Majątek wspólny i osobisty małżonków

Przeczytaj także: Wspólność majątkowa małżonków

Należy pamiętać, że zaliczając dany przedmiot do majątku wspólnego małżonków decydujące znaczenie ma moment faktycznego nabycia tego składnika, przy czym nie ma znaczenia, czy dany składnik został nabyty przez małżonków wspólnie czy też przez jednego z nich. Np. samochód kupiony przez jednego z małżonków za środki pieniężne pochodzące z wynagrodzenia będzie stanowił składnik majątku wspólnego małżonków. Nie ma znaczenia również podstawa nabycia danego składnika. Ustawodawca przewidział w tym zakresie domniemanie, że przedmioty majątkowe nabyte przez jednego z małżonków w czasie trwania małżeństwa stanowią majątek wspólny.

Wspólność majątkowa małżeńska obejmuje przedmioty majątkowe nabyte przez któregokolwiek z małżonków przez czas trwania wspólności ustawowej. To z kolei oznacza, że przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków (nawet wspólnie) przed zawarciem związku małżeńskiego przynależą do majątku osobistego każdego z małżonków. Katalog składników majątku wspólnego jest katalogiem otwartym.

W skład majątku wspólnego małżonków zaliczać natomiast należy:

1. Pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
Należy jednak dokonać odróżnienia pobranego wynagrodzenia za pracę od wierzytelności z tego tytułu, które zgodnie z art. 33 pkt 7 k.r.o. wchodzą w skład majątku osobistego. Samą kategorię wynagrodzenia za pracę i dochodów z innej działalności zarobkowej należy rozumieć szeroko, jako przychód niezależnie od podstawy prawnej świadczenia pracy, tak więc może to być wynagrodzenie uzyskiwane na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło itp.

2. Dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków.

Należy wyróżnić 3 rodzaje dochodów: naturalne, cywilne oraz prawa. Dochody naturalne to płody i inne odłączone od rzeczy części składowe, np. jabłka zebrane z sadu). Pożytki cywilne to dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego – np. wynagrodzenie z tytułu czynszu najmu mieszkania małżonków. Prawa to natomiast dochody, jakie przynosi prawo zgodnie ze swoim społeczno – gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wierzytelności. W przypadku tej kategorii istotnym jest to, że dochody mogą pochodzić zarówno ze składników wchodzących w skład majątku wspólnego jak i osobistego (np. małżonkowie postanawiają wynająć mieszkanie, które jeden z małżonków nabył przez powstaniem wspólności ustawowej. Mimo, że samo mieszkanie stanowi składnik majątku osobistego, to wynagrodzenie z tytułu najmu tego lokalu będzie wchodziło w skład majątku wspólnego małżonków).

3. Środki zgromadzone na koncie rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm)

Wyliczenie składników majątku osobistego znajduje się w art. 33 k.r.o. i jest to wyliczenie niezwykłe pojemne i stanowiące zamknięty katalog. Tak więc do składników majątku osobistego wchodzą:

1. Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej – np. przed zawarciem związku małżeńskiego,

2. Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

W tym przypadku mamy do czynienia z domniemaniem ustawowym, jednakże z mocy woli testatora/darczyńcy dany składnik może stać się częścią majątku wspólnego małżonków.

3. Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej innym przepisom.

W tym przypadku chodzi głównie o prawa majątkowe, wynikające najczęściej z umowy spółki cywilnej jak również o prawa majątkowe wynikające z osobowych spółek handlowych tj. spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo – akcyjnej. Prawa te przynależą do majątku osobistego każdego z małżonków również wtedy, gdy tylko jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej bądź którejkolwiek ze spółek osobowych ale również wtedy, gdy oboje z małżonków są wspólnikami, nawet w tej samej spółce.

4. Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków.

W tej kategorii użyty zwrot „wyłącznie” wskazuje na to, że chodzi o tego typu przedmioty, które służą do zaspokajania potrzeb tylko jednego z małżonków, a nie również potrzeb drugiego z nich. Zaspokojeniu osobistych potrzeb wyłącznie jednego małżonka służą takie przedmioty, które zgodnie ze swoim przeznaczeniem mogą zaspokajać potrzeby tylko jednej osoby naraz – np. zegarek, okulary, aparat słuchowy, wózek inwalidzki. Do tej kategorii można wliczyć również, oprócz potrzeb niezbędnych także przedmioty służące zaspokajaniu potrzeb estetycznych lub zainteresowań małżonka jak np. sprzęt wędkarski.

5. Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie

Do tej kategorii praw należy zaliczyć takie, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, a po jej śmierci wygasają np. dożywocie, służebność, alimenty.

6. Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

Zgodnie z przepisami, naprawienie szkody na osobie obejmuje świadczenia:

• koszty wynikłe z uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia, np. koszty rehabilitacji, leczenia, jak również zadośćuczynienie za krzywdę,
• rentę z powodu częściowej lub całkowitej utraty zdolności zarobkowej albo w powodu zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość.

Z powyższego wyliczenia ustawodawca wyłączył rentę, wobec czego można przyjąć, że koszty wskazane powyżej należy traktować jako składnik majątku osobistego małżonków.

7. Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków

Jak już wspomniano wyżej, wynagrodzenie z tytułu świadczenia o pracę stanowi składnik majątku wspólnego w odróżnieniu od wierzytelności z tego tytułu.

8. Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków.

Do tej kategorii zaliczyć należy nagrody uzyskiwane we wszelkiego rodzaju konkursach, zawodach, nagrody artystyczne, literackie. Nagrodą w rozumieniu tego przepisu nie jest jednak np. premia uzyskiwana w pracy, gdyż jako dodatkowe wynagrodzenie wchodzi w skład majątku wspólnego.

9. Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy

Do tej kategorii zaliczamy tylko same prawa, natomiast dochody pochodzące z tytułu posiadania tych praw zaliczają się do majątku wspólnego stron jak np. dochód uzyskiwany ze sprzedaży książki autorstwa jednego z małżonków. Samo natomiast autorskie prawo majątkowe zalicza się w skład majątku osobistego.

10. Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Punkt ten określa zasadę tzw. surogacji i obejmuje on takie sytuację, gdy jeden z małżonków spienięża jakiś składnik swojego majątku osobistego. Wówczas, zgodnie z przepisem, nowe przedmioty zakupione ze środków pochodzących np. ze sprzedaży składnika majątku osobistego, również stają się majątkiem osobistym małżonka.