Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa

– w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o
odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia;
5) 71 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie,
przysposobienia pięciorga i więcej dzieci lub w przypadku przyjęcia na wychowanie
pięciorga i więcej dzieci – w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec
którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia.
3. Terminy o których mowa w ust. 1 liczy się od dnia porodu lub przysposobienia dziecka
albo przyjęcia dziecka na wychowanie.
4. Prawo do zasiłku macierzyńskiego dla osób nieubezpieczonych ustala się od miesiąca
wejścia ustawy w życie.
Art. 4. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.















6

UZASADNIENIE

1. Cel projektu.
Celem niniejszej ustawy jest wprowadzenie zmian prawnych gwarantujących
wszystkim obywatelkom i obywatelom równe prawa w dostępie do świadczeń socjalnych,
przysługujących z tytułu rodzicielstwa. Jest to fundamentalna zmiana zrównująca
w prawach osoby, które chcą, planują lub posiadają dziecko, a które z przyczyn formalno-
prawnych nie były dotąd uprawnione do pobierania świadczeń rodzicielskich.
W opinii projektodawców kwestią niezwykle istotną jest zagwarantowanie takich praw
m.in. osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych, osobom bezrobotnym,
gorzej sytuowanym lub ze względu na fakt kontynuowania edukacji (np. studia wyższe),
wyłączonym z tej grupy społecznej, której do tej pory przysługiwały przedmiotowe
świadczenia.
Kompleksowość proponowanych rozwiązań prawnych polega również na tym,
iż w myśl przygotowanych niniejsza ustawą przepisów, zrównana zostaje wysokość
przysługujących wszystkim rodzicom świadczeń, a więc w przypadku niektórych grup
społecznych dokonane zostaje zrównanie ich w górę, do proponowanej kwoty 1200 zł.
Odpowiada to w wysokości, kwocie minimalnej najniższego wynagrodzenia w Polsce
w 2014 r. (1237,20 zł netto) Projekt ten jest również wyrazem realizacji konstytucyjnej
zasady sprawiedliwości społecznej, z którą związany jest obowiązek realizacji i ochrony
takich wartości, jak sprawiedliwość społeczna czy bezpieczeństwo socjalne. Zarówno
wysokość rocznego świadczenia, zagwarantowanego niniejszą ustawą, określonego
na poziomie 1200 zł., jak i objęcie nią wszystkich potencjalnych rodziców w Polsce,
wpisuje się więc w zakres zasady uregulowanej w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej.
Ponadto, celem projektodawców było także stworzenie potencjalnym rodzicom takich
warunków, które pozwolą na posiadanie potomstwa osobom młodym np. w wieku
akademickim. Dotychczas, ze względów ekonomicznych nie były one w stanie pogodzić
obciążeń związanych z kosztami edukacji z obowiązkami macierzyńskimi lub ojcowskimi.
W wielu przypadkach skutkiem istniejących barier było odroczenie decyzji o posiadaniu
potomstwa do czasu zakończenia edukacji, podjęcia pracy i uzyskania trwałej poprawy
7

sytuacji materialnej. W konsekwencji zmniejszało to szanse lub wręcz uniemożliwiało
wielu potencjalnym rodzicom posiadanie dziecka. Proponowane rozwiązania prawne
zmieniają ten stan, co w opinii projektodawców zapewni młodym osobom, chcącym
podjąć decyzję o rodzicielstwie, należne im wsparcie państwa. Powinno to także wyzwolić
potencjał reprodukcyjny w grupie osób młodych, kontynuujących naukę w trybie
akademickim.
Celem niniejszej ustawy jest również długofalowa poprawa wskaźników
demograficznych, co w wieloletniej perspektywie w sposób bezpośredni oddziaływało
będzie na sytuację ekonomiczną i społeczną państwa. Mowa tu o stworzeniu warunków
do zmniejszenia kryzysu demograficznego, który w długoletniej perspektywie będzie miał
niekorzystny wpływ na rynek pracy i odbije się negatywnie tak na sytuacji ekonomicznej
państwa, jak i systemie świadczeń emerytalnych przyszłych pokoleń Polek i Polaków.
2. Rzeczywisty stan w dziedzinie stanowiącej przedmiot regulacji.
Z danych Głównego Urzędu statystycznego wynika, że coraz większym problemem
polskiego społeczeństwa staje się ujemny przyrost naturalny ludności. Zgodnie z danymi
spisu powszechnego przeprowadzonego 31 marca 2011 r. liczba ludności Rzeczypospolitej
Polskiej wyniosła nieco powyżej 38,5 mln osób (w tym 18,6 mln mężczyzn, 19,8 mln
kobiet) i w kolejnych latach zaczęła spadać. Pod koniec 2013 r. ludność Polski liczyła
ok. 38 mln 496 tys. osób, czyli o 37 tys. mniej niż rok wcześniej. 2013 był drugim z kolei
rokiem, w którym odnotowano spadek liczby ludności. W ostatnich latach GUS odnotował
zmniejszoną liczbę urodzeń, z jednoczesnym wzrostem liczby zgonów. W 2013 r. liczba
urodzeń była mniejsza od liczby zgonów o ok. 15 tys. osób. Obecnie współczynnik
dzietności wynosi ok. 1,3 i jest znacznie niższy od wartości gwarantującej zastępowalność
pokoleń czyli ok. 2,1, który zapewnia model rodziny 2+2 (posiadającej dwójkę dzieci).
Sytuacje tę pogarsza odnotowywany równolegle proces wydłużania się życia Polek
i Polaków. Obecnie średni wiek osiągany przez mężczyzn to 72,7 lat, a w przypadku
kobiet – 81 lat. W ciągu ostatnich 25 lat średnia wieku życia w Polsce wydłużyła się
o sześć lat. Wobec powyższego przed poważnym problemem sukcesywnego wyludniania
stają już dziś województwa łódzkie, opolskie, lubelskie i świętokrzyskie. Z prognozy
demograficznej GUS do 2050 r. wynika, że w okresie tym tylko w Województwie
Łódzkiem liczba ludności spadnie o 20 proc. W skali całe kraju w najbliższych 3 dekadach
8

ubędzie ponad 4,5 miliona osób, co odpowiada liczbie ludności zamieszkującej Śląsk
(4 593 358 osób na dzień 30 czerwca 2014 r.).
Najgorsza sytuacja jest w takich miastach jak Bytom, gdzie od 2006 r. ubyło 11 816
mieszkańców (6,33 proc. ludności), Gliwice, Częstochowa, Zabrze czy Sosnowiec. Z
wyliczeń poczynionych przez badaczy Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach
wynika, że w każdym z tych miast ubyło ponad 10 tys. osób, w Katowicach zaś 7.267,
to jest - 2,31 proc.
Dane GUS na dzień 30 stycznia 2014 r. wskazują, że w 2013 r. zarejestrowano
w Polsce 372 tys. urodzeń. Współczynnik wyniósł 9,7‰ (wobec 10,0‰ w 2012 roku)
i był o 10 pkt. niższy niż w 1983 r. (ostatni wyż demograficzny w Polsce).
W związku z tym istnieje paląca potrzeba intensyfikacji działań na szczeblu centralnym,
których efektem będzie długofalowa poprawa sytuacji demograficznej w Polsce.
Dotychczas wprowadzone zmiany, polegające chociażby na wydłużeniu urlopów
macierzyńskich i wprowadzeniu urlopów rodzicielskich nie przyniosły oczekiwanych
rezultatów. Z danych GUS wynika, że tylko w okresie pierwszych 10 miesięcy 2014 r.
w Polsce urodziło się 318,7 tys. dzieci, tj. tylko o 4,6 tys. więcej niż w tym samym okresie
2013 r. Intencją twórców niniejszej ustawy jest znaczne zwiększenie liczby urodzeń.
3. Różnica między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym.
Obecnie prawo do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego przysługuje wyłącznie
osobie ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu
wychowawczego urodziła dziecko, przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku
życia, a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku
szkolnego, w wieku do 10 roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem
o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, przyjęła na wychowanie
dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję
o odroczeniu obowiązku szkolnego, w wieku do 10 roku życia w ramach rodziny
zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.
Zasiłek macierzyński przysługuje też: pracownicy zatrudnionej na podstawie
umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z którą umowa
o pracę została przedłużona do dnia porodu. W takim bowiem przypadku urodzenie
9

dziecka ma miejsce w okresie ubezpieczenia; w razie urodzenia dziecka po ustaniu
ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia), jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży
wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów
prawa, jeżeli zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. W przypadku,
gdy zatrudnienie ustało w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji
pracodawcy, a pracownicy nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje jej do dnia
porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego; ubezpieczonemu, który przyjmuje
dziecko na wychowanie, na takich samych zasadach, które dotyczą ubezpieczonej. Także
w przypadku śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka albo przerwania
okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego na okres, w którym ubezpieczona matka dziecka
przebywa w szpitalu, zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu - ojcu dziecka
lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą zatrudnienie
lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Zasiłek macierzyński przysługuje za okresy odpowiadające okresom dodatkowego urlopu
macierzyńskiego oraz dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Ubezpieczonemu ojcu dziecka prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony jako
okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego przysługuje na równi z ubezpieczoną matką
dziecka. Rodzice mogą dzielić się powyższymi uprawnieniami w ramach przysługującego
im wymiaru zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego
z zastrzeżeniem, iż nie mogą korzystać z nich równocześnie.
Jak wskazano powyżej, prawo do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego
przysługuje rodzicom, którzy pracują i są ubezpieczeni z tytułu choroby i macierzyństwa.
Takich uprawnień nie posiadają między innymi: osoby nieubezpieczone, osoby
bezrobotne, osoby studiujące czy osoby zatrudnione na podstawie umów
cywilnoprawnych.
Projektowane zmiany mają rozwiązać ten problem poprzez wprowadzenie nowego
świadczenia – zasiłku macierzyńskiego dla osób nieubezpieczonych. Świadczenie
to będzie przysługiwać osobom, które dotychczas nie miały prawa do zasiłku
macierzyńskiego albo uposażenia macierzyńskiego. Wyżej wskazany krąg osób
wykluczonych z tego prawa nabędzie uprawnienia do pobierania tego świadczenia
10