Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego

Projektowana ustawa zakłada zmiany w 54 ustawach. Zmiany te będą miały na celu
uniknięcie pozostawania partnerów w stosunku podległości w instytucjach państwowych,
zapewnienie bezstronności urzędników, sędziów i członków władz instytucji finansowych i
ubezpieczeniowych, a także spółek prawa handlowego. Mają też na celu zapewnienie
uprawnień partnerów, jako osób bliskich osób przy wznowieniu postępowań prawem
przewidzianych lub uprawnienia do odmowy zeznań lub wyjaśnień. Mają także uregulować
postępowania sądowe toczące się w związku z rozwiązaniem umów związków partnerskich
oraz dochodzenie należności publicznych lub prywatnych od partnerów. Mają również
zapewnić uprawnienia partnerów w związku z zapewnianiem potrzeb mieszkaniowych lub ze
śmiercią jednego z nich.

Projektowana ustawa, jak i jej uzasadnienie, posługuje się słowem „partner” użytym w
rodzaju męskim dla oznaczenia każdego z partnerów niezależnie od ich, jej lub jego płci.
Autorzy zaniechali równoczesnego używania sformułowania partner lub partnerka ze
względu na potrzebę zapewnienia przejrzystości tekstu. Jednocześnie z tych samych
przyczyn używają określenia „strona umowy” jedynie w rodzaju żeńskim, choć oznacza ono
każdą ze stron umowy niezależnie od ich, jego lub jej płci. Zaniechanie poszukiwania
męskiego odpowiednika tego określenia z pewnością zrównoważy użycie wcześniejszego
pojęcia jedynie w rodzaju męskim.

Projekt nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządów
terytorialnych.

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.





Warszawa, 6 września 2012 r.
BAS-WAPEiM-2278/12



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o umowie związku partnerskiego (przedstawiciel wnioskodawców:
poseł Artur Dunin)



Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32)
sporządza się następującą opinię:




1. Przedmiot projektu ustawy



Wnioskodawcy przedkładają projekt ustawy o umowie związku
partnerskiego. Zgodnie z art. 1 ust. 1, celem ustawy jest umożliwienie osobom
zamierzającym pozostawać w stałym pożyciu uregulowanie ich sytuacji prawnej
w zakresie stosunków osobistych, majątkowych i spadkowych w drodze umowy
rejestrowanej w urzędzie stanu cywilnego. W projekcie zdefiniowano pojęcie
„stałego pożycia” jako pozostawanie przez dwie osoby w związku opartym na
więzi gospodarczej, emocjonalnej przez okres nie krótszy niż trzy miesiące
kalendarzowe. Projekt ustawy zakłada uregulowanie: zasad zawarcia umowy
związku partnerskiego (rozdział 2), stosunków osobistych, czyli równych praw i
obowiązków w związku partnerskim oraz zasad korzystania z prawa do
mieszkania, działania w sprawach zwykłego zarządu czy zaciągania zobowiązań
(rozdział 3), stosunków majątkowych (rozdział 4), dziedziczenia (rozdział 5),
ustania obowiązywania umowy związku partnerskiego (rozdział 6).

W rozdziale 7 projektu zakłada się nowelizację ponad 50 ustaw, w tym
m.in.
− ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych
(Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 ze zm.),
− ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.),
− ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.),
− ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.
U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.),
− ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553
ze zm.),
− ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 555 ze zm.) i in.


Proponowana ustawa miałaby wejść w życie po upływie 6 miesięcy od
dnia ogłoszenia (art. 76 projektu).



2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem

Kwestia zawierania umów dotyczących związku partnerskiego leży poza
zakresem prawa Unii Europejskiej.

Należy jednak podkreślić, że w prawie Unii Europejskiej jedną z
podstawowych zasad ogólnych jest zasada niedyskryminacji, wyrażona w
odniesieniu do przynależności państwowej w art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej (TfUE). W art. 19 TfUE przyznano kompetencje Radzie (za
zgodą Parlamentu Europejskiego) do ustanawiania środków niezbędnych w celu
zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie
etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną. Na podstawie tego przepisu przyjmowane są szczegółowe akty
prawne, takie jak np. dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.
ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. UE L 303, z 2.12.2000 r., s. 16), która wyznacza
ogólne ramy dla walki z dyskryminacją ze względu m.in. na orientację
seksualną.

Wskazać należy również na ugruntowane orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: Trybunał) dotyczące
niedyskryminacji, w tym na orzeczenia w sprawie C-147/08 Jürgen Römer
przeciwko Freie und Hansestadt Hamburg (niepubl.), C-267/06 Tadao Maruko
(Zb. Orz. 2008, s. I-1757), C-144/04 Werner Mangold (Zb. Orz. 2005, s. I-
9981), C-555/07 Seda Kücükdeveci (Zb. Orz. 2010, s. I-365).

Ponadto należy przywołać przepisy dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli
Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na
terytorium Państw Członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG)
nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG,
73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG
i 93/96/EWG (Dz. Urz. UE L 158, z 30.4.2004 r., s. 1; dalej jako: dyrektywa),

2
dotyczące przyznania partnerom pozostającym w zarejestrowanych związkach
partnerskich, prawa do wjazdu, pobytu i wyjazdu z terytorium państwa
członkowskiego. Dyrektywa 2004/38/WE nie nakłada w żadnej mierze na
państwa członkowskie obowiązku przyjęcia przepisów dotyczących związków
partnerskich. Jednak państwo członkowskie – jeżeli uznaje równoważność
związków partnerskich i małżeństw – ma obowiązek przyznać prawa członka
rodziny związane z wjazdem, pobytem i wyjazdem z terytorium UE również
parterom obywateli UE i innym wymienionym wyżej osobom związanym z
partnerem.

Na marginesie warto dodać, że w instytucjach UE trwają prace nad
projektem rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego,
uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w zakresie skutków
majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich (KOM(2011) 127 wersja
ostateczna). Projekt ten nie został jednak jeszcze ostatecznie uchwalony i z tego
względu nie będzie prowadzona analiza zgodności przedstawionych projektów
ustaw z jego przepisami.



3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej



Projekt ustawy o związkach partnerskich zakłada uregulowanie sytuacji
prawnej osób, zamierzających pozostawać w stałym pożyciu (art. 1 projektu),
poprzez umożliwienie im zawarcia umowy związku partnerskiego. Należy
podkreślić, że sama instytucja związku partnerskiego nie jest uregulowana w
prawie Unii Europejskiej. Potwierdza to orzecznictwo Trybunału – przykładowo
w orzeczeniu w sprawie C-147/08 Römer Trybunał wskazał, że na obecnym
etapie rozwoju prawa Unii ustawodawstwo dotyczące stanu cywilnego mieści
się w kompetencjach państw członkowskich.

Tym niemniej, należałoby zastanowić się, czy nie dochodzi do zrównania
instytucji małżeństwa z instytucją związku partnerskiego, pod kątem realizacji
ww. przepisów dotyczących niedyskryminacji. Zgodnie z orzecznictwem
Trybunału (por. wyrok w sprawie C-147/08 Römer), porównywanie sytuacji
małżeństwa i partnerów pozostających w związku partnerskim powinno opierać
się na analizie skoncentrowanej na prawach i obowiązkach małżonków i
zarejestrowanych partnerów, jakie wynikają z obowiązujących przepisów
krajowych. Jak wynika z kolei z wyroku w sprawie C-267/06 Tadao Maruko,
dotyczącego odmowy przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu partnerowi
zmarłego członka zakładowego systemu emerytalnego, Trybunał nie dokonał
porównania małżeństwa i zarejestrowanego związku partnerskiego prawa
niemieckiego, lecz opierając się na analizie prawa niemieckiego
przeprowadzonej przez sąd krajowy uznał, że w prawie niemieckim istniało
stopniowe zbliżenie reżimu prawnego utworzonego dla zarejestrowanego

3
związku partnerskiego z reżimem prawnym obowiązującym w przypadku
małżeństwa.

Należy zaznaczyć, że w opiniowanym projekcie ustawy nie przewidziano
formalnie zrównania instytucji małżeństwa i związku partnerskiego (nie ma
odrębnego przepisu o tym stanowiącego), nie wynika to również z porównania
zakresu praw przyznanych partnerom w porównaniu do małżeństwa. Gdyby
jednak, w toku dalszych prac nad projektem ustawy okazało się, że instytucja
związku partnerskiego stanie się instytucją zbliżoną do małżeństwa, to
wprowadzenie do prawa polskiego takiej instytucji będzie wymagać – w świetle
prawa Unii Europejskiej – zagwarantowania partnerom określonych praw,
wynikających z wymienionych w punkcie 2 opinii aktów prawnych UE.

W obecnej wersji projekt nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.


4. Konkluzja

Projekt ustawy o umowie związku partnerskiego nie jest objęty prawem
Unii Europejskiej.


Autor:
dr Agnieszka Grzelak
ekspert ds. legislacji
w Biurze Analiz Sejmowych









Akceptował:
Dyrektor Biura Analiz
Sejmowych


Zbigniew Wrona




Deskryptory bazy REX: związek partnerski, równość, Unia Europejska

4