Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

podwyżka waloryzacyjna będzie obliczona proporcjonalnie, z zastosowaniem relacji
pomiędzy wysokością świadczenia a wysokością minimalnej emerytury (art. 6 ust. 4).
Minimalna podwyżka z tytułu waloryzacji, w przypadku rent z tytułu częściowej
niezdolności do pracy i rent inwalidzkich III grupy, wyniesie 75% gwarantowanej
minimalnej kwoty, tj. 27 zł (art. 6 ust. 5). W przypadku osób pobierających emeryturę
częściową kwota z tytułu waloryzacji nie będzie mogła być niższa niż 18 zł (art. 6
ust. 6). Natomiast w przypadku kobiet pobierających okresowe emerytury kapitałowe,
regulacje projektowanej ustawy przewidują proporcjonalny podział minimalnej
gwarantowanej podwyżki świadczenia w stosunku do wysokości emerytury z FUS
i wysokości okresowej emerytury kapitałowej w łącznej kwocie tych emerytur (art. 6
ust. 7).
Wprowadzenie zmiany w obecnie funkcjonujących zasadach waloryzacji oznacza
ustalenie na nowo wysokości minimalnych emerytur i rent przez dodanie
gwarantowanej kwoty podwyżki do obecnie obowiązującej ich wysokości (art. 1 pkt 2).
Renta socjalna stanowić będzie 84% zwaloryzowanej renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy (art. 4). Takie rozwiązanie zapobiegnie zróżnicowaniu wysokości
renty socjalnej w zależności od daty przyznania. Podwyższenia renty socjalnej,
w związku ze zmianą wysokości minimalnej renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy, dokonywać będzie jednostka organizacyjna ZUS lub organ emerytalno-rentowy.
Podwyższenie renty następować będzie z urzędu, a jeżeli wypłata renty socjalnej została
wstrzymana – po wznowieniu jej wypłaty.
Proponowana modyfikacja zasad waloryzacji będzie zastosowana analogicznie również
do emerytur i rent rolników indywidualnych, służb mundurowych oraz emerytur
pomostowych, nauczycielskich, świadczeń kompensacyjnych, rent dla kombatantów
oraz inwalidów wojennych i wojskowych (art. 7 ust. 1).
Dodatki do emerytur i rent, o których mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z FUS oraz w innych ustawach, do których zastosowanie mają
przepisy o waloryzacji, będą podwyższane na obecnych zasadach, tj. zostaną
podwyższone w ramach waloryzacji o wskaźnik procentowy waloryzacji (art. 7 ust. 2).
Wskaźnik waloryzacji będzie miał również zastosowanie, tak jak obecnie, do obliczenia
maksymalnych kwot zmniejszeń świadczeń w przypadku osiągania przez emeryta lub
rencistę dochodu z pracy (art. 6 ust. 8).
3

Waloryzacją objęte są także świadczenia i zasiłki przedemerytalne. Waloryzacja ta
polega na dodaniu do kwoty świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego kwoty 36 zł
(art. 5 pkt 1). Kwota świadczenia i zasiłku przedemerytalnego gwarantowana do
wypłaty, w przypadku gdy osoba uprawniona osiąga przychód w wysokości skutkującej
zmniejszeniem wysokości świadczenia, została podwyższona do kwoty 513,70 zł
(art. 5 pkt 2).
Należy podkreślić, że celem zmiany zasad waloryzacji w 2015 r. nie jest szukanie
oszczędności budżetowych. Przeciwnie, proponowane rozwiązanie powoduje
dodatkowe skutki finansowe wynoszące ok. 1,8 mld zł w stosunku do obecnych zasad
waloryzacji, które szacowane są na poziomie ok. 1,9 mld zł. Rozwiązanie to wychodzi
naprzeciw postulatom emerytów i rencistów, a przede wszystkim realizuje zasady
wynikające z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Zastosowanie w 2015 r.
zmodyfikowanych zasad waloryzacji procentowej, z gwarantowaną minimalną
podwyżką, zapewni nie tylko ochronę realnej wartości wszystkich wypłacanych
świadczeń emerytalno-rentowych, lecz wobec przewidywanych dość niskich
wskaźników waloryzacji w przyszłości wyjdzie naprzeciw oczekiwaniom wyższych
podwyżek przez większość emerytów i rencistów. Stąd też propozycja zwiększenia
przewidzianych na waloryzację środków w stopniu chociaż w części spełniającym rolę
dodatkowej pomocy osobom o niskich emeryturach i rentach.
W projektowanej regulacji proponuje się również rozszerzenie kręgu podmiotowego
członków rodziny, po których śmierci przysługuje zasiłek pogrzebowy (art. 1 pkt 1).
Zasiłek pogrzebowy, tak jak obecnie, przysługiwać będzie w razie śmierci
ubezpieczonego, osoby pobierającej emeryturę lub rentę, osoby, która w dniu śmierci
nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej
uzyskania i pobierania oraz członków rodziny ubezpieczonego lub osoby pobierającej
emeryturę lub rentę. Rozszerzenie polega na dodaniu do kręgu osób, będących
członkami rodziny, za które w przypadku śmierci przysługuje zasiłek pogrzebowy:
dziadków, dzieci w rodzinie zastępczej oraz osób, nad którymi została ustanowiona
opieka prawna. Analogiczna regulacja w zakresie kręgu podmiotowego osób, po
których śmierci przysługuje zasiłek pogrzebowy, została wprowadzona również
w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i ich rodzin (Dz. U. z 2013 r. poz. 1403, z późn. zm.) (art. 3).
4

Proponowana zmiana nie wywołuje w zasadzie skutków finansowych ze względu na
niewielką liczbę takich przypadków i incydentalność ich występowania.
W zdecydowanej większości w razie śmierci dziadków zasiłek pogrzebowy przysługuje
z tytułu pobierania emerytury lub renty albo z tytułu objęcia ubezpieczeniem
społecznym. Należy także dodać, że koszty pogrzebu osób, po których obecnie nie mógł
być wypłacony zasiłek pogrzebowy, pokrywa obecnie gmina ze środków w ramach
zadań własnych.
Koszty rozszerzenia kręgu podmiotowego osób, po których śmierci będzie przysługiwał
zasiłek pogrzebowy, wzrosną – jak się szacuje – o ok. 80 tys. zł w skali rocznej,
a wpływ na finanse publiczne – mając na względzie fakt, że obecnie koszty pogrzebu
ponosi w tych przypadkach gmina – będzie per saldo znikomy (ok. 20 tys. zł rocznie).
Należy podkreślić, że propozycja ta dotyczy sytuacji sporadycznych, występujących
incydentalnie. Sprawę tę zasygnalizowała m.in. Pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości
ds. Konstytucyjnych Praw Rodziny na tle zaistniałego w bieżącym roku przypadku
siostry ze Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej. Siostra zakonna przez kilka lat
opiekowała się oddanym pod jej opiekę prawną małoletnim dzieckiem, którego rodzice
zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej prawomocnym wyrokiem sądu. Po śmierci
tego dziecka okazało się, że obecnie obowiązujące przepisy uniemożliwiają wypłacenie
zasiłku pogrzebowego, mimo że siostra poniosła koszty pogrzebu dziecka i posiadała
własny tytuł ubezpieczenia.
Unormowania art. 2 określają nową wysokość podstawy wymiaru renty inwalidzkiej
określonej w ustawie z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych
i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 648, z późn. zm.),
podwyższoną w wyniku waloryzacji przeprowadzonej od dnia 1 marca 2015 r.,
natomiast przepis art. 7 reguluje sposób obliczenia tych rent w przypadku zmiany w ich
wysokości, która nastąpiła po dniu 28 lutego 2015 r. Należy podkreślić, że zmieniany
przepis art. 11 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. w obecnym brzmieniu zawiera kwoty
podstawy wymiaru obowiązujące w latach 2003–2008 oraz w 2012 r., z których ani
jedna nie jest aktualna, w związku z czym wymaga zmiany.
Regulacje projektowanej ustawy zawierają unormowanie, stanowiące, że do
państwowych funduszy celowych: Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS),
Funduszu Emerytalno-Rentowego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
5

(FER KRUS) oraz Funduszu Emerytur Pomostowych (FEP) stosuje się zasadę, że
zmiany planu finansowego państwowego funduszu celowego mogą powodować
zwiększenie dotacji z budżetu państwa (art. 11). Przepisy te stanowią zabezpieczenie
wypłat świadczeń wypłacanych z FUS, FER KRUS i FEP, gdyż zaproponowany system
waloryzacji będzie wymagać dodatkowych nakładów finansowych na wypłaty tych
świadczeń. Zwiększą się także wydatki budżetu na te świadczenia, które są finansowane
bezpośrednio z budżetu państwa, a zatem na renty socjalne, renty inwalidów
wojennych, wojskowych i kombatantów, świadczenia emerytalno-rentowe
z zaopatrzenia służb mundurowych.
W projekcie ustawy budżetowej na rok 2015 r. zapewnione zostały środki na dodatkowe
koszty związane z modyfikacją zasad waloryzacji w przyszłym roku. Wprowadzenie
gwarantowanej kwoty minimalnej podwyżki świadczeń z tytułu waloryzacji oznacza
trwałe zwiększenie wydatków głównie FUS i FER KRUS, ze względu na wyższą
wysokość tych świadczeń, które będą waloryzowane w kolejnych latach, co spowoduje
konieczność zmniejszenia innych wydatków objętych stabilizującą regułą wydatkową,
ograniczającą wzrost wydatków publicznych.
Proponuje się, aby ustawa weszła w życie z dniem 1 marca 2015 r. (art. 12).
Projekt ustawy – zdaniem projektodawcy – nie narusza wartości wyrażonych
w Konstytucji RP. Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, że
waloryzowanie świadczeń emerytalno-rentowych stanowi jeden z elementów
konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego, wyrażonego w art. 67 ust. 1
Konstytucji RP, co oznacza konieczność istnienia mechanizmu utrzymywania
świadczeń emerytalno-rentowych na odpowiednim poziomie ich wartości realnej.
Określenie zakresu i formy zabezpieczenia społecznego Konstytucja RP powierza
ustawodawcy (art. 67 ust. 1 zdanie 2 Konstytucji RP), stąd też ma on znaczną swobodę
w kształtowaniu mechanizmu waloryzacji. Do ustawodawcy należy zatem wybór
rozwiązań, które uważa za optymalne z punktu widzenia potrzeb obywateli oraz
wymogów ekonomicznego rozwoju kraju. W dziedzinie kształtowania praw socjalnych
Konstytucja RP pozostawia ustawodawcy szeroki margines działania, a sposób
wykorzystania tego marginesu nie może pozostawać bez związku z aktualnymi
możliwościami finansowymi państwa. Swoboda ustawodawcy nie jest jednak
6

nieograniczona. Określając zakres prawa do zabezpieczenia społecznego, ustawa nie
może naruszyć istoty danego prawa, która określa jego tożsamość.
W orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny podkreślał, że: „Świadczenia emerytalne
przysługują w zamian za składkę ubezpieczeniową wnoszoną do systemu, jednak suma
wpłaconych składek nie decyduje ostatecznie o wysokości emerytury. Formuła
obliczania świadczeń wyraża bowiem podstawowe zasady systemu ubezpieczeń,
a w szczególności zasadę solidaryzmu społecznego. Oznacza to, że wypłacane
świadczenia muszą pozostawać w pewnej proporcji do wysokości zarobku, jakim
ubezpieczony dysponował przed przejściem na emeryturę, ale muszą też zaspokajać
podstawowe potrzeby ubezpieczonego.”.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2012 r. (sygn. akt K 9/12) Trybunał Konstytucyjny,
rozpoznając połączone wnioski Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej i Rzecznika Praw
Obywatelskich dotyczące waloryzacji kwotowej świadczeń emerytalno-rentowych
w 2012 r., uznał kwestionowane przepisy ustawy z dnia 13 stycznia 2012 r. o zmianie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 118) za zgodne z Konstytucją, podkreślając, że
mimo zmiany przepisów dotyczących waloryzacji „istota instytucji przystosowującej
wartość świadczeń do spadku siły nabywczej pieniądza, w którym wypłacane są
świadczenia, nie została naruszona. Nie doszło bowiem do pozbawienia uprawnienia do
waloryzacji świadczeń, ale jedynie do incydentalnej zmiany metody waloryzowania ich
wysokości”. Trybunał stwierdził, że ustawa z dnia 13 stycznia 2012 r. jest ustawą
epizodyczną (incydentalną), która zmieniła mechanizm waloryzacji wymienionych
w niej świadczeń w 2012 r. Zakwestionowane przepisy ani nie wyłączają waloryzacji,
ani nie dezaktualizują zasady ubezpieczenia społecznego, wedle której wysokość
świadczeń emerytalno-rentowych jest zależna od sumy odprowadzonych składek.
„Wobec tego, że ustawodawca ma znaczną swobodę kształtowania mechanizmu
waloryzacyjnego, Trybunał zauważył, że nie jest kompetentny w zakresie oceny, czy
przyjął on najbardziej trafne rozwiązania prawne dotyczące waloryzacji świadczeń
zabezpieczenia społecznego. Ocena ta należy do wyborców, przed którymi parlament
ponosi odpowiedzialność polityczną”.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że ustawodawca, by zapobiec spychaniu
najbiedniejszych świadczeniobiorców w sferę ubóstwa skrajnego i procesowi rosnącego
dystansu między nimi a świadczeniobiorcami, nie tylko najlepiej, ale i średnio
7