianę systemu finansowania kosztów
działalności warsztatu poprzez wprowadzenie zasady (art. 10b ust. 2b), która umożliwi
zmniejszenie procentowo określonej wysokości środków przekazywanych na działalność wtz
przez powiat w sytuacji znalezienia innych źródeł finansowania.
Taka nowelizacja gwarantuje stabilność funkcjonowania wtz i realizację jego
podstawowych celów terapeutycznych. Wprowadzenie przedmiotowej regulacji do ustawy ma
na celu zachowanie możliwości dofinansowania funkcjonowania wtz z innych źródeł,
z wyraźnym określeniem, że środki te będą przeznaczane w szczególności na ich rozwój -
wzbogacenie i poszerzenie działalności merytorycznej warsztatu (np. zajęć terapeutycznych,
warsztatów prozawodowych, itp.). Celem takiej regulacji jest podniesienie poziomu usług
świadczonych uczestnikom warsztatów terapii zajęciowej i procentowego udziału środków
przeznaczanych na działalność merytoryczną (terapię) w ogólnych kosztach funkcjonowania
wtz, albowiem udział ten zmniejsza się z roku na rok. Jest to niezmiernie ważne, bowiem
z przeprowadzonych analiz wynika, że dynamiczny rozwój liczby wtz oraz liczby uczestników
3
nie pociąga za sobą wymiernych skutków w postaci przechodzenia uczestników wtz na rynek
pracy.
Ad. 2. W chwili obecnej Państwowy Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
jest zobowiązany do finansowania kosztów funkcjonowania wtz maksymalnie do 90% tych
kosztów oraz zobowiązany do finansowania przedmiotowych kosztów w wysokości 85%
w roku 2009 i latach następnych.
Projekt zakłada utrzymanie współfinansowania działalności warsztatów terapii
zajęciowej ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
maksymalnie do 90% ogółu kosztów funkcjonowania wtz. Jest to poziom finansowania z roku
2008.
Druga zmiana dotyczy uchylenia w art. 68c w ust. 1 pkt 1 lit. c tj. przepisu
stanowiącego, iż w 2009 r. i w latach następnych maksymalne dofinansowanie kosztów
działalności wtz ze środków PFRON będzie wynosiło 85 % tych kosztów.
Wprowadzenie powyższych zmian oraz zmiany art. 10b, (który nakłada wprost
obowiązek finansowania działalności wtz przez samorząd powiatowy) spowoduje utrzymanie
stałego współfinansowania warsztatów terapii zajęciowej ze środków PFRON i ze środków
własnych samorządów powiatowych w proporcji odpowiednio do 90% i co najmniej 10%
ogółu kosztów funkcjonowania wtz w 2009 r. i w latach następnych.
Jak wynika z danych PFRON za rok 2007 współfinansowanie ze środków PFRON
wszystkich warsztatów w Polsce wyniosło w 2007 r. 94,66 % ogółu kosztów. Samorządy
powiatowe przekazały 4,55%, z innych źródeł sfinansowano 0,79% kosztów działania
warsztatu. Oznacza to, że samorządy powiatowe zrealizowały w 2007 r. nałożone ustawowo
zadania dotyczące współfinansowania wtz. Pozostawienie finansowania na poziomie roku 2008
wydaje się racjonalnym rozwiązaniem ze względu na sygnalizowane przez samorządy coraz
większe trudności w zakresie pokrywania rosnących kosztów działalności warsztatów terapii
zajęciowej. Jednocześnie 10% zaangażowanie samorządów w koszty działalności wtz jest
wystarczająco motywujące samorządy do zainteresowania i współodpowiedzialności za terapię
realizowaną w warsztatach.
Propozycja zmiany art. 68 c jest wynikiem sygnalizowania, w licznych protestach
organizacji działających na rzecz środowisk osób niepełnosprawnych problemów we
współpracy z samorządem w kwestii interpretacji przepisów dotyczących obowiązku
współfinansowania wtz przez powiat i prób przerzucania tego obowiązku na „inne podmioty”
w szczególności na jednostki prowadzące wtz oraz trudności zgłaszanych przez organy
jednostek samorządów terytorialnych, które sygnalizują problem z zarezerwowaniem w swoich
budżetach przedmiotowych środków w wysokości wyższej niż dotychczas.
4
Ad. 3. Analogiczne zasady dotyczące zmian w systemie finansowania wtz zastosowano
do określenia zasad finansowania kosztów działania zakładów aktywności zawodowej.
Jednocześnie utrzymano dotychczasowe zapisy finansowania kosztów utworzenia zakładów
aktywności zawodowej.
Ponadto w art. 29 ustawy dodano ustępy 3b-3d, celem których jest wypełnienie luki
prawnej dotyczącej nieuregulowanej sytuacji zakładów aktywności zawodowej w przypadku
likwidacji lub utraty statusu zakładu aktywności zawodowej. Organizator zakładu aktywności
zawodowej jest zobowiązany do utworzenia wyodrębnionego konta, na które przekazywane są
środki pochodzące ze zwolnienia z podatków np. od nieruchomości, rolnego, leśnego oraz
wpływy z dochodu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej. Przedmiotowe
środki tworzą zakładowy fundusz aktywności. W sytuacji likwidacji lub utraty statusu zakładu
aktywności zawodowej środki zgromadzone na koncie zakładowego funduszu aktywności
powinny zostać niezwłocznie przekazane (z wyjątkiem sytuacji określonej w ust 3d) –
analogicznie do środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych –
Państwowemu Funduszowi Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W obecnej sytuacji
prawnej przedmiotowe środki zostałyby w dyspozycji organizatora zakładu aktywności
zawodowej.
W obecnym stanie prawnym zagadnienie wysokości środków przekazywanych przez
PFRON na działalność warsztatu terapii zajęciowej regulowane jest przepisami
wykonawczymi do ustawy. W celu poprawy sytuacji finansowej konieczna jest zmiana
obecnego przepisu w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 maja 2003 r. w sprawie
algorytmu przekazywania środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych samorządom wojewódzkim i powiatowym dotyczącego wysokości kwoty
stanowiącej podstawę wyliczenia kwoty na działalność wtz (kwoty środków na dofinansowanie
rocznego pobytu jednego uczestnika w wtz) oraz zwiększenia wysokości kwoty przypadającej
na jedną osobę niepełnosprawną zatrudnioną w zaz.
Potrzeba wprowadzenia tych zmian wynika z faktu, iż dotychczasowe wyliczone kwoty
wg kosztów z 2002 r. wynoszą: 13 414,00 zł (rocznego pobytu jednego uczestnika wtz) oraz 16
772,00 zł (roczna kwota przypadającej na jedną osobę niepełnosprawną zatrudnioną w zaz.) i
od 2003 r. nie uległy one zmianie. Jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, iż w 2007 r. nastąpił
wzrost cen towarów i usług o 10,3 % w porównaniu z rokiem 2002, to mając na uwadze dalszy
rozwój wtz i zaz, konieczne jest podjęcie działań zmierzających do usprawnienia finansowania
tych jednostek, przez zwiększenie kwoty środków na dofinansowanie rocznego pobytu jednego
5
uczestnika w wtz oraz wysokości kwoty przypadającej na jedną osobę niepełnosprawną
zatrudnioną w zaz.
Projekt ustawy nowelizującej ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie powoduje skutków finansowych w roku 2009 w
zakresie planu finansowego Funduszu w pozycji przelewy redystrybucyjne i umożliwia
Funduszowi finansowanie warsztatów i zakładów w kolejnych latach według stabilnych zasad.
Przedłożony projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.