Prawa autorskie a zmiany projektu na etapie budowania

Przeczytaj także: Prawa autorskie a projekt architektoniczny

Skorzystanie z komentowanego uprawnienia wiążę się z koniecznością spełnienia dwóch przesłanek. Mianowicie zmiany spowodowane muszą być „oczywistą koniecznością”, oraz twórca nie miałby „słusznej podstawy, aby się im sprzeciwić”. Przyjmuje się, że dopuszczalne na gruncie tego przepisu zmiany, które inwestor może wprowadzić, bez zgody twórcy, podyktowane muszą być koniecznością spełnienia wymogów narzuconych prawem, decyzją administracyjną, czy też normami technicznymi, a także zmiany poprawiające bezpieczeństwo. Również chęć osiągnięcia celu umowy, zwłaszcza jeśli chodzi o funkcję, jaką pełnić ma dany obiekt, czy wreszcie zmiany mające na celu usunięcie popełnionych przez projektanta błędów, uzasadniają wprowadzenie zmian przez inwestora. W takich przypadkach inwestor mógłby zlecić wprowadzenie zmian innemu projektantowi, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody twórcy utworu architektonicznego.

Problem pojawia się w przypadku chęci wprowadzenia zmian podyktowanych kwestiami finansowymi, ekonomicznymi interesami inwestora, np. chęć zmniejszenia kosztów inwestycji. Oczywista konieczność wydaje się czymś niedającym się uniknąć, nieuchronnym, niezbędnym. Natomiast zmiany wprowadzane w związku z chęcią poprawy interesów ekonomicznych określić trzeba bardziej, jako potrzebę . Przyjąć zatem należy, iż rzeczywiście zmiany takie mogą być uzasadnione na gruncie komentowanego przepisu, jednak tylko gdy okoliczności, które wpływają na chęć dokonania zmian nie istniały w chwili zawarcia umowy z projektantem.

Z praktyki (stare, ale nadal aktualne) - w wyroku z 25 maja 1979 r. Sąd Wojewódzki w Krakowie uznał, iż zmiana projektu dokonana przez inwestora, polegająca na „obniżeniu” zaprojektowanych budynków o kilka kondygnacji i zmian w zakresie zieleni oraz elementów małej architektury, w celu skrócenia czasu budowy oraz osiągnięcia oszczędności, nie była uzasadniona i naruszała prawo do integralności utworu przysługujące twórcy projektu.

Warto zasygnalizować jeszcze jeden aspekt związany ze źródłem potencjalnego konfliktu między projektantem, a inwestorem. Mianowicie zdarzają się w praktyce sytuacje, gdy architekci uzależniają wprowadzenie zmiany do projektu zgodnie z zamysłem inwestora od ustanowienia dodatkowego wynagrodzenia. W takim przypadku, projektant powołuje się na swoje autorskie prawa osobiste, które zakazują osobą trzecim zmieniać jego utwór, chcąc uzyskać dodatkową korzyść majątkową. Inwestor w takich sytuacjach często byłby zupełnie pozbawiony ochrony. W literaturze pojawiły się sugestie, mimo licznych wątpliwości, żeby w takich przypadkach powoływać się na art. 5 kc, zarzucając projektantom nadużycie swoich praw.