Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy o emeryturach pomostowych

najbardziej kompetentnym organem wyposażonym w odpowiednie zaplecze merytoryczne
i techniczne w zakresie oceny warunków pracy i ich wpływu na pracownika.
Mając na uwadze powyższe oraz wystąpienia kierowane do resortu pracy i polityki
społecznej zarówno przez Rzecznika Praw Obywatelskich, jak i Głównego Inspektora Pracy,
w których postulowano (w związku ze zmienioną i ustaloną tendencją orzeczniczą sądów
administracyjnych dotyczącą kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze) przeprowadzenie nowelizacji,
która rozszerzyłaby kompetencje władcze Państwowej Inspekcji Pracy, w projektowanej
ustawie zaproponowane zostało dokonanie takich zmian w ustawie o PIP, które pozwolą temu
organowi na merytoryczną ocenę procesu kwalifikowania przez pracodawcę wykonywanych
u niego prac jako prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, według
kryteriów wskazanych w art. 3 ust. 1–3 ustawy o emeryturach pomostowych. Projektowane
rozwiązania mają na celu rozszerzenie zadań Państwowej Inspekcji Pracy o kontrolę
prowadzonego przez pracodawcę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie przepisu art. 41
ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Wymagało to dokonania zmian
w przepisach art. 10 ust. 1 pkt 9a i art. 11a ustawy o PIP (art. 1 projektu).
Wejście w życie zaproponowanych zmian spowoduje, że skarga pracownika wnoszona
w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych, mająca uzasadnione
merytorycznie podstawy, odniesie swój zamierzony skutek (poprzez umieszczenie
pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze) zarówno wtedy, gdy stanowisko, na którym wykonuje on swoją
pracę, znajduje się już w wykazie, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy
o emeryturach pomostowych, jak i wówczas, gdy pracodawca nie umieścił tego stanowiska
w wykazie. W drugim przypadku – wskutek zaproponowanych zmian – organ Państwowej
Inspekcji Pracy nakaże pracodawcy, oprócz uzupełnienia ewidencji, również rozszerzenie
wykazu o stanowisko, na którym skarżący pracownik wykonuje określony rodzaj pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
W związku z uwagą zgłoszoną w trakcie uzgodnień międzyresortowych przewidziano
również, że skarga do Państwowej Inspekcji Pracy będzie przysługiwała pracownikowi nie
tylko w sytuacji, w której nie został on umieszczony w ewidencji, o której mowa w art. 41
ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, ale również w sytuacji, w której – pomimo
umieszczenia w tej ewidencji – stanowisko pracy, na którym wykonuje on prace
3


w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie znalazło się w prowadzonym
przez pracodawcę wykazie określonym w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach
pomostowych (art. 2 pkt 1 projektu).
Powyższa zmiana wymusiła również konieczność zmiany art. 41 ust. 5 ustawy
o emeryturach pomostowych, który powoduje w obecnym brzmieniu otrzymywanie przez
pracownika również informacji o dokonaniu wpisów do wykazu stanowisk pracy, o którym
mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych (art. 2 pkt 1 projektu).
Dotychczas pracownik otrzymywał tylko informację o dokonaniu wpisu do ewidencji,
o której mowa w pkt 2 ww. przepisu ustawy o emeryturach pomostowych.
Nowelizacja ta przyczyni się także do wzmocnienia ochrony ubezpieczonych,
występujących o ustalenie prawa do emerytury pomostowej. Ustalenie tego prawa zależy
bowiem przede wszystkim od posiadania przez ubezpieczonego wymaganego okresu pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W przypadku okresów
przypadających po dniu 31 grudnia 2008 r. podlegają one uwzględnieniu przez organ rentowy
na podstawie odpowiednich zapisów na koncie ubezpieczonego dokonanych w wyniku
przekazania przez płatników składek danych o pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze (ZUS ZSWA), wynikających z zapisów ewidencji, o której jest
mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych.
W projekcie ustawy (z uwagi na wyżej wspomnianą ochronę interesów
ubezpieczonych) przyjęto regulację przewidującą, aby kontrola prawidłowości wykazu
i ewidencji, o których mowa w art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, mogła się
odbywać również z urzędu (art. 2 pkt 2 projektu). Z tego samego względu zdecydowano
również o redakcji art. 3 projektu, z którego wynika, że korzystniejsze (wprowadzone
w niniejszym projekcie) dla pracownika zasady dotyczące kontroli ewidencji i wykazu,
o których mowa w art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, byłyby stosowane do
postępowań, w których nie zostały wydane ostateczne decyzje przed dniem wejścia w życie
projektowanej nowelizacji.
Zgodnie z art. 4 projektu, ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia (projektodawca przychylił się do uwagi partnerów społecznych – z uwagi na
ochronę interesów ubezpieczonych – i zaproponował skrócenie terminu wejścia w życie
projektowanej nowelizacji z 1 miesiąca do 14 dni). Termin wejścia w życie ustawy jest
zgodny z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych
i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 197, poz. 1172, z późn. zm.).
4


Projekt ustawy nie zawiera norm technicznych w rozumieniu przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania
krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, z późn.
zm.), dlatego też nie podlega notyfikacji.
Projekt ustawy, stosownie do stanowiska Ministra Spraw Zagranicznych zawartego
w piśmie z dnia 12 marca 2015 r. znak: DPUE.920.131.2015/4, nie jest objęty zakresem
prawa Unii Europejskiej.
Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej
w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) oraz § 4 i § 52
uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady
Ministrów (M.P. poz. 979), projekt ustawy został udostępniony w Biuletynie Informacji
Publicznej na stronie podmiotowej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy
Proces Legislacyjny.
5


Data sporządzenia
Nazwa projektu
2 kwietnia 2015 r.
Ustawa o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy
o emeryturach pomostowych

Ministerstwo wiodące i ministerstwa współpracujące
Źródło:
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej


Osoba odpowiedzialna za projekt w randze Ministra, Sekretarza
Inicjatywa własna
Stanu lub Podsekretarza Stanu
Nr w wykazie prac Rady Ministrów
Marek Bucior – podsekretarz stanu w MPiPS
Kontakt do opiekuna merytorycznego projektu
UD202
Cezary Gromadzki – główny specjalista, tel. 661-17-08, Jolanta
Mordasiewicz – główny specjalista, tel. 661-17-41, Departament
Ubezpieczeń Społecznych
OCENA SKUTKÓW REGULACJI
1. Jaki problem jest rozwiązywany?
Wejście w życie z dniem 1 stycznia 2010 r. przepisu art. 48 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach
pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o emeryturach pomostowych”,
spowodowało rozszerzenie katalogu zadań Państwowej Inspekcji Pracy, zwanej dalej „PIP”, o kontrolę ewidencji
pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41
ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych. To dodatkowe zadanie wiązało się z uprawnieniem do nakazania
pracodawcy umieszczenia pracownika w tej ewidencji (art. 11a ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej
Inspekcji Pracy, Dz. U. z 2012 r. poz. 404, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o PIP”, i wydawaniem decyzji przez
inspektora pracy (art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIP).
W początkowym okresie obowiązywania ww. regulacji organy PIP dokonywały merytorycznej oceny charakteru pracy
wykonywanej przez pracownika na określonym stanowisku pracy, aby móc ją zakwalifikować jako tę, która wypełnia
(bądź nie) kryteria wymienione w art. 3 ust. 1–3 ustawy o emeryturach pomostowych. Ocena taka była dokonywana bez
względu na to, czy stanowisko, na którym pracownik (wnoszący skargę w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach
pomostowych) wykonywał swoją pracę, znajdowało się w prowadzonym przez płatnika składek wykazie stanowisk
pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 41 ust. 4 pkt 1
ustawy o emeryturach pomostowych). W przypadku gdy kontrola wypadła pozytywnie dla pracownika, organy PIP
wydawały decyzję o nakazaniu pracodawcy umieszczenia takiego pracownika w ewidencji, a jeśli była ona negatywna,
podejmowano decyzję o odmowie wpisu do ewidencji (to postępowanie w zakresie kontroli ewidencji pracowników
wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze było akceptowane
w orzecznictwie sądów administracyjnych).
W 2011 r. orzecznictwo w tej kwestii zaczęło się zmieniać, co znalazło swój wyraz w orzeczeniach Naczelnego Sądu
Administracyjnego. Zaczęto uznawać, iż organy inspekcji pracy nie mają prawnych podstaw do dokonywania wiążących
ustaleń czy badań w zakresie wykazywania, czy określone stanowisko pracy spełnia wymogi przewidziane przez ustawę
o emeryturach pomostowych, aby mogło być umieszczone w rejestrze stanowisk prowadzonym na podstawie przepisu
art. 41 ust. 4 pkt 1 tej ustawy. NSA podkreślał również, iż organy PIP pozostają właściwe jedynie w sprawach, w których
kwalifikacja pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie jest
sporna, a w razie sporu właściwy do dokonania takiej kwalifikacji jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a następnie sąd
6


powszechny. Obecnie można mówić o utrwalonej w tej kwestii linii orzeczniczej sądów administracyjnych. Linia ta
odbiega od pierwotnej intencji ustawodawcy (ratio legis), którą poprzez nadanie nowych uprawnień kontrolnych PIP nie
było sprowadzenie roli tego organu jedynie do mechanicznego porównywania wykazu stanowisk pracy z ewidencją
pracowników i podejmowania decyzji nakazującej umieszczenie pracownika w ewidencji, o której mowa w art. 41 ust. 4
pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, jedynie wtedy, gdy stanowisko, na którym pracownik wykonuje swoją pracę,
zostało już umieszczone w wykazie prowadzonym przez pracodawcę na podstawie przepisu art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy
o emeryturach pomostowych (a do tego zdaje się sprowadzać tę rolę orzecznictwo sądów administracyjnych). Intencję tę
stanowiło nadanie uprawnień nadzorczych o pełnym merytorycznym charakterze w zakresie kontroli pracodawców,
u których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów
ustawy o emeryturach pomostowych (PIP jest bowiem organem wyposażonym w odpowiednie zaplecze merytoryczne
i techniczne w zakresie oceny warunków pracy i ich wpływu na pracownika).
2. Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt
W projekcie zaproponowano rozszerzenie kompetencji władczych PIP poprzez dokonanie takich zmian w ustawie o PIP,
które pozwolą temu organowi na merytoryczną ocenę procesu kwalifikowania przez pracodawcę wykonywanych u niego
prac jako prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, według kryteriów wskazanych w art. 3
ust.1–3 ustawy o emeryturach pomostowych. W projektowanej ustawie zaproponowane zostało rozszerzenie zadań PIP
o kontrolę prowadzonego przez pracodawcę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie przepisu art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach
pomostowych. Wymagało to dokonania zmian w przepisach art. 10 ust. 1 pkt 9a i art. 11a ustawy o PIP. Wejście w życie
zaproponowanych zmian spowoduje, że skarga pracownika wnoszona w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach
pomostowych, mająca uzasadnione merytorycznie podstawy, odniesie swój zamierzony skutek (poprzez umieszczenie
pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze)
zarówno wtedy, gdy stanowisko, na którym wykonuje on swoją pracę, znajduje się już w wykazie, o którym mowa
w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i wówczas, gdy pracodawca nie umieścił tego stanowiska
w wykazie. W związku z uwagą zgłoszoną w trakcie uzgodnień międzyresortowych przewidziano również, że skarga
będzie przysługiwała pracownikowi nie tylko w sytuacji, w której nie został on umieszczony w ewidencji, o której mowa
w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, ale również w sytuacji, w której – pomimo umieszczenia w tej
ewidencji – stanowisko pracy, na którym wykonuje on prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
nie znalazło się w prowadzonym przez pracodawcę wykazie określonym w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach
pomostowych.
W projekcie ustawy, z uwagi na ochronę interesów ubezpieczonych związanych z ich późniejszym ubieganiem się
o uzyskanie prawa do emerytury pomostowej, zaproponowano, aby kontrola prawidłowości wykazu i ewidencji,
o których mowa w art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, mogła się odbywać również z urzędu.
3. Jak problem został rozwiązany w innych krajach, w szczególności krajach członkowskich OECD/UE?
Nie dotyczy
7