Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE

Priorytetem polityki społecznej państwa są działania na rzecz rodziny. Wyzwaniem,
przed którym obecnie stoimy, jest mała liczba urodzeń. Prowadzone w ostatnich latach
przez rząd działania koncentrują się na zachęcaniu Polaków do posiadania dzieci oraz
do zapewnienia bezpieczeństwa rodzicom, zwłaszcza w pierwszym okresie opieki nad
dzieckiem.
Wskaźniki dzietności oraz prognozy demografów wskazują jednoznacznie, że nasze
społeczeństwo starzeje się. Konieczne są działania, które odwrócą ten trend. Jednym
z nich było wydłużenie urlopów rodzicielskich w 2013 r. z 24 do 52 tygodni. Ta zmiana
stawia Polskę w europejskiej czołówce. W Danii i Finlandii urlop wynosi 32 tygodnie,
a w Norwegii 47 tygodni. Dłużej niż Polacy z dziećmi po narodzinach mogą zostać
w domu tylko Szwedzi.
Z dłuższych urlopów korzystać mogą nie tylko rodzice zatrudnieni na etatach, ale
wszyscy, którzy opłacają ubezpieczenie chorobowe, czyli także pracujący na umowach
zlecenia i przedsiębiorcy. Rodzice mogą sami zdecydować, w jakiej wysokości chcą
dostawać zasiłek w czasie urlopu.
Z nowych urlopów rodzicielskich skorzystało już prawie 316 tys. rodziców.
Z przeznaczonego wyłącznie dla ojców, dwutygodniowego urlopu ojcowskiego
skorzystało w 2014 r. 130 tys. mężczyzn.
Rodzice, którzy opiekują się dzieckiem w wieku do lat 5, ale ze względu na ich status
zawodowy (nie są pracownikami) nie mają prawa do urlopu wychowawczego, od
września 2013 r. mają analogicznie do osób korzystających z urlopu wychowawczego,
również przez 3 lata opłacane składki na ich ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Wcześniej dotyczyło to wyłącznie osób pracujących na umowach o pracę. Teraz taką
możliwość mają również studenci, bezrobotni, rolnicy, a także pracujący na umowach
zlecenia i samozatrudnieni.
Zmiany w polityce rodzinnej zaczynają przynosić pierwsze efekty. Według danych
Głównego Urzędu Statystycznego w 2014 r. w Polsce urodziło się ok. 376 tys. dzieci.
To o ok. 6 tys. więcej niż w 2013 r.
Możliwość spędzenia aż roku z dzieckiem po jego narodzinach to przełomowe
rozwiązanie w polskiej polityce rodzinnej po 1989 r. Za tym idą także środki finansowe
pozwalające zapewnić rodzinom spędzenie tego szczególnego czasu z dzieckiem.
Zapewnienie profesjonalnej opieki nad dzieckiem jest kluczowe dla rodzica
wracającego na rynek pracy. Dzięki rządowemu programowi „MALUCH” w całej
Polsce działa coraz więcej żłobków, klubów dziecięcych oraz dziennych opiekunów.
W 2011 r. takich placówek było 571, w 2012 r. już 926, w 2013 r. – 1510, a na koniec
2014 r. ich liczba wzrosła do prawie 2,5 tys. Placówki te w sumie zapewniają opiekę
nad ponad 71 tys. dzieci w wieku do 3 lat.
Z myślą o rodzinach, które posiadają co najmniej troje dzieci, powstał rządowy program
Karta Dużej Rodziny. Karty zapewniające zniżki odebrało już ponad 836 tys. osób.
Rodziny wielodzietne mogą zapłacić mniej m.in. za przejazdy kolejowe, żywność,
kosmetyki, ubrania i obuwie, podręczniki, paliwo. W całej Polsce o Kartę Dużej
Rodziny wystąpiło już ponad 1 017 tys. osób. W ciągu najbliższych lat z Karty może
korzystać 3,4 mln osób, w tym 2 mln dzieci.
Od dnia 1 stycznia 2015 r. posiadacze Karty Dużej Rodziny mogą korzystać
z ustawowych zniżek na przejazdy kolejowe, zniżek w opłacie paszportowej, czy
darmowych wejść do parków narodowych.
Kolejnym krokiem w polityce rodzinnej jest wsparcie tych rodziców, którzy dotychczas
ze świadczeń rodzicielskich skorzystać nie mogli. Obecnie prawo do otrzymywania
zasiłku macierzyńskiego przysługuje przez 52 tygodnie (12 miesięcy), a w przypadku
ciąży mnogiej nawet przez 71 tygodni po urodzeniu dzieci. Prawo to przysługuje, co do
zasady, jedynie rodzicom, którzy pracują i są ubezpieczeni z tytułu choroby
i macierzyństwa. Nie mają takich uprawnień m.in. matki bezrobotne, studentki, osoby
pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych nieobjęte dobrowolnym
ubezpieczeniem chorobowym. Nowelizacja zapowiedziana w exposé Premier Ewy
Kopacz ma to zmienić. Wprowadza ona regulację umożliwiającą skorzystanie
z urlopów (zasiłków) macierzyńskich wszystkim rodzicom, którzy takiej możliwości do
tej pory nie mieli. Dotyczy to rodziców bezrobotnych, wykonujących prace na
umowach o dzieło, studentów i rolników. Świadczenia związane z rodzicielstwem będą
przysługiwać przez 12 miesięcy po urodzeniu dziecka. W przypadku urodzenia
bliźniaków, trojaczków i więcej dzieci odpowiednio dłużej.
Projektowana ustawa przewiduje wprowadzenie nowego świadczenia rodzinnego dla
rodzin wychowujących dzieci − świadczenia rodzicielskiego.
Świadczenie to będzie przysługiwać osobom, które urodziły dziecko, a które nie
są uprawnione do zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia macierzyńskiego.
2

Uprawnieni do pobierania tego świadczenia będą więc m.in. bezrobotni, studenci,
a także wykonujący prace na podstawie umów cywilnoprawnych. Zatem świadczenie
rodzicielskie będzie przysługiwało:
1) matce albo ojcu dziecka;
2) osobie faktycznie opiekującej się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu
rodzinnego o przysposobienie dziecka − w przypadku objęcia opieką dziecka
w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego
podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10. roku życia;
3) rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, w przypadku
objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku
dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego
– do ukończenia 10. roku życia;
4) osobie, która przysposobiła dziecko, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku
do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto
decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10. roku życia.
Świadczenie rodzicielskie będzie mogło być pobierane przez okres:
1) 52 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
przysposobienia jednego dziecka lub objęcia opieką jednego dziecka;
2) 65 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
przysposobienia dwojga dzieci lub objęcia opieką dwojga dzieci;
3) 67 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
przysposobienia trojga dzieci lub objęcia opieką trojga dzieci;
4) 69 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
przysposobienia czworga dzieci lub objęcia opieką czworga dzieci;
5) 71 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym
porodzie, przysposobienia pięciorga i więcej dzieci lub objęcia opieką pięciorga
i więcej dzieci.
Okresy, o których mowa powyżej, będą liczone odpowiednio od dnia porodu,
przysposobienia albo objęcia dziecka opieką. W przypadku objęcia dziecka opieką,
świadczenie rodzicielskie będzie przysługiwało nie dłużej niż do ukończenia przez
dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję
o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku
życia.
3

Ze świadczenia rodzicielskiego nie będą mogły skorzystać osoby uprawnione do zasiłku
macierzyńskiego, a także osoby, które mają prawo skorzystania z tego typu świadczeń
z tytułu urodzenia dziecka w innych systemach niż powszechny system
ubezpieczeniowy (m.in. funkcjonariusze tzw. służb mundurowych).
Jeżeli jeden z rodziców będzie uprawniony do zasiłku macierzyńskiego, drugiemu
z rodziców nie będzie przysługiwało świadczenie rodzicielskie.
Proponuje się, aby świadczenie rodzicielskie przysługiwało niezależnie od dochodu
rodziny i wynosiło 1000 zł.
Kwota świadczenia rodzicielskiego podlegać będzie procedurze weryfikacji, o której
mowa w art. 18 i art. 19 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych
(Dz. U. z 2015 r. poz. 114).
W celu uniknięcia sytuacji, w której osoba ubezpieczona mogłaby otrzymać zasiłek
macierzyński w kwocie niższej niż nowe świadczenie rodzicielskie, proponuje się
wprowadzenie minimalnej wysokości netto wypłaty zasiłku macierzyńskiego oraz
świadczeń z tytułu urodzeniu dziecka w innych systemach niż powszechny system
ubezpieczeniowy
i określenie jej w kwocie odpowiadającej świadczeniu
rodzicielskiemu, czyli 1000 zł.

Jednocześnie projektowana ustawa przewiduje zmiany w regulacjach dotyczących
prawa do zasiłku macierzyńskiego na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym
rolników. Zasiłek ten będzie przysługiwał na takich samych zasadach i w takiej samej
wysokości, jak opisane powyżej świadczenie rodzicielskie. Zasiłek macierzyński będzie
finansowany z Funduszu Emerytalno-Rentowego. Na częściowe sfinansowanie
wydatków na ten zasiłek Fundusz Emerytalno-Rentowy będzie zasilany ze środków
z Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników w formie odpisu
w wysokości 40% wydatków na zasiłki macierzyńskie. Pozostałe wydatki na zasiłki
macierzyńskie pokryte zostaną z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa (art. 78 ust. 2
pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników – Dz. U.
z 2013 r. poz. 1403, z późn. zm.).
Planuje się, że wyżej wskazane rozwiązania wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.
Niemniej, mając na uwadze konstytucyjną zasadę równości podmiotów wobec prawa
oraz fakt, że osoby wychowujące dziecko do 52. tygodnia życia, bez względu na
moment urodzenia czy przyjęcia na wychowanie tego dziecka (przed czy po roku 2016)
znajdują się w takiej samej sytuacji, przepisy przejściowe zaproponowane
4

w projektowanej ustawie zakładają, że świadczeniem rodzicielskim objęci zostaną
również rodzice, których dzieci urodziły się przed dniem 1 stycznia 2016 r., w sytuacji
gdy nie minął jeszcze okres 52 tygodni od urodzenia dziecka (w przypadku ciąży
mnogiej nawet do 71 tygodni). Rodzice ci będą uprawnieni do otrzymywania
świadczenia rodzicielskiego za okres od dnia 1 stycznia 2016 r. do czasu upłynięcia
okresu, o którym mowa powyżej. Świadczenie rodzicielskie natomiast nie będzie
przysługiwało, jeżeli osoby te pobrały już na dziecko zasiłek macierzyński albo jeżeli
skorzystały z przedłużenia okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Jednocześnie w związku z proponowaną zmianą zasad przyznawania zasiłku
macierzyńskiego dla rolników (zaproponowane w projektowanej ustawie przepisy
przejściowe zakładają, że uzupełnieniem do zasiłku macierzyńskiego objęci zostaną
również rolnicy, których dzieci urodziły się przed dniem 1 stycznia 2016 r., w sytuacji
gdy nie minął jeszcze okres 52 tygodni od urodzenia dziecka – w przypadku ciąży
mnogiej nawet do 71 tygodni). Rodzice ci będą uprawnieni do otrzymywania
podwyższenia do zasiłku macierzyńskiego za okres od dnia 1 stycznia 2016 r. do czasu
upłynięcia okresu, o którym mowa powyżej. Wysokość tego podwyższenia została
ustalona jako różnica między wysokością zasiłku macierzyńskiego na nowych zasadach
a wysokością zasiłku macierzyńskiego wypłaconego na podstawie przepisów
obowiązujących przed dniem wejścia w życie proponowanych zmian. Ponieważ dla
osób, o których mowa powyżej, zasiłek macierzyński na dotychczasowych zasadach
zostanie wypłacony i sfinansowany w 2015 r. ze środków Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, proponuje się, aby wskazane podwyższenie do zasiłku
macierzyńskiego (zasiłek macierzyński, o którym mowa w art. 19 projektu ustawy)
zostało sfinansowane w 85,11% z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa,
a w pozostałej części ze środków Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Pozwoli to, aby tak jak w przypadku zmienianych zasad wypłaty zasiłków
macierzyńskich dla rolników udział środków Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego w finansowaniu wsparcia dla rolników (zasiłek macierzyński wypłacony
w 2015 r. przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz podwyższenie do
zasiłku macierzyńskiego wypłacane w 2016 r.) wyniósł 40% przyznanych świadczeń.
Problematyka regulowana w projektowanej ustawie jest zgodna z przepisami prawa
Unii Europejskiej i nie podlega obowiązkowi przedstawienia właściwym instytucjom
i organom Unii Europejskiej.
5