Projekt unijny bez beneficjenta? Co z dotacją po śmierci właściciela firmy?

Przeczytaj także: Horyzont 2020: warunki sukcesu projektów

Dodatkowo 23 października 2013 r. weszła w życie nowelizacja prawa spadkowego, na mocy której do porządku prawnego wszedł tzw. zapis windykacyjny. Korzystając z tej instytucji szeroko pojmowanego prawa cywilnego, można przekazać także przedsiębiorstwo. Oznacza to w praktyce zarówno aktywa, jak i pasywa. Wydawać by się mogło, że przedmiotem dziedziczenia może być także realizowany przez firmę projekt. Tutaj jednak napotykamy trudności – otóż przedsiębiorstwo, które funkcjonuje jako jednoosobowa działalność gospodarcza ,nie może być przedmiotem dziedziczenia. Druga przeszkoda – postępowanie spadkowe zazwyczaj trwa dłuższy czas, a projekt musi być realizowany zgodnie z harmonogramem. Czy zatem pozostajemy w sytuacji bez wyjścia? I czy jedynym rozwiązaniem jest przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę prawa handlowego jeszcze przed podpisaniem umowy o dofinansowanie? A może rozważania tego rodzaju są niepotrzebne, gdyż pozostają w sferze prawniczych kazusów?

Beneficjent = właściciel

Przeanalizujmy zapisy umów o dofinansowanie projektów, w szczególności w aspekcie obowiązków nakładanych na beneficjenta. Do podstawowych powinności przedsiębiorcy realizującego projekt dofinansowany ze środków UE należy:

• szczegółowe zapoznanie się z wytycznymi dotyczącymi realizacji danego projektu (nadmienić należy, że ogólnodostępne zasoby internetowe wskazują w pierwszej kolejności obowiązki dotyczące promocji projektu),
• informowanie o otrzymaniu dotacji poprzez m.in. umieszczanie w widocznym miejscu symboli unijnych, logotypów itp.,
• sprawozdawczość, monitorowanie i ewaluacja działań wynikających z harmonogramu realizacji projektu,
• przeprowadzanie kontroli (i – o ile projekt to zakłada – audytów),
• gromadzenie i archiwizowanie dokumentów związanych z realizacją projektu,
• prowadzenie ewidencji pracowników, którzy są upoważnieni do przetwarzania danych osobowych (zgodnie z wymaganiami zasady poufności).

Najważniejszym jednak obowiązkiem wydaje się konieczność osiągnięcia celów projektu (każdorazowo opisanych we wniosku o dofinansowanie) oraz utrzymania jego trwałości przez okres minimum 3 lat, licząc od dnia zamknięcia projektu. Dodatkowo beneficjent jest zobowiązany do informowania Instytucji Wdrażającej/Pośredniczącej II stopnia o wszelkich zagrożeniach w prawidłowym i terminowym wywiązywaniu się z ustaleń umownych.
Zabezpieczenie na czas realizacji projektu oraz na okres trwałości jest ustanawiane w formie weksla in blanco, który ma być opatrzony klauzulą „nie na zlecenie”, z podpisem poświadczonym notarialnie albo złożonym w obecności osoby upoważnionej przez Instytucję Wdrażającą/Pośredniczącą II stopnia wraz z deklaracją wekslową. Zwrot przedmiotowego weksla następuje po upływie okresu trwałości projektu, w momencie rozwiązania umowy o dofinansowanie lub w trakcie realizacji projektu – z zastrzeżeniem jednak złożenia nowego, poprawnego weksla in blanco. Weksel taki jest podpisywany przez właściciela przedsiębiorstwa (w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej) bądź w przypadku wspólników spółki, którzy reprezentują więcej niż połowę kapitału zakładowego, lub przez wszystkich członków zarządu spółki.

Śmierci nie przewiduje się

Analiza umów o dofinansowanie projektów w ramach wszystkich Programów Operacyjnych, które były dostępne w latach 2007-2013, oraz tych, które są dostępne w obecnej perspektywie finansowej, pozwala na jednoznaczne stwierdzenie – umowy te nie przewidują procedury w wypadku śmierci właściciela firmy. Ponieważ jednak sprawy nieuregulowane postanowieniami umownymi stają się przedmiotem unormowań odpowiednich ustaw, należy sięgnąć do Kodeksu cywilnego. Umowa o dofinansowanie projektu jest rodzajem umowy dwustronnie zobowiązującej. Jej rozwiązanie może nastąpić poprzez zrealizowanie przedmiotu postanowień umownych – w tym przypadku po zakończeniu działań projektowych i zakończeniu okresu trwałości. Inne sposoby rozwiązanie umowy usankcjonowane przez Kodeks cywilny to wypowiedzenie, odstąpienie, rozwiązanie. Śmierć jednej ze stron (w tym przypadku właściciela przedsiębiorstwa) nie powoduje rozwiązania umowy. Ponadto rodzą się dodatkowe wątpliwości – czy trzeba będzie zwracać dotację? Czy ewentualny zwrot dotacji obciąża spadkobierców? I wreszcie – kto i w jakim terminie ma informować Instytucję Wdrażającą/Pośredniczą II stopnia o zaistniałej sytuacji? Przynajmniej jedna odpowiedź nie budzi wątpliwości – poinformować Instytucję należy jak najszybciej. Drugorzędną sprawą pozostaje, kto tego dokona – może to być pracownik firmy, współmałżonek (dzieci itp.) nieżyjącego właściciela, księgowa. Dalsze działania będą prawdopodobnie ustalane indywidualnie z przedstawicielem Instytucji.

Nie można odziedziczyć (w żaden ze sposobów wskazanych w przepisach prawa) jednoosobowej działalności gospodarczej. Natomiast jest możliwe w drodze dziedziczenia testamentowego nabycie całości majątku należącego do zmarłego – i co za tym idzie – majątku jego przedsiębiorstwa. Oznacza to więc przejęcie wartości materialnych i niematerialnych (środki trwałe, prawa do nazw i znaków handlowych, majątkowe prawa autorskie). Nie jest możliwe odziedziczenie firmy, po którą przedsiębiorstwo działa (zawiera ona imię i nazwisko właściciela), numeru NIP czy koncesji i zezwoleń – będących instytucjami prawa administracyjnego, które nie podlegają dziedziczeniu. W praktyce zatem, po spełnieniu formalności, możliwe jest kontynuowanie działań firmy. W takiej sytuacji możliwa zdaje się cesja umowy o dofinansowanie na nowo powstały podmiot gospodarczy, który przejmie zobowiązania, jakie z niej wynikają. Oczywiście konieczne będą indywidualne ustalenia z przedstawicielem Instytucji i – co wydaje się naturalne – zmiany w harmonogramie rzeczowo-finansowym projektu. W przeciwnym razie spadkobierca może zostać zobowiązany do zwrotu dotacji (często także z odsetkami).

Zminimalizować ryzyko

Wprawdzie nie możemy być pewni reakcji Instytucji, jednak doświadczenie współpracy przy realizacji różnych projektów podpowiada, że nie będzie ona mnożyć problemów. Należy się spodziewać – szczególnie, jeśli do tej pory projekt był realizowany bez zarzutów – chęci pomocy i poszukania optymalnego rozważania. Biorąc jednak pod uwagę stopień skomplikowania przepisów dotyczących dziedziczenia oraz fakt, że sama sytuacja jest trudna, należy rozważyć wcześniej przekształcenie przedsiębiorstwa jednoosobowego w spółkę prawa handlowego. Absolutnym minimum wydaje się sporządzenie testamentu, na mocy którego zostanie przekazany majątek w sposób umożliwiający kontynuację biznesu. Konieczne jest także sporządzenie upoważnień na wypadek niezdolności do pracy. Będą one niezbędne w sytuacji, gdy właściciel ulegnie wypadkowi czy innemu zdarzeniu, które na jakiś czas pozbawi go możliwości wykonywania pracy.

Niestety przeszkodą pozostaje niekiedy niechęć do podejmowania działań mających chronić czy to osobę, czy to majątek przed następstwami opisywanych zdarzeń. Jest to poważny błąd, za który odpowiedzialność wezmą osoby trzecie. Oczywiście porządek prawny także nie ułatwi tego zadania. Niemniej dobrze wykorzystując dostępne instytucje prawa, korzystając z fachowych porad, można co najmniej zniwelować tego rodzaju ryzyko tak, aby rozwojem przedsiębiorstwa, który następuje w wyniku pozyskanej dotacji i zrealizowanego projektu, mógł cieszyć się nie tylko właściciel, ale może także kolejne pokolenie.