Umowa o pracę: niedozwolone klauzule

Przeczytaj także: Nieokreślony termin rozpoczęcia pracy

Możliwość wypowiedzenia umowy o pracę jest na gruncie Kodeksu pracy jednym z podstawowych uprawnień pracownika. Kara za wypowiedzenie umowy o pracę nie ma żadnego umocowania prawnego. Co więcej, jej zastosowanie sprawiłoby, że sytuacja zatrudnionego stałaby się o wiele mniej korzystna niż przy zastosowaniu rozwiązań wynikających z przepisów. Dlatego też zapis dotyczący kary jest nieważny, a zamiast niego stosuje się odpowiednie regulacje prawa pracy.

(Nie)trwałość stosunku pracy

Ochrona trwałości stosunku pracy jest dla pracownika kwestią niezwykle istotną. Wszelkie zapisy umów, które ją poszerzają, należy zatem uznać za ukłon w stronę zatrudnionego. Niekiedy jednak pracodawcy starają się ją ograniczyć.

Przykładem może tu być wprowadzenie w treści umowy o pracę postanowienia, z którego wynika, iż każda ze stron stosunku pracy uprawniona jest do natychmiastowego jej rozwiązania bez uzasadnienia, za porozumieniem stron. Tego rodzaju klauzula również pozostaje w sprzeczności z art. 18 K.p., czego następstwem jest jej nieważność (por. uchwała SN z 15 kwietnia 1994 r., I PZP 14/94, OSNAPiUS 1994, Nr 3, poz. 40). Dlaczego?

Otóż, nie można zapominać, że porozumienie stron (por. art. 30 § 1 K.p.) w przedmiocie rozwiązania umowy o pracę sprowadza się do tego, że zgodna wola obejmuje zarówno sposób rozwiązania umowy o pracę, jak i inne okoliczności, które wiążą się z zakończeniem stosunku pracy, a więc przede wszystkim termin jego ustania (por. np. wyrok SN z 27 listopada 1975 r., I PRN 35/75, OSNCP 1976, z. 6, poz. 149). Już z tego zatem można wywnioskować, że możliwość rozwiązania umowy o pracę, przez każdą ze stron, w dowolnym czasie i bez podania powodów, nie jest rozwiązaniem umowy za porozumieniem stron w rozumieniu K.p.

W opinii SN, klauzula ta mogłaby zostać uznana za ważną tylko przy założeniu, że jest ona bardziej korzystna dla pracownika niż przepisy prawa pracy. A tak mogłoby stać się tylko wówczas, gdyby możliwość takiego rozwiązania stosunku pracy zastrzeżono jedynie na korzyść zatrudnionego. Zastrzeżenie takiego sposobu rozwiązania umowy o pracę na rzecz obu stron, w tym także dla pracodawcy, w obecnych warunkach społecznych i gospodarczych (a takie muszą być uwzględniane przy ocenie klauzul umownych w płaszczyźnie art. 18 § 2 K.p.) jest bezsprzecznie niekorzystne dla pracownika.

Dotknięte nieważnością są również postanowienia umowy o pracę na czas określony, zawartej na okres krótszy niż 6 miesięcy, dopuszczające możliwość jej wcześniejszego rozwiązania za wypowiedzeniem.