Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

„Raport 2007”
przemoc fizyczna
odsetek osób badanych, które doświadczyły przemocy fizycznej
17,6%
w tym:

 jeden raz
39,5%
 dwa razy
18,6%
 trzy razy i częściej 41,9%
formy przemocy fizycznej (procenty nie sumują się do 100, ponieważ można było wybrać więcej
niż jedną formę):
 potrącanie, uderzanie, szarpanie albo kopanie
67,6%
 pobicie 24,4%
 atak z bronią 1,7%
 zaczepki seksualne naruszające nietykalność cielesną, np. dotykanie
32,4%
wbrew woli
 przemoc seksualna
4,0%
 inne formy naruszenia nietykalności cielesnej
8,5%
odsetek osób badanych, które o zdarzeniu nie powiadomiły Policji
85,1%
przemoc psychiczna
odsetek osób badanych, które doświadczyły przemocy psychicznej
51,0%
w tym:

 jeden raz
17,6%
 dwa razy
12,4%
 trzy razy i częściej 70,0%
formy przemocy psychicznej (procenty nie sumują się do 100, ponieważ można było wybrać
więcej niż jedną formę):
 zaczepki słowne/agresja słowna 75,0%
 obrażanie, poniżanie, ośmieszanie 55,8%
 rozpowszechnianie negatywnych opinii na temat osoby objętej
44,6%
badaniem
 pogróżki 15,3%
 nienawistne listy skierowane do osoby objętej badaniem lub jej
5,9%
bliskich
 szantaż 6,5%

35
 wandalizm i niszczenie mienia
5,5%
 grafitti/plakaty/ulotki na temat osoby objętej badaniem
2,0%
 inne formy nękania psychicznego
7,2%
odsetek osób badanych, które o zdarzeniu nie powiadomiły Policji
96,1%
Tytułem wyjaśnienia należy dodać, że najczęstszym powodem rezygnacji z zawiadomienia
Policji był brak przekonania o skuteczności działań Policji, obawa przed uwagami,
komentarzami i docinkami ze strony funkcjonariuszy Policji spowodowanymi ujawnieniem
orientacji seksualnej pokrzywdzonych, a także obawa przed zemstą sprawców.
„Raport 2011”
odsetek osób badanych, które doświadczyły przemocy (ogółem):
 jeden raz
45,6%
 dwa razy i częściej 54,4%
formy przemocy (procenty nie sumują się do 100, ponieważ można było wybrać więcej niż jedną
formę):
 zaczepki słowne, ubliżanie, obrażanie, poniżanie 92,9%
 groźby, szantaż zastosowania przemocy fizycznej
19,4%
 groźby, szantaż zastosowania innej formy przemocy
8,3%
 wandalizm, niszczenie mienia
5,0%
 potrącanie, szarpanie, uderzanie, kopanie
25,1%
 pobicie 17,7%
 atak z bronią 0,9%
 zaczepki seksualne
5,7%
 gwałt i próba gwałtu 2,6%
odsetek osób badanych, które o zdarzeniu nie powiadomiły Policji
90,3%
Wyjaśniając przyczyny braku powiadomień Policji w „Raporcie 2011” stwierdzono:
większość osób doświadczających przemocy związanej z przypisywaną im orientacją
seksualną nie zgłasza jej na policję. Respondenci i respondentki podali 388 przyczyn
niezgłoszenia się na policję, które zostały poddane analizie treści w celu znalezienia
elementów wspólnych. Wyróżniono cztery główne czynniki przyczyniające się do braku
poinformowania policji o doświadczonej przemocy: przekonania osoby poszkodowanej na
temat postaw policji, brak wiedzy o odpowiednich procedurach formalno-prawnych i wiary w
ich skuteczność, umniejszanie własnej szkody i poczucie bezsensu, wstyd i strach.

36

Ukrywanie przed otoczeniem swojej orientacji seksualnej
Osoby badane na potrzeby „Raportu 2007” zapytano, czy, przed kim i w jakich
okolicznościach ukrywają swoją orientację seksualną. Odpowiedzi uszeregowano w czterech
obszarach: praca, szkoła/uczelnia, miejsce zamieszkania oraz miejsca publiczne. Analizując
przedmiotowe odpowiedzi, należy mieć świadomość, że ujawnienie orientacji
heteroseksualnej następuje zasadniczo w sposób nieuświadomiony, w trakcie czynności i
zachowań, jakie towarzyszą osobom heteroseksualnym niemal w każdych okolicznościach.
Niezależnie od miejsca, ludzie wymieniają informacje na temat tego, jak i z kim spędzają
swój czas wolny (z rodziną, z małżonkiem, z dziećmi), jakie mają plany wakacyjne, urlopowe
czy świąteczne, jak i z kim mieszkają itd. Rozmowy na ten temat odbywają się zarówno w
miejscu pracy jak i podczas przypadkowych spotkań, w trakcie towarzyskich wizyt, a także w
miejscach publicznych. Towarzyszą im gesty i inne zachowania (trzymanie się za ręce z
partnerem/partnerką, wymiana spojrzeń i czułości). Całość tworzy niemal nieprzerwany
przekaz heteroseksualności, który wpisuje się w panującą kulturę. Bardzo wiele osób
homoseksualnych i osób biseksualnych nie wysyła takiego przekazu, ani też przekazu
właściwego dla swojej orientacji seksualnej. Z obawy przed nieprzychylną reakcją otoczenia
celowo ograniczają one swój udział w rozmowach i spotkaniach, zachowują się w sposób
powściągliwy (np. nie okazują zainteresowania osobą tej samej płci, albo nie trzymają się za
ręce ze swoimi partnerami lub partnerkami podczas spaceru) i dla siebie sztuczny, żeby nie
ujawnić swojej orientacji seksualnej. Taki stan rzeczy z jednej strony powoduje silny
dyskomfort psychiczny ukrywającej się osoby, a z drugiej strony - prowokuje domysły i
przypuszczenia na jej temat, powodując przynajmniej częściowe wykluczenie.
Spośród osób objętych badaniem, które pracowały lub poszukiwały pracy w okresie objętym
badaniem do „Raportu 2007” (tj. lata 2005-2006), aż 84,6% ukrywało swoją orientację
seksualną. Najczęściej (procenty nie sumują się do 100) ukrywanie to miało miejsce wobec
pracodawców i przełożonych (61,9%), następnie wobec innych pracowników (57,0%) a także
wobec klientów oraz interesantów (48,6%).
65,1% osób badanych uczyło się w szkole lub na uczelni. Spośród tych osób aż 27,4% przez
cały czas ukrywało swoją orientację seksualną, a 51,6% robiło to do pewnego stopnia, tj. nie
wobec wszystkich. W 77,8% przypadków orientację seksualną ukrywano przez
nauczycielami, a w 82,7% przypadków – przed innymi uczniami/studentami. Mechanizm i
skutki ukrywania orientacji seksualnej w szkole są bardzo podobne, jak w pracy.

37
„Raport 2007” zawiera też dane na temat ukrywania orientacji seksualnej w związku z
zamieszkaniem. Aż 62,2% osób badanych podało, że zdarzyło im się ukrywać swoją
orientację seksualną przed sąsiadami, a także wydzierżawiającymi i wynajmującymi
mieszkania - z obawy przed ich reakcją. 46,4% osób objętych badaniem stwierdziło też, że
ukrywa fakt wspólnego zamieszkania z partnerem bądź partnerką tej samej płci.
W przedmiocie ukrywania orientacji seksualnej w miejscach publicznych „Raport 2007”
zawiera następujące ustalenia: 76,5% osób objętych badaniem nie ujawnia swojej orientacji
seksualnej w takich miejscach, jak urzędy, sądy, bary, kluby, sklepy, środki komunikacji
miejskiej, taksówki oraz plaże. Spośród 23,5% osób, które zdecydowały się na ujawnienie,
32,0% doznało odmiennego lub gorszego traktowania niż osoby heteroseksualne (przejawami
takiego traktowania były m.in. obraźliwe i poniżające komentarze współpasażerów w
komunikacji publicznej, czy taksówkarzy, usuwanie z klubów i barów, a nawet utrudnianie
korzystania z praw przysługujących stronie procesowej).
Przedstawione powyżej wyniki w przedmiocie ukrywania orientacji seksualnej dają obraz
poczucia zagrożenia homofobią jako zjawiska, które może zamanifestować się w dowolnym
miejscu i czasie, oraz życia prowadzonego w czujności, której nie muszą zachowywać osoby
heteroseksualne. Jest to jednocześnie uzupełnienie ponurego obrazu, jaki wyłania się z danych
dotyczących aktów przemocy fizycznej i psychicznej spowodowanej nienawiścią do osób
nieheteroseksualnych.

Wielokrotna homofobiczna przemoc jako symptom hate crime
Niezwykle ważnym ustaleniem „Raportu 2007” i „Raportu 2011” są dane dotyczące
częstotliwości doświadczanej przemocy. Już w badaniu dotyczącym lat 2005-2006 wyraźny
był udział segmentu wskazującego na wielokrotne doświadczenia homofobicznej przemocy
przez daną osobę. Badanie z 2011 roku wskazuje, że ponad 54% osób zgłaszających
przypadki takiej przemocy doświadczyło jej częściej, niż jeden raz, natomiast 1/3 badanych -
wielokrotnie. „Raport 2011” wskazuje, że osoby donoszące o doświadczonej homofobicznej
przemocy opisywały częstotliwość swoich doznań następującymi słowami:
 regularnie;
 raz na jakiś czas;
 praktycznie przy każdym spotkaniu;
 w ciągu ostatniego roku;
 w ciągu ostatnich dwóch lat;
 po coming out;

38
 odkąd pamiętam;
 niemalże codziennie;
 bez przerwy;
 cały rok szkolny.
Pokazuje to, że w wielu przypadkach przemoc motywowana uprzedzeniami na tle orientacji
seksualnej ma charakter regularny, powtarzający się, że nie jest zjawiskiem przypadkowym
ani incydentalnym. Skoro osoby pokrzywdzone były celem przemocy kilkakrotnie, nie
pozostawia to złudzeń, że chodzi o zjawisko typu hate crime - ofiary nie były „przypadkowo”
wybrane, powtarzalność zdarzeń jednoznacznie świadczy o tym, że celem była konkretna (a
nie dowolna) osoba.

Podsumowanie
Przedstawione wyżej wyniki badań opinii publicznej oraz badań ankietowych osób
homoseksualnych i osób biseksualnych jednoznacznie wskazują, że zjawisko homofobii jest
niemal wszechobecne. Nieprzypadkowo też homofobia zbiega się z brakiem elementarnej
wiedzy na temat homoseksualności i biseksualności - pokazują to wyniki przytoczonych
wyżej badań, zgodnie z którymi duża część osób badanych traktuje homoseksualność jako coś
nienormalnego, co nie powinno mieć miejsca i na co nie może być ich zgody, jako zjawisko
jednoznacznie negatywne, które trzeba próbować zmienić, a zasięg jego występowania –
ograniczyć, także poprzez uniemożliwienie zajmowania niektórych funkcji czy wykonywanie
niektórych zawodów przez osoby homoseksualne. Jednocześnie ogromna większość osób
uczestniczących w badaniach stwierdziła też, że osobiście nie zna ani jednej osoby
homoseksualnej. Wskazane niewiedza i nieznajomość zjawiska są podstawowymi
przyczynami lęku wobec niego, strachu, stanowiącego źródło homofobii.
Bezzasadna nieprzychylność, złośliwość i wyrządzanie przykrości to najłagodniejsze
przejawy homofobii, które dotykają osoby biseksualne, lesbijki i gejów niemal na co dzień.
Przemoc psychiczna, w tym mowa nienawiści (częstokroć w połączeniu z przekazem
medialnym, wydatnie zwiększającym jej „siłę rażenia”) oraz groźby kierowane pod adresem
całej społeczności osób homoseksualnych i osób biseksualnych oraz konkretnych osób
należących do tej społeczności, a nadto przemoc fizyczna skierowana przeciw tym osobom –
to stan obecny, a nie ponura wizja przyszłości, której trzeba zapobiec.
Zadaniem państwa jest ochrona podległych jego władzy ludzi przed przejawami
dyskryminacji, w tym homofobii. Projektowane zmiany kodeksu karnego dają szansę na
przynajmniej częściowe naprawienie zaniedbań w tym zakresie. Rozszerzenie ochrony, jaką

39