Rządowy projekt ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego

Na tle dotychczasowych przepisów niejasna pozostawała kwestia formy zezwolenia na
skrócenie miesięcznego terminu wyczekiwania na zawarcie małżeństwa; praktyka
pokazuje, że wskazane zezwolenie jest wyrażane w formie decyzji administracyjnej,
pisma, adnotacji na zapewnieniu itd. Dlatego też projekt ustawy przesądza, że dla
wskazanego zezwolenia wystarczające będzie pismo (art. 75 ust. 10 projektu ustawy).
Dostosowując rozwiązania z zakresu rejestracji stanu cywilnego do ustawy z dnia
4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432), inaczej
niż dotychczas uregulowano zagadnienie wymaganego w procedurze zawarcia
małżeństwa przez cudzoziemca dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym
prawem może on zawrzeć małżeństwo, zastrzegając, że przedłożenie tego dokumentu
jest konieczne, tylko wtedy, gdy możność zawarcia małżeństwa przez tego cudzoziemca
nie jest oceniania na podstawie prawa polskiego.
Uregulowana została sytuacja obywateli polskich przebywających za granicą
Rzeczypospolitej Polskiej zamierzających zawrzeć małżeństwo przed kierownikiem
urzędu stanu cywilnego, którzy będą uprawnieni do złożenia konsulowi zapewnienia
o nieistnieniu przeszkód do zawarcia małżeństwa. Takie zapewnienie konsul przekazuje
niezwłocznie wskazanemu kierownikowi urzędu stanu cywilnego. Konsul może przyjąć
takie zapewnienie, gdy małżeństwo ma być zawarte przez obywatela polskiego
i cudzoziemca, po przedłożeniu przez cudzoziemca dokumentu stwierdzającego, że
zgodnie z prawem właściwym może on zawrzeć małżeństwo (art. 79 ust. 2 projektu
ustawy).
Odtworzeniem obecnego stanu prawnego są rozwiązania odnoszące się do
zaświadczenia o możności prawnej do zawarcia małżeństwa za granicą
Rzeczypospolitej Polskiej. Przeniesiono gros kwestii uregulowanych dotychczas –
w sposób budzący zastrzeżenia – z poziomu rozporządzenia do zakresu regulacyjnego
ustawy. Wydawanie tego rodzaju zaświadczenia znajduje uzasadnienie w przepisach
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który zakłada – przed zawarciem małżeństwa –
zbadanie, czy nie istnieją przeszkody uniemożliwiające zawarcie małżeństwa,
tj. nieodpowiedni wiek, ubezwłasnowolnienie całkowite, choroba psychiczna albo
niedorozwój umysłowy, pozostawanie w związku małżeńskim, pokrewieństwo,
powinowactwo, istnienie stosunku przysposobienia. Ustalenia te wymagają wiedzy na

37







temat przyszłego współmałżonka. Chodzi również o ustalenie odmienności płci
nupturientów, zgodnie z definicją małżeństwa ukształtowaną w ustawie zasadniczej
oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, które rozumieją małżeństwo jako związek
kobiety i mężczyzny. Zaświadczenie takie stanowi, łącznie z innymi dokumentami,
dowód stanu cywilnego oraz treści prawa kraju, który je wystawił, a także oznacza, że
małżeństwo można zawrzeć według prawa ojczystego osoby, która się nim legitymuje,
a małżeństwo z nią zawarte będzie uznane w jej kraju za ważne. Toteż w celu eliminacji
licznych wątpliwości co do tego, czy w procedurze wydania wzmiankowanego
zaświadczenia badaniu podlegają przesłanki jednostronne, czy dwustronne
uniemożliwiające zawarcie małżeństwa, nowe regulacje wprost przesądzają, że
zaświadczenie ma potwierdzać zdolność do zawarcia małżeństwa ze skonkretyzowaną
osobą, czego dodatkowym wyrazem jest wymóg przedłożenia dokumentu
stwierdzającego stan cywilny przyszłego małżonka, a także na wzór innych państw
europejskich rozszerzony w stosunku do dzisiejszego wzoru zaświadczenia zakres
danych dotyczących osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte. Rozwiązanie
polegające na wpisywaniu danych przyszłego współmałżonka, jest rozwiązaniem
powszechnie stosowanym, np.: w Bułgarii, Hiszpanii, Czechach, Danii, Estonii,
Finlandii, Francji, Niemczech, na Węgrzech, Irlandii, we Włoszech, Portugalii,
Rumunii, Szwecji, Wielkiej Brytanii (dotyczy Szkocji). Oprócz tego, że zaświadczenia
wydawane przez te państwa zawierają rozbudowane dane obydwu przyszłych
nupturientów, to dodatkowo w procedurze poprzedzającej wydanie takiego
zaświadczenia wymagane jest przedłożenie dokumentów dotyczących nie tylko
wnioskodawcy, ale również jego przyszłego współmałżonka (np. aktu stanu cywilnego,
dokumentu tożsamości, zaświadczenia o stanie cywilnym, zaświadczenia o zdolności
prawnej do zawarcia małżeństwa za granicą w przypadku cudzoziemca, zaświadczenia
z konsulatu odnośnie do publikacji ogłoszeń przedślubnych). Ponadto z 16 państw
członkowskich Międzynarodowej Komisji Stanu Cywilnego, 9 państw, tj. Niemcy,
Austria, Hiszpania, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Szwajcaria, Turcja
ratyfikowało Konwencję MKSC Nr 20, podpisaną w Monachium w dniu 5 września
1980 r. dotyczącą zaświadczeń o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa. Kierując
się dążeniem do wprowadzenia jak najdalej idących ułatwień w posługiwaniu się aktami

38







stanu cywilnego w międzynarodowym obrocie prawnym, nałożyła ona na każde
z umawiających się państw obowiązek wydawania zaświadczeń o możności do
zawarcia małżeństwa za granicą według ustalonego wzoru, określonego w załączniku
do Konwencji. Wzór ten zawiera znacznie szersze informacje niż te, które zawiera
dotychczas wydawane polskie zaświadczenie, tj. w części dotyczącej przyszłego
współmałżonka. Są to: imiona, nazwisko rodowe, płeć, obywatelstwo, data i miejsce
urodzenia, miejsce stałego zamieszkania, miejsce i numer księgi rodzinnej, czy fakt
ustania poprzedniego związku małżeńskiego. Ważne odstępstwo od stanu
ukształtowanego w przepisach dotychczasowych będzie stanowić również podyktowany
normami prawa prywatnego międzynarodowego krąg cudzoziemców, którzy będą mieli
prawo otrzymać takie zaświadczenie. Zamiast cudzoziemca zamieszkałego
w Rzeczypospolitej Polskiej i niemającego obywatelstwa żadnego państwa projekt
ustawy odsyła do cudzoziemca, którego możność zawarcia małżeństwa w myśl ustawy
– Prawo prywatne międzynarodowe jest oceniana na podstawie prawa polskiego. Z racji
odejścia od ustalania właściwości miejscowej w oparciu o kryterium miejsca
zamieszkania, zliberalizowano w kierunku odmiejscowienia wydawanie
przedmiotowego zaświadczenia przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Kierując się
obecnym stanem prawnym, pozostawiono ograniczony do obywateli polskich krąg
podmiotowy osób uprawnionych do otrzymania przedmiotowego zaświadczenia od
konsula. Ponadto na wzór rozwiązań ugruntowanych w innych krajach, wydłużony
został termin ważności przedmiotowego zaświadczenia z trzech do sześciu miesięcy.
Utrzymana została zasada, że w przypadku gdy małżeństwo ma być zawarte w sposób
określony w art. 1 § 2 i 3 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy kierownik urzędu
stanu cywilnego na podstawie zapewnienia wydaje osobom zamierzającym zawrzeć
związek małżeński pisemne zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności
wyłączających zawarcie małżeństwa.
W projekcie ustawy zliberalizowano zasady zawierania małżeństw przed kierownikiem
urzędu stanu cywilnego poza urzędem stanu cywilnego (art. 84 ust. 4 i 5 projektu
ustawy). Obecnie zawieranie małżeństw poza urzędem stanu cywilnego warunkuje
jedynie zaistnienie „uzasadnionych przyczyn”. Modyfikacja prawa w tym zakresie jest
podyktowana zmianami obyczajowymi. Nupturienci, dla podkreślenia wyjątkowości

39







momentu zawarcia małżeństwa, coraz częściej decydują się na składanie oświadczeń
o wstąpieniu w związek małżeński w niecodziennej scenerii. Po wejściu w życie ustawy
dopuszczalnym miejscem zawarcia małżeństwa, poza urzędem stanu cywilnego, będzie
inne miejsce znajdujące się na terytorium gminy, w okręgu której jest właściwy dany
kierownik urzędu stanu cywilnego. Okoliczności zawarcia ślubu poza urzędem,
poprzedzone zawsze wnioskiem nupturienta, mogą wynikać z faktycznej sytuacji osób
zamierzających zawrzeć związek małżeński (pobyt w szpitalu, zakładzie karnym itp.)
lub też mogą być poparte innymi okolicznościami niż wskazane wyżej szczególne
przypadki. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmówi przyjęcia oświadczeń
o wstąpieniu w związek małżeński, jeśli nie będzie mógł ich przyjąć w terminie
wskazanym przez osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo lub proponowane miejsce
zawarcia małżeństwa nie zapewni zachowania uroczystej formy. Dzisiejszą decyzję
o odmowie przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem
stanu cywilnego zastąpi pismo kierownika urzędu stanu cywilnego, powiadamiające
osoby zamierzające wstąpić w związek małżeński o niemożności przyjęcia oświadczeń
we wskazanym przez te osoby terminie lub miejscu.
Wprowadzając uprawnienie dla przyszłych małżonków do złożenia oświadczeń
o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego, projektodawca
przewidział w art. 84 ust. 8 projektu ustawy maksymalną wysokość opłaty dodatkowej,
którą osoby te będą obowiązane uiścić w celu pokrycia kosztów udziału kierownika
urzędu stanu cywilnego w tej czynności. Przedmiotowa opłata będzie stanowiła dochód
gminy, dlatego też na realizację tej czynności nie będzie przyznawana dotacja celowa
z budżetu państwa. Ustalając w projekcie ustawy maksymalną opłatę za tę czynność,
przyjęto, że na jej wysokość będą składały się koszty:
– związane z zakupem średnio dwa razy w roku uroczystego stroju (np. togi, garnituru)
dla kierownika urzędu stanu cywilnego,
– dwukrotnego dojazdu kierownika urzędu stanu cywilnego do miejsca ceremonii,
w celu sprawdzenia czy miejsce spełnia kryteria określone ustawą, przyjęcia
oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego,
– dodatkowego wynagrodzenia związanego z koniecznością zatrudnienia kolejnego
kierownika urzędu stanu cywilnego lub jego zastępcy, aby zapewnić ciągłość pracy

40







w urzędach stanu cywilnego,
– zakupu i konserwacji dodatkowych akcesoriów (np. łańcucha noszonego przez
kierownika podczas przyjmowania oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński,
czy patery na obrączki).
Oszacowanie tych kosztów pokazało, że maksymalna wysokość opłaty za ślub poza
urzędem stanu cywilnego nie powinna być wyższa niż 50% przeciętnego
wynagrodzenia za pracę w gospodarce narodowej, ogłoszonego przez Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 1 lit. a ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, z późn. zm.), wynoszącego obecnie 3 650,06 złotych.
Skoro udzielanie ślubów poza urzędem stanu cywilnego będzie jedną z czynności
kierownika urzędu stanu cywilnego realizowaną w ramach zadania zleconego z zakresu
administracji rządowej, jakim jest rejestracja stanu cywilnego, projektodawca nałożył
na ministra właściwego do spraw wewnętrznych obowiązek określenia w akcie
wykonawczym wysokości opłaty, która pokryje zryczałtowane koszty udziału
kierownika urzędu stanu cywilnego w przyjmowaniu oświadczeń o wstąpieniu
w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego. Wstępnie oszacowano, że średni
realny koszt czynności kierownika urzędu stanu cywilnego związany z przyjęciem
oświadczeń poza urzędem stanu cywilnego aktualnie może wynosić około 1000 złotych,
niemniej jednak, biorąc pod uwagę możliwość waloryzowania tej opłaty, jej
maksymalną wysokość określono na poziomie 50% przeciętnego wynagrodzenia za
pracę w gospodarce narodowej, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego.
Zawarcie małżeństwa poza urzędem stanu cywilnego w stanie zagrożenia życia lub
zdrowia albo pozbawienia wolności osoby zamierzającej zawrzeć małżeństwo nie
będzie generowało dla osób zamierzających zawrzeć małżeństwo żadnych dodatkowych
opłat poza dotychczasową opłatą skarbową za sporządzenie aktu małżeństwa.
Kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa nie później niż
w następnym dniu roboczym po przyjęciu oświadczenia o wstąpieniu w związek
małżeński lub doręczeniu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności
wyłączających zawarcie małżeństwa i zaświadczenia stwierdzającego, że oświadczenia

41