Spółka akcyjna: dziedziczenie akcji

Przeczytaj także: Walne zgromadzenie: osobiście czy przez pełnomocnika?

Kodeks spółek handlowych (dalej: „k.s.h.”) nie przewiduje żadnych ograniczeń lub szczególnych norm dotyczących dziedziczenia akcji, natomiast przepisy ustawy umożliwiające wprowadzenie do statutu postanowień uzależniających przeniesienie akcji na osobę trzecią od zgody spółki, zgodnie z ugruntowanym poglądem doktryny prawa spółek handlowych nie mają zastosowania do sukcesji generalnej. W związku z powyższym, statut spółki akcyjnej nie może przewidywać jakichkolwiek ograniczeń dotyczących dziedziczenia akcji. Jednocześnie należy zgodzić się ze stanowiskiem, iż przepis art. 359 § 6 k.s.h. pozwala, aby w statucie znalazły się postanowienia, zgodnie z którymi w momencie śmierci akcjonariusza, będzie następowało automatyczne umorzenie przysługujących mu akcji. Ustawodawca w odniesieniu do spółki akcyjnej nie wprowadził regulacji analogicznej do przepisu art. 183 k.s.h., który w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością dopuszcza możliwość ograniczenia lub wyłączenia w umowie spółki wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika.

Zgodnie z treścią art. 333 § 1 k.s.h. akcje są niepodzielne i mogą być wydawane w odcinkach zbiorczych. W związku z tym, jeżeli wśród przedmiotów wchodzących w skład spadku znajdują się akcje, a do dziedziczenia zostało powołanych kilka osób, wówczas odziedziczona akcje są przedmiotem współuprawnienia spadkobierców. Wspólność akcji współspadkobierców ma charakter ułamkowy, stąd dla oceny wspólności z praw z akcji stosować należy odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych znajdujące się w kodeksie cywilnym, z zastrzeżeniem uregulowań art. 333 par. 2 i 3 k.s.h.. Regulacja zawarta w art. 333 par. 2 ksh stanowi, iż współuprawnieni z akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela. Należy więc przyjąć, iż współuprawnieni z akcji, którzy nie ustanowili wspólnego przedstawiciela, nie mogą wykonywać praw udziałowych. Brak wspólnego reprezentanta uniemożliwi wpis akcjonariuszy do księgi akcyjnej, co z kolei będzie skutkowało brakiem możliwości realizacji przysługujących spadkobiercom praw majątkowych i korporacyjnych.

W celu wpisania przez zarząd spółki określonych akcjonariuszy – spadkobierców, którzy posiadają postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku i są współuprawnionymi z akcji, do księgi akcyjnej, osoby te mają co do zasady do wyboru trzy drogi postępowania: dokonanie sądowego działu spadku, zawarcie umowy o dział spadku lub wyznaczenie ze swego grona przedstawiciela, który będzie w ich imieniu wykonywał przysługujące im w spółce uprawnienia. Dla współuprawnionych z akcji ustanowienie wspólnego przedstawiciela stanowi jedyny sposób skutecznego wykonywania praw w spółce. Z racji istniejącej normy, wyrażonej przepisem art. 333 § 2 k.s.h., należy przyjąć, że złożenie oświadczenia woli spółce, bez wymaganego udziału prawidłowo ustanowionego wspólnego przedstawiciela, jest złożeniem oświadczenia przez osobę nieuprawnioną do reprezentowania współuprawnionych. Tym samym nie może ono wywołać względem nich skutków prawnych, jak też nie jest skuteczne względem spółki. Wydaje się, że w takim przypadku nie ma możliwości konwalidacji czynności przez samych współuprawnionych, na podstawie przepisu art. 103 k.c.

Oświadczenia składane spółce bezpośrednio przez współuprawnionych nie odnoszą bowiem względem niej żadnego skutku prawnego. Nie ma również możliwości późniejszego umocowania podmiotu działającego w ich imieniu ze skutkiem „ex tunc" (vide: P. Sikorski w Prawo Spółek 2005/11/37). Jeżeli prawa o charakterze korporacyjnym np. prawo głosu na walnym zgromadzeniu będzie wykonywał jeden ze współuprawnionych - spadkobierców, wbrew woli lub bez umocowania pozostałych współuprawnionych, wówczas istnieje uzasadnione ryzyko podważania podjętych przez walne zgromadzenie uchwał w drodze powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały (art. 425 k.s.h.), lub w określonych sytuacjach, powództwa o uchylenie uchwały (art. 422 k.s.h.).