Poselski projekt ustawy o usunięciu symboli komunizmu z życia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej

Warszawa, 13 lutego 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-20(3)/09






Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej





Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec poselskiego
projektu ustawy:
- o usunięciu symboli komunizmu z życia
publicznego w Rzeczypospolitej
Polskiej (druk nr 1212).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku
prac parlamentarnych.

(-) Donald Tusk
Stanowisko Rządu w sprawie
poselskiego projektu ustawy o usunięciu symboli komunizmu z życia publicznego
w Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 1212)


Projekt ustawy o usunięciu symboli komunizmu z życia publicznego
w Rzeczypospolitej Polskiej zakłada usunięcie symboli komunizmu, zdefiniowanych w art. 1
projektu ustawy, w trzech sferach:
1.
nazw: miejscowości i ich części, obiektów fizjograficznych, ulic, placów i dróg
wewnętrznych podlegających przepisom o drogach publicznych a także jednostek
organizacyjnych, których kierownicy, lub członkowie zarządu są powoływani przez organ
władzy publicznej, jak również wyodrębnionych części takich jednostek.
2.
symboli materialnych – budynków, urządzeń, pomników, obelisków, popiersi, tablic
pamiątkowych, sztandarów, napisów, znaków, ornamentów lub innych przedmiotów
o podobnych charakterze, wystawionych na widok publiczny.
3.
orderów, odznaczeń, odznak, tytułów honorowych, dyplomów i tego typu wyróżnień
imiennych, przyznanych w latach 1944-89 i przyznane za cele określone w art. 1, ust. 1 lit. a,
które na mocy projektu ustawy uznane zostają za nieważne.
Przy analizie projektu wskazać należy następujące wątpliwości:
Po pierwsze podejmowanie uchwał w sprawach nazw ulic i placów będących drogami
publicznymi lub nazw dróg wewnętrznych w rozumieniu ustawy o drogach publicznych,
wznoszenia pomników, jak również nadawanie honorowego obywatelstwa gminy należy,
zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 13 i 14 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
do wyłącznej właściwości rady gminy. Rozwiązania zawarte w projekcie ustawy wkraczają
tymczasem w sferę zastrzeżoną obecnie dla organów stanowiących gminy.
Kontrolę wykonania obowiązku zmiany nazwy powierzono właściwemu miejscowo
wojewodzie (art. 4 ust. 3). Rozwiązania zawarte jednak w art. 5 projektu budzą poważne
wątpliwości. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 2 projektu wojewoda wydaje zarządzenie
wyłącznie o wykreśleniu z nazwy wyrazu lub wyrazów stanowiących symbol komunizmu.
W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do stanu, w którym część ulic pozostanie –
np. wobec bezczynności rady gminy – bez nazwy, lub z nazwą pozbawioną logicznego sensu.
Natomiast wojewoda w drodze zarządzenia zastępczego nie ma możliwości nadania nowej
nazwy.
Kolejne, poważne wątpliwości budzi objęcie ustawą nazw miejscowości i obiektów
fizjograficznych. W obecnym stanie w Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje ok. 110 tys.
nazw miejscowości. Do liczby tej dodać należy kilka tysięcy nazw obiektów fizjograficznych.
Ponieważ zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach
miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. Nr. 166, poz. 1612, z późn. zm.) urzędowe
nazwy ustala, zmienia lub znosi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw
administracji publicznej, wejście w życie ustawy w obecnym kształcie będzie wymagało od
ministra przeanalizowania istniejących nazw, włączając w to ich etymologię, w celu
wypełnienia obowiązku wynikającego art. 3 pkt 1 projektu ustawy. Zgodnie bowiem z art. 4
ust. 1 projektu obowiązek doprowadzenia do stanu zgodnego z wymaganiami art. 3 pkt 1 lub
2 spoczywa na organie władzy publicznej, który zgodnie ze swymi kompetencjami władny
jest dokonać zmiany nazwy.
Wątpliwości budzi także zapis art. 8 projektu ustawy. Sprawy związane z orderami
i odznaczeniami państwowymi uregulowane są w ustawie z dnia 16 października 1992 r.
o orderach i odznaczeniach (Dz. U. Nr 90 poz. 450 z późn. zm.). Zawiera ona także przepisy
regulujące kwestię pozbawienia orderów i odznaczeń (Rozdział VI ustawy). Na mocy art. 36
ustawy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może podjąć decyzję o pozbawieniu orderów
i odznaczeń na wniosek Kapituł Orderów, organów wymienionych w art. 2 ust. 2 i 3
oraz z własnej inicjatywy, jeżeli nadanie orderu lub odznaczenia nastąpiło w wyniku
wprowadzenia w błąd albo odznaczony dopuścił się czynu, wskutek którego stał się niegodny
orderu lub odznaczenia.
Jeżeli intencją wnioskodawców było pozbawienie odznaczeń i wyróżnień określonych
osób, to wydaje się, że zastosowana tu formuła unieważnienia odznaczeń z mocy prawa
wprowadza zasadę odpowiedzialności zbiorowej. W uzasadnieniu do projektu znajduje się
deklaracja, że „ustawa nie obejmuje sytuacji wyróżnienia kogoś np. za działalność społecznie
użyteczną, lecz dotyczy jedynie takich przypadków, gdy działania wyróżnionego były
podejmowane z pobudek politycznych, a jego „zasługi” bezpośrednio wiązały się
z umacnianiem komunistycznej ideologii lub komunistycznej władzy jako takich”. Wydaje
się, że możliwość jednoznacznego ustalenia pobudek działania poszczególnych osób jest
wątpliwa.
Niezależnie jednak od tego, wskazywać by to mogło na konieczność przeprowadzenia
ustaleń w tym zakresie w każdej sprawie indywidualnie, zwłaszcza, że zgodnie z art. 9 ust. 1
projektu minister właściwy do spraw administracji publicznej podaje imienne wykazy
wyróżnień nieważnych z mocy art. 8 projektu do publicznej wiadomości. Rozwiązania takie
czyni ministra odpowiedzialnym za przeprowadzenie tego typu postępowania celem ustalenia
czy dane wyróżnienie mieści się w we wskazanej w projekcie definicji i czyni ministra
de facto organem unieważniającym, pomimo zastosowania formuły unieważnienia „z mocy
prawa”. Przepisy zawarte w art. 8 i 9 projektu ustawy wydają się zatem wewnętrznie
niespójne.
Niezrozumiałe ze względów ustrojowych jest także rozwiązanie przyjęte w art. 9 ust. 2
projektu ustawy. Przepis zawarty we wskazanym artykule stanowi, że publikowany przez
ministra właściwego do spraw administracji publicznej wykaz wyróżnień nieważnych z mocy
art. 8 ustawy wymaga zatwierdzenia przez Prezydenta RP „w zakresie dotyczącym wyróżnień
nadanych przez Sejm lub Radę Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej albo wcześniej
przez organ o podobnym charakterze”. Skoro – jak podano w uzasadnieniu do projektu
ustawy – publikowane obwieszczenia będą mieć charakter deklaratoryjny, to znaczy będą
potwierdzać istniejący, wynikający wprost z ustawy stan prawny, to celowość jego
dodatkowego zatwierdzenia przez Prezydenta RP budzi wątpliwości.
Wątpliwości budzi także użyte w art. 9 ust. 1 projektu ustawy pojęcie „imienne
wykazy wyróżnień”, co wydaje się oznaczać stworzenie obowiązku publikacji imion
i
nazwisk osób wyróżnionych. W świetle przepisów o ochronie danych osobowych
projektowane rozwiązanie wydaje się zbyt daleko idące. W przypadku pozostawienia
ww. przepisu należy zauważyć, że konieczne jest doprecyzowanie sposobu podawania
wykazu wyróżnień do wiadomości publicznej. Art. 9 ust. 1 projektu ustawy przewiduje
jedynie możliwość podania go do wiadomości publicznej „w szczególności w drodze
obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski”,
co oznacza także możliwość opublikowania go w innej formie. Przy przetwarzaniu danych
osobowych takie rozwiązanie należałoby uznać za niedopuszczalne.
Art. 9 ust. 3 projektu ustawy zakłada możliwość sprostowania błędów w wykazach
wyróżnień, które stały się nieważne z mocy art. 8 projektu ustawy. Sprostowania tego

2
dokonuje minister właściwy ds. administracji publicznej z urzędu, lub na wniosek osoby
objętej wykazem bądź jej spadkobiercy (art. 9 ust. 4). Projekt ustawy nie określa tymczasem
przesłanek podjęcia przez ministra decyzji o sprostowaniu z urzędu danych zawartych w
wykazie.
Należy przy tym wskazać, że Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji,
właściwy obecnie do spraw administracji nie posiada wykazów wyróżnień nadanych w latach
1944-89, które nadawane były przecież przez różnego rodzaju podmioty władzy. Wydaje się
także, że możliwość uzyskania dokumentów, które bezsprzecznie przesądzałyby
o przesłankach nadania danego wyróżnienia i – tym bardziej – motywach działania
wyróżnionych osób jest technicznie trudna. Prowadzi to do wniosku, że projektu ustawy
nakłada na ministra właściwego ds. administracji publicznej obowiązek, który może okazać
się niemożliwy do wykonania.
Wątpliwość budzi także brak, choćby szacunkowych, kosztów wprowadzenia w życie
ustawy. Całkowity ciężar finansowy ponosi wedle projektu budżet państwa. Tymczasem
koszty generowane przez wprowadzenie w życie projektowanej ustawy mogą być znaczne,
skoro obejmują koszty związane często z fizycznym usunięciem danych obiektów,
czy ze zmianą nazw ulic, a zatem także i z wymianą dokumentów tożsamości, zmianami
w rejestrach itp. Ponieważ koszt wydania nowego dowodu osobistego w związku ze zmianą
nazw miejscowości lub ulic ponosi budżet państwa, udzielając gminie realizującej zadanie
zlecone z zakresu administracji rządowej dotacji na ten cel, należy zauważyć, że wobec skali
zmian wprowadzonych ustawą, obciążenie budżetu państwa będzie znaczne. Projekt zdaje się
także nie uwzględniać faktu, że wymiana dowodów osobistych oraz innych dokumentów,
wymagających ujawnienia aktualnego miejsca zamieszkania, generuje też znaczne koszty
po stronie obywatela (koszty zdjęć, dojazdów do właściwego urzędu, ewentualna konieczność
uzyskania urlopu na ten cel).
Projekt ustawy ma na celu usuniecie z życia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej
pozostałości symboli komunistycznego porządku publicznego. Ma przez to przede wszystkim
wymiar symboliczny i polityczny i jako taki, pozostaje w wyłącznej właściwości Sejmu
i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, jako konstytucyjnych organów władzy ustawodawczej.
Niniejsze stanowisko Rządu nie odnosi się wobec tego do ideowych, symbolicznych
i politycznych racji leżących u podstaw projektu ustawy, wskazuje natomiast na szereg
wątpliwości, jakie pojawiają się podczas lektury przedłożonego projektu ustawy.


3