Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz ustawy o obrocie instrumentami finansowymi

i osłabia jego pozycję w spółce. Z punktu widzenia natury spółki
kapitałowej nie ma znaczenia czy oraz w jaki sposób akcjonariusz
wykonuje prawo głosu, ale treść uchwały podjętej przez walne
zgromadzenie i wynikające z niej skutki dla spółki oraz innych
akcjonariuszy. Interes spółki oraz innych akcjonariuszy jest
wystarczająco zabezpieczony przez mechanizm prawny
zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia. Z prawnego punktu
widzenia sposób głosowania z posiadanych akcji jest zatem
obojętny. W tym ujęciu obojętna (pozbawiona znaczenia
prawnego) jest także ocena czy akcjonariusz działa racjonalnie
czy nieracjonalnie.
6. Jeżeli akcjonariusz wykonuje prawo głosu z posiadanych akcji
osobiście argument natury celowościowej, że głosowanie
jednocześnie „za” i „przeciw” jest zachowaniem nieracjonalnym,
tylko pozornie wydaje się oczywisty. Można bowiem wskazać
przypadki, kiedy głosowanie jednocześnie „za” i „przeciw” jest
uzasadnione.
Dotyczy to w szczególności instytucji powiernictwa
wykorzystywanej powszechnie w praktyce rynku kapitałowego.
Stosunek powiernictwa polega na dokonaniu przysporzenia
(powierzenia) prawa na rzecz powiernika (przyjmujący
przysporzenie) z zastrzeżeniem, że powiernik występujący wobec
osób trzecich, jako wyłączny podmiot powierzonego mu prawa,
zobowiązuje się wobec powierzającego (dokonującego
przysporzenia) do takiego zachowania (działanie lub zaniechanie),
które wynika z celu i przedmiotu umowy zawartej między
powierzającym a powiernikiem. Powiernik, podobnie jak zastępca
pośredni, zajmuje w stosunku zewnętrznym pozycję
wykonującego należne mu prawa oraz ciążące na nim obowiązki,
ale na mocy łączącego go z powierzającym stosunkiem
39
obligacyjnym nakazane jest mu lub zakazane czynienie
w określony sposób użytku z przysługującej mu w ramach jego
prawa podmiotowego kompetencji. Konstrukcja powiernictwa
w stosunkach „własnościowych” spółki akcyjnej odpowiada
istocie czynności powierniczych, która polega na tym, że jedna
strona dokonuje na rzecz drugiej przysporzenia prawa w celu
osiągnięcia pewnego celu gospodarczego, druga zaś zobowiązuje
się do niekorzystania z tego prawa w zakresie wykraczającym
poza ten cel. Instytucja powiernictwa jest wykorzystywana przy
pośrednim nabywaniu akcji spółki przy wykorzystaniu
instrumentu finansowego, jakim są kwity depozytowe. W roli
powiernika występuje bank depozytariusz, który nabywa akcje
spółki. Bank ten, z punktu widzenia przepisów K.s.h. jest
jedynym podmiotem mającym status akcjonariusza uprawnionym
do wykonywania wynikających stąd praw korporacyjnych, w tym
prawa głosu i prawa do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu.
Między bankiem depozytariuszem a inwestorem jest zawierana
umowa, na podstawie której inwestor nabywa kwity depozytowe
emitowane przez bank, inkorporujące prawa do akcji spółki. Bank
depozytariusz zobowiązuje się wobec inwestora do:
reprezentowania jego interesów jako “faktycznego
akcjonariusza”, co obejmuje m.in. wykonywanie prawa głosu
zgodnie z dyspozycjami inwestora; przekazywania na jego
rachunek wszelkich świadczeń spółki na rzecz akcjonariuszy (np.
wypłata dywidendy); wykonywania prawa poboru stosownie do
poleceń inwestora. Ponadto bank zobowiązuje się do wykupu
kwitów depozytowych po ustalonej cenie rynkowej lub zamiany
ich na akcje, w związku z którymi zostały wystawione. Innymi
słowy bank depozytariusz jest akcjonariuszem działającym
w imieniu własnym, ale na cudzy rachunek (nabywcy kwitów),
co przypomina stosunek zastępstwa pośredniego. W zamian za
40
swoje usługi bank depozytariusz pobiera wynagrodzenie.
Niejednolite głosowanie przez powiernika (np. bank
depozytariusz) jest zatem uzasadnione i typowe, jeżeli jest on
powiernikiem akcji dla więcej niż jednej osoby. Spoczywa
bowiem na nim obowiązek kontraktowy działania, w tym
wykonywania prawa głosu, zgodnie z instrukcją otrzymaną od
powierzającego. Nie można przy tym wykluczyć, że powiernik,
oprócz akcji „przekazanych” mu w powiernictwo, posiada
jednocześnie pakiet akcji w danej spółce nabyty we własnym
imieniu i we własnym interesie. Z takiego pakietu akcji powiernik
ma prawo głosować w sposób odmienny niż z pakietu akcji
oddanych mu w powiernictwo, w stosunku do których wiążą go
instrukcje powierzającego.
Racjonalne uzasadnienie niejednolitego osobistego wykonywania
prawa głosu przez akcjonariusza z posiadanych akcji nie
ogranicza się wyłącznie do instytucji powiernictwa.
Uzasadnieniem gospodarczym takiego zachowania mogą być
umowy wiążące akcjonariusza w zakresie dotyczącym części
posiadanych przez niego akcji oznaczonej spółki, które nakazują
mu wykonywać prawo głosu w określony sposób (np. zgodnie
z instrukcjami osoby trzeciej związanej z nim stosunkiem
kontraktowym). Obejmuje to np. przypadek, gdy akcjonariusz
ustanawia prawo pierwokupu lub inne prawo pierwszeństwa
nabycia części posiadanego przez niego pakietu akcji albo
ustanawia na części posiadanych akcji zastaw lub użytkowanie.
W każdym z podanych przykładów strony mogą umówić się, że
przez czas wiążącego ich stosunku kontraktowego, akcjonariusz
będzie wykonywał prawo głosu z części posiadanego przez niego
pakietu akcji objętego umową pierwszeństwa nabycia akcji,
zastawu lub użytkowania, zgodnie z instrukcjami drugiej strony
umowy. Z pozostałego pakietu akcji, który jest w posiadaniu
41
akcjonariusza lub z akcji, które nabędzie on w przyszłości,
akcjonariusz może wykonywać prawo głosu wedle własnego
uznania nie będąc związany żadnymi ograniczeniami czy
zakazami umownymi. Ograniczenia i zakazy wykonywania prawa
głosu wynikające ze stosunku kontraktowego łączącego
akcjonariusza, nie wywierają skutku w stosunkach spółki, ale
niewykonywanie lub wykonywanie ich w sposób nienależyty
naraża go na odpowiedzialności odszkodowawczą ex contractu.
Co prawda można podnieść zarzut, że istnieje możliwość, aby
zastawnik lub użytkownik wykonywali prawo głosu samodzielnie
na podstawie art. 340 § 1 K.s.h., co wyłącza problem
niejednolitego głosowania, ale, po pierwsze, nie obejmuje to akcji
na okaziciela, po drugie, statut może przewidywać zakaz
przyznawania prawa głosu zastawnikowi lub użytkownikowi albo
uzależnić przyznanie takiego uprawnienia od zgody określonego
organu spółki (art. 340 § 2 K.s.h.), a, po trzecie, nie obejmuje to
akcji dopuszczonych do publicznego obrotu (art. 340 § 3 K.s.h.).
7. Niezależnie od podanych powyżej przykładów akcjonariusz może
być zainteresowany wykonywaniem prawa głosu w sposób
niejednolity, aby zająć neutralne stanowisko wobec zwolenników
i przeciwników podjęcia określonej uchwały przez walne
zgromadzenie. Brak udziału w głosowaniu lub wstrzymanie się od
głosu w oznaczonych przypadkach może być korzystne dla
zwolenników lub przeciwników danej uchwały. Jeżeli uchwała
wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów (zasada
ogólna) lub kwalifikowanej większości głosów (gdy tak stanowi
ustawa lub statut), głos wstrzymujący się jest równoznaczny
z głosem przeciwnym. W przypadku gdy podjęcie uchwały
wymaga kworum, brak udziału w głosowaniu sprzyja
przeciwnikom uchwały. W takiej sytuacji akcjonariusz, który nie
zamierza wspierać ani zwolenników ani przeciwników uchwały,
42
aby osiągnąć swój cel (bycie neutralnym) powinien wziąć udział
w głosowaniu oraz głosować połową posiadanych głosów „za”,
a druga połową posiadanych głosów „przeciw”. Zachowanie
takie, choć w okolicznościach konkretnego przypadku może być
oceniane jako ekscentryczne, jest z subiektywnego punktu
widzenia tego akcjonariusza zachowaniem racjonalnym.
8. W sytuacji, gdy akcjonariusz posiadający większą liczbę akcji
wykonuje prawo głosu z części akcji osobiście, a z części przez
pełnomocników albo z całości przez różnych pełnomocników
(dzieląc pakiety akcji między poszczególnych pełnomocników),
zasadność dopuszczalności niejednolitego głosowania wydaje się
jeszcze bardziej oczywista. Odpowiednie zastosowanie znajdują
przy tym podane powyżej przykłady uzasadniające „podział”
głosów między różne pakiety akcji posiadanych przez
akcjonariusza.
9. Stosunek umowny (np. umowa pierwszeństwa nabycia akcji,
umowa opcji, umowa zastawu, umowa użytkowania) może
stanowić uzasadnienie do wystawienia przez akcjonariusza
pełnomocnictwa do uczestniczenia i wykonywania prawa głosu
z części posiadanego przez niego pakietu akcji wedle uznania
pełnomocnika. Wymaga podkreślenia,
że przy tak
skonstruowanym pełnomocnictwie, którego legalność jest
bezsporna, akcjonariusz nie wie w jaki sposób pełnomocnik
będzie wykonywał prawo głosu z akcji objętych umową.
W zależności od treści stosunku umownego łączącego
akcjonariusza z osobą trzecią, może on zobowiązać się do
udzielenia pełnomocnictwa, które nie może być odwołane przez
oznaczony czas (np. na czas spłaty pożyczki zabezpieczonej
zastawem na akcjach) lub pełnomocnictwa nieodwołalnego
w rozumieniu art. 101 § 1 K.c. (np. umowa przedwstępna zbycia
43