Prawa pracownika: czy można krytykować pracodawcę?

Przeczytaj także: Kara finansowa za nietrzeźwość lub spożywanie alkoholu w pracy?

Granice krytyki

Sami pracodawcy niejednokrotnie życzą sobie, żeby ich podwładni wprost mówili, co im się nie podoba. Konstruktywna krytyka często bowiem prowadzi do korzystnych zmian. W ugruntowanej już linii orzeczniczej Sądu Najwyższego utarło się, że pracownik, który zamierza skorzystać z prawa wyrażenia swojej opinii, powinien:

• wyrażać krytyczny stosunek wyłącznie wobec tematów dotyczących pracy,
• zadbać o stosowną formę swojej wypowiedzi.

W opinii SN, pracownik ma więc prawo, podejmować inicjatywę mającą prowadzić do poprawy funkcjonowania zakładu pracy (por. np. wyrok SN z 2 września 1982 r., I PR 78/82, OSPiKA 1983, Nr 9, poz. 184). Działania w tym zakresie muszą jednak przybrać odpowiednią i kulturalną formę, inaczej mogą zostać potraktowane jako lekceważące dobre obyczaje i szkodzące dobremu imieniu pracodawcy, co w efekcie może doprowadzić do rozwiązania z podwładnym umowy o pracę.

I tak, wspólnik będący pracownikiem spółki nie może (nawet w trosce o dobro firmy) obrażać prezesa zarządu, przypisywać mu cech poniżających w opinii publicznej czy pomijać go przy podejmowaniu decyzji. Takie postępowanie należy uznać za naganne (por. wyrok SN z 13 października 1999 r., I PKN 296/99, OSNAPiUS 2001, Nr 4, poz. 114).

Należy więc przyjąć, że pracownik ma prawo tak długo wyrażać otwarcie, krytycznie i we właściwej formie, swoją opinię na temat spraw dotyczących pracy, jak długo jego zachowanie nie będzie godzić w osobę przełożonego (por. wyrok SN z 7 września 2000 r., I PKN 11/00, OSNP 2002, Nr 6, poz. 139).

PRZYKŁAD

Pani Krystyna zgłaszała pracodawcy krytyczne uwagi odnośnie organizacji czasu pracy w firmie. To właśnie stało się przyczyną wypowiedzenia jej umowy o pracę. W tym przypadku wypowiedzenie nie było zasadne. Wyrażając swoje zdanie, pracownica chciała przyczynić się do usprawnienia pracy, a jej negatywna opinia nie dotyczyła osoby pracodawcy, ale obowiązującego systemu pracy. Należy więc uznać, że nie zostały tu przekroczone granice dopuszczalnej krytyki.

Legalne polecenie pracodawcy nie podlega krytyce

Zgodnie z art. 100 § 1 K.p., obowiązkiem pracownika jest nie tylko staranne i sumienne pełnienie swoich obowiązków, ale i stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, o ile nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. W świetle orzecznictwa SN, na podporządkowanie się legalnym poleceniom przełożonego nie powinna wpływać merytoryczna ocena ich słuszności dokonana przez pracownika. Takie postępowanie nie mieści się bowiem w granicach dopuszczalnej krytyki działań pracodawcy. Jeżeli więc polecenie służbowe nie godzi w obowiązujący porządek prawny i postanowienia umowy o pracę, pracownik nie może odmówić jego wykonania, chociażby miał do niego krytyczny stosunek.

PRZYKŁAD

Pracodawca polecił panu Tomaszowi, aby stawił się w firmie w wolną sobotę. Pracownik odmówił wykonania polecenia, argumentując, że przełożony nie zorganizował w tym dniu zaplecza organizacyjno- technicznego. Następstwem tej odmowy było rozwiązanie umowy o pracę z powodu niewykonania przez pana Tomasza polecenia służbowego. W tym przypadku decyzja pracodawcy była uzasadniona. Polecenie służbowe było zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym i umową o pracę, a więc pracownik był zobligowany dostosować się do niego. Negatywne podejście do polecenia pracodawcy nie może usprawiedliwiać niedostosowania się do niego. Czyniąc tak, pan Tomasz przekroczył granice dopuszczalnej krytyki.