Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Wojewoda przy rozpatrywaniu takiego
wniosku nie jest związany wprost przepisami ww. ustaw określających przesłanki
potwierdzające polskie pochodzenie. Wojewoda posiłkuje się przepisami ustawy o
repatriacji, to jest przepisem art. 5, - zawierającym definicję osoby polskiego pochodzenia
oraz art. 6 ust. 1, określającym dokumenty potwierdzające polskie pochodzenie.
W każdej z trzech wyżej opisanych procedur, gdzie przy wydawaniu decyzji badane jest
polskie pochodzenie wnioskodawcy odmiennie jest określony organ odwoławczy. Organem
odwoławczym od decyzji wojewody w sprawie zezwolenia na pobyt stały jest Szef Urzędu do
Spraw Cudzoziemców, od decyzji konsula w sprawie Karty Polaka jest Rada do Spraw
Polaków na Wschodzie, od decyzji konsula w sprawie polskiego pochodzenia osoby
wnioskującej o wizę repatriacyjną jest Minister właściwy do spraw wewnętrznych. Każdy z
tych organów w zakresie swoich kompetencji bada polskie pochodzenie wnioskodawcy. W
efekcie badaniem przesłanki polskiego pochodzenia, w oparciu o rozbieżne regulacje
zaangażowanych jest 5 organów.

2. Problemy z realizacją przepisów obowiązującej ustawy o repatriacji oraz zasadność
wprowadzenia zmian.
Przyjęty przez ustawodawcę w roku 2000 model akcji repatriacyjnej nie spełnił w pełni
oczekiwań. Od wejścia w życie w 2001 r. przepisów o repatriacji obserwuje się malejącą
liczbę składanych wniosków o wydanie wizy repatriacyjnej oraz przyjeżdżających do Polski
repatriantów. Liczba przyjeżdżających repatriantów ustabilizowała się w skali roku na niskim
poziomie. Ustawa o repatriacji przewiduje możliwość składania wniosków o wydanie wizy
repatriacyjnej przez osoby polskiego pochodzenia, które zamieszkują na terytorium objętym
repatriacją, ale nie dysponują stosownym zaproszeniem. Osoby te uzyskują od konsula
przyrzeczenie wydania wizy repatriacyjnej (tzw. promesę wizy) i są rejestrowane w
prowadzonej przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych bazie RODAK. W bazie
rejestrowane są też sporządzane przez gminy zaproszenia dla nieokreślonych imiennie osób.
Pozwala to na kojarzenie: z jednej strony wolnych lokali mieszkalnych i źródeł utrzymania
oferowanych repatriantom przez gminy i z drugiej strony osób, które zamierzają repatriować
się do Polski a nie posiadają „warunków do osiedlenia się”. Oferty gmin przydzielane są
zgodnie z kolejnością złożenia wniosku, przy uwzględnieniu zapisu art. 31 ust. 2 ustawy,
który pierwszeństwo przyznaje osobom deportowanym i prześladowanym z przyczyn
narodowościowych lub politycznych.

Ustawa, dla wydania wizy krajowej w celu repatriacji, wymaga od wnioskodawcy
przedstawienia dokumentów potwierdzających posiadanie warunków do osiedlenia, przez co
rozumie lokal mieszkalny i źródło utrzymania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Gwarantowanie przez samorządy przybywającym repatriantom stosunkowo wysokiego
poziomu bezpieczeństwa socjalnego – pewność zatrudnienia i stałe umowy najmu lokali
komunalnych - powoduje, że niewiele gmin decyduje się podejmować zobowiązania wobec
repatriantów. Pomimo przepisów przewidujących pomoc finansową ze środków budżetu
państwa dla gmin angażujących się w akcję repatriacyjną, liczba podejmowanych przez
gminy uchwał w powyższym zakresie, waha się w skali roku od kilku do kilkunastu. W
konsekwencji liczba osób oczekujących na wskazanie im warunków do osiedlenia się w
Polsce (wg stanu na 31 grudnia 2014 r. jest to 2650 osób) jest niewspółmiernie wysoka w
stosunku do liczby ofert gmin. Czas oczekiwania na zapewnienie warunków do osiedlenia się
wynosi obecnie około 8 lat.
W obowiązującym stanie prawnym (art. 21 ustawy) tylko ta gmina, która zapewni
niewskazanemu imiennie repatriantowi oraz członkom jego najbliższej warunki do osiedlenia
się i zobowiąże się do zawarcia z repatriantem umowy nadającej mu tytuł prawny do
przyznanego lokalu na czas nieokreślony, otrzyma dotację celową z budżetu państwa.
Podstawę udzielenia tej dotacji stanowi porozumienie zawarte z właściwym wojewodą. Nie
ma natomiast możliwości wypłacenia dotacji celowej gminie, która podejmuje uchwałę o
zaproszeniu wskazanych imiennie repatriantów. Regulacja ta nie sprzyja szybkiej repatriacji
wszystkich zainteresowanych.
Ważnym czynnikiem warunkującym podejmowanie przez gminy uchwał w zakresie
stworzenia warunków do osiedlenia jest spełnienie przez repatriantów wymogu znajomości
języka polskiego, gdyż jego brak utrudnia adaptację w społeczności lokalnej oraz piętrzy
problemy w codziennym życiu. Ponad 12-letnie doświadczenie w stosowaniu przepisów
ustawy o repatriacji wskazuje, iż najczęstszą przyczyną tych problemów jest właśnie
nieznajomość, bądź bardzo słaba znajomość języka polskiego połączona z brakiem wiedzy na
temat realiów życia w Polsce oraz małą aktywnością zawodową, przy często wygórowanych
oczekiwaniach w zakresie pomocy, jaką Państwo Polskie powinno otoczyć repatriantów.
Okoliczności te są dodatkowym czynnikiem, z powodu którego gminy niechętnie angażują
się w proces repatriacji obawiając się, iż będą musiały objąć opieką socjalną tych
repatriantów, którzy po przyjeździe nie znajdą pracy.

W tej sytuacji zasadnym jest objęcie repatriantów programem adaptacyjnym, na który
powinno składać się przede wszystkim wsparcie w: nauce języka polskiego, zmianie lub
podniesieniu kwalifikacji zawodowych oraz ograniczona w czasie pomoc finansowa. Pomocą
taką należy objąć repatriantów i członków ich najbliższej rodziny.
Propozycje zmian w zakresie przedstawionym w projekcie nowelizacji ustawy o repatriacji
konsultowane były z samorządami, związkami miast, polskimi placówkami dyplomatycznymi
oraz wśród środowisk repatriantów. W wyniku tych konsultacji ustalono, iż celem
nowelizacji powinno być zrealizowanie, wobec osób legitymujących się decyzjami konsulów
o przyrzeczeniu wydania wiz repatriacyjnych, zobowiązania, jakim jest umożliwienie nabycia
obywatelstwa polskiego w trybie repatriacji. Dlatego należy, uwzględniając sugestie
samorządów gminnych, ujednolicić zasady wsparcia udzielanego przez budżet państwa
gminom angażującym się w proces repatriacji. Ponadto zasadnym jest zapewnienie w
początkowym okresie adaptacji repatriantów możliwości refundowania części kosztów najmu
lokali mieszkalnych tym repatriantom, którzy zdecydują się wynająć lokale mieszkalne w
Polsce samodzielnie.
W ramach wprowadzanych zmian uwzględnić należy również to, że do chwili obecnej brak
jest przepisów ustawowych wypełniających normę konstytucyjną zawartą w art. 52 ust. 5
Konstytucji, zgodnie z którą „osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie
z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe”. Brak jest
bowiem przepisów, które regulowałyby tryb i zasady stwierdzania polskiego pochodzenia
cudzoziemców zamierzających osiedlić się w Polsce. Potrzebę podjęcia inicjatywy
ustawodawczej w przedmiocie unormowania trybu stwierdzania polskiego pochodzenia dla
celów wskazanych w art. 52 ust 5 Konstytucji sygnalizował także Sejmowi Rzeczypospolitej
Polskiej Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z dnia 27 maja 2003 r. W uzasadnieniu
Trybunał Konstytucyjny uznał, że obowiązujące regulacje ustawowe nie spełniają warunku
konstytucyjnego do realizacji prawa wskazanego w art. 52 ust. 5 Konstytucji. Trybunał
Konstytucyjny wskazał, że przyczyną naruszenia Konstytucji jest brak jednoznacznej
ustawowej regulacji trybu stwierdzania pochodzenia osób, do których stosuje się art. 52 ust. 5
Konstytucji. Rozproszenie kompetencyjne w zakresie stwierdzania polskiego pochodzenia
uzasadnia potrzebę wprowadzenia generalnej regulacji określającej tryb i zasady stwierdzenia
polskiego pochodzenia, zapewniającej jednolitość orzekania. W ramach prowadzonego przez
konsula postępowania w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia dopuszczalne powinny
być wszelkie dokumenty określone w przepisach kpa.

3. Propozycje zmian w obowiązującym modelu repatriacji.
Ustawa o repatriacji zdefiniowała pojęcie „polskiego pochodzenia”, jednakże definicja ta
została stworzona wyłącznie na potrzeby procedury repatriacyjnej i ogranicza się do
postępowań określonych ustawą. Zasadnym jest wprowadzenie w ustawie o repatriacji takich
zmian, których skutkiem będą jednolite zasady w przedmiocie stwierdzenia polskiego
pochodzenia, a decyzje wydawane w tych sprawach będę uprawniały Zainteresowanych do
korzystania z wszystkich uprawnień przewidzianych przez szczegółowe przepisy adresowane
do cudzoziemców polskiego pochodzenia. Proponowana nowelizacja przepisów odchodzi od
niektórych przesłanek stwierdzających polskie pochodzenie, m.in. wykazywania związku z
polskością, w szczególności przez pielęgnowanie polskiej mowy, polskich tradycji i
zwyczajów. Zmiana powyższa uwzględnia okoliczność, że polskie pochodzenie jest stanem
faktycznym, a odstąpienie od przesłanki znajomości języka polskiego i pielęgnowania
polskości nie ma wpływu na posiadanie tego pochodzenia.

Dokonana analiza porównawcza obowiązujących aktów prawnych, zawierających
przepisy w zakresie przesłanek uznania polskiego pochodzenia, tj. ustawy o repatriacji i
ustawy o Karcie Polaka, wykazuje zasadniczą różnicę celów, dla których zainteresowani
obowiązani są wykazać swój związek z polskością, rozumianą jako deklaracja narodowości
polskiej (względnie przynależność do Narodu Polskiego). Dlatego też wprowadzenie w
ustawie o repatriacji ogólnej regulacji w zakresie stwierdzania polskiego pochodzenia i
wypełnienie tym samym normy konstytucyjnej (art. 52 ust. 5) nie będzie kolidowało z
przepisami zawartymi w ustawie o Karcie Polaka. Ustawa o repatriacji zawiera przepisy
regulujące tryb i sposób stwierdzania polskiego pochodzenia w ramach postępowania
prowadzonego przez konsula, zakończonego wydaniem wizy wjazdowej w celu repatriacji
(ew. promesy) i w konsekwencji nabyciem obywatelstwa polskiego w trybie repatriacji.
Natomiast ustawa o Karcie Polaka określa jedynie katalog warunków, które powinna spełniać
osoba ubiegająca się o wydanie Karty Polaka. Badanie przesłanek „polskości”, określonych w
tej ustawie, nie ma charakteru postępowania administracyjnego i nie prowadzi do
stwierdzenia posiadania polskiego pochodzenia (art. 7).

Stwierdzanie polskiego pochodzenia nie powinno być ograniczone terytorialnie.
Wszyscy cudzoziemcy, którzy deklarują i posiadają dokumenty zawierające wpis o ich
polskiej narodowości lub inne dokumenty, powinni mieć prawo do ubiegania się o
stwierdzanie polskiego pochodzenia. Wprowadzenie jednolitej procedury w sprawach o
stwierdzanie polskiego pochodzenia uprawniałoby do zrealizowania konstytucyjnego prawa

do osiedlenia się na terytorium RP (art. 52 ust. 5 Konstytucji) i w związku z tym nabycia
wszelkich uprawnień wynikających z ustawy o cudzoziemcach m. in. posiadania zezwolenia
na pracę na terytorium Polski, podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na
tych samych prawach co obywatele polscy. Należy wskazać ponadto, iż z dniem 15 sierpnia
2012 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim
(Dz. U. z 2012 r. poz. 161 z późn. zm.) określające m.in. przesłanki uznania za obywatela
polskiego. Zgodnie z art. 30 pkt 7 cudzoziemiec przebywający nieprzerwanie na terytorium
RP co najmniej od 2 lat, na podstawie zezwolenia na pobyt stały, które uzyskał w związku z
polskim pochodzeniem, będzie mógł być uznany za obywatela polskiego.
Osoba posiadająca decyzję o stwierdzeniu polskiego pochodzenia, nie zamierzająca osiedlić
się na terytorium RP, mogłaby po spełnieniu przesłanki terytorialnej wnioskować o wydanie
Karty Polaka. Uprawnienia dla posiadaczy Karty Polaka pozostałyby w formie określonej
przez obowiązującą ustawę o Karcie Polaka.
Proponuje się ustanowienie ostatecznego terminu dla składania wniosków o wydanie wizy
repatriacyjnej na dzień 31.12.2017 r. Po upływie tego terminu cudzoziemcy polskiego
pochodzenia, którzy osiedlą się na terytorium Rzeczpospolitej, będą mogli nabyć
obywatelstwo w trybie określonym w ustawie o obywatelstwie polskim.
Ustawa pozostawia w dalszym ciągu możliwość uzyskania obywatelstwa polskiego w trybie
uznania za repatrianta. Tryb ten jest adresowany do:
• wszystkich cudzoziemców polskiego pochodzenia, którzy ukończą studia w Polsce
(zniesione więc zostanie ograniczenie terytorialne wobec tej grupy wnioskodawców)
• pochodzących z azjatyckiej części byłego ZSRR cudzoziemców polskiego
pochodzenia, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt stały na terytorium Polski ze
względu na swe polskie pochodzenie .

Okres oczekiwania cudzoziemców legitymujących się promesami wiz repatriacyjnych na
przyjazd do Polski zależy od możliwości zapewnienia im warunków do osiedlenia się.
Dlatego też proponuje się także zmianę sposobu udzielania pomocy finansowej gminom
zapewniającym lokale mieszkalne dla repatriantów i ich rodzin polegającą na likwidacji
podziału na zaproszenia dla nieokreślonych i określonych imiennie repatriantów i objęcie
jednakową pomocą finansową wszystkich gmin oferujących warunki do osiedlenia się
rodzinie repatrianta.