Rządowy projekt ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego

niezbędna, gdy nie dojdzie do sporządzenia polskiego aktu stanu cywilnego we
właściwym trybie szczególnym, z którego wynikać będzie zdarzenie. Pozwoli to na
wyeliminowanie sytuacji wskazujących, iż osoba posiadająca numer PESEL ma np. 120
lat, tylko dlatego nie odnotowano jej zgonu, który miał miejsce za granicą. Aktualizacja
rejestru PESEL z poziomu przypisku będzie zatem stanowiła wyjątek od reguły, że
przypiski zamieszcza kierownik urzędu stanu cywilnego, który sporządza inny akt stanu
cywilnego dla danej osoby, bądź kierownik urzędu stanu cywilnego dołączający do aktu
stanu cywilnego wzmiankę wpływającą na stan cywilny osoby.
Ponieważ aktualizacja rejestru PESEL może być dokonywana wyłącznie przez
kierownika urzędu stanu cywilnego, tym samym nie jest możliwe, aby zamieszczania
przypisków skutkujących aktualizacją tego rejestru dokonywali upoważnieni
pracownicy. Powyższe wiąże się również z projektowaną zmianą ustawy z dnia
24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. Nr 217, poz. 1427, z późn. zm.),
zgodnie z którą odstępuje się od zasady, że rejestr PESEL w zakresie danych
wynikających z aktu małżeństwa jest zasilany wyłącznie przez kierownika urzędu stanu
cywilnego, który sporządził akt małżeństwa, a w zakresie wynikającym z aktu zgonu
– kierownika urzędu stanu cywilnego, który sporządził akt zgonu.
Nałożono na sądy obowiązek przekazywania prawomocnych orzeczeń mających wpływ
na treść lub ważność aktu wraz z adnotacją o dacie uprawomocnienia. Rozwiązanie to
ma zapewnić kierownikom urzędu stanu cywilnego pozyskiwanie wiedzy odnośnie do
daty prawomocności orzeczeń sądów mających wpływ na treść lub ważność aktu stanu
cywilnego, ponieważ data uprawomocnienia się orzeczenia ma fundamentalne
znaczenie m.in. dla ustalenia pochodzenia dziecka, czy też możliwości skorzystania
przez rozwiedzionego małżonka z prawa powrotu do nazwiska noszonego przed
zawarciem małżeństwa. Obecnie, w związku z brzmieniem art. 364 Kodeksu
postępowania cywilnego, zgodnie z którym prawomocność orzeczenia stwierdza sąd na
wniosek strony, pozyskiwanie przez kierowników urzędu stanu cywilnego informacji
o dacie uprawomocnienia orzeczenia jest problematyczne.
W celu uproszczenia działań kierowników urzędów stanu cywilnego w sprawach
powtarzalnych, niewymagających podejmowania decyzji, odstąpiono od wydawania
decyzji administracyjnych na rzecz czynności materialno-technicznej. Przewiduje się

7







odstąpienie od wydawania decyzji w sprawach transkrypcji, rejestracji zdarzeń, które
nastąpiły za granicą i nie zostały tam zarejestrowane, odtworzenia treści zagranicznego
dokumentu rejestracji stanu cywilnego – na rzecz czynności materialno-technicznej
kierownika urzędu stanu cywilnego, zakończonej wydaniem odpisu zupełnego aktu
stanu cywilnego, uwzględniającego wynik tego postępowania. Decyzja będzie
wydawana jedynie w przypadku, gdy będzie wyrazem odmowy.
W sprawach nieuregulowanych w ustawie będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego, za czym przemawia usytuowanie kierownika urzędu
stanu cywilnego jako organu administracji publicznej, a także przewidziane w ustawie
zróżnicowanie formy prawnego działania kierownika urzędu stanu cywilnego. Wyjątek
stanowi instytucja pełnomocnika do doręczeń wskazana w art. 40 § 4 i 5 Kodeksu
postępowania administracyjnego, która nie będzie miała zastosowania w sprawach
z zakresu rejestracji stanu cywilnego, np. sprostowania, czy uzupełnienia aktu stanu
cywilnego, załatwianych za pośrednictwem konsula. Pośrednictwo konsula w tych
sprawach jest z reguły związane z procesem uzyskiwania paszportów dla obywateli
polskich za granicą, do wydania których konsul jest jedynym uprawnionym organem.
Brak takiego wyłączenia w praktyce mógłby wydłużać i komplikować załatwianie
spraw zastrzeżonych do kompetencji konsula. Kolejnym argumentem przemawiającym
za obranym kierunkiem, jest fakt, iż Kodeksu postępowania administracyjnego nie
stosuje się do postępowań w sprawach należących do właściwości polskich urzędów
konsularnych. Dodatkowo, jednoznacznie wskazano, że sprawy z zakresu rejestracji
stanu cywilnego należące do właściwości konsulów, będą załatwiane na podstawie
ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 2014 r. poz. 101 i 293).
Dotychczasowe postanowienia wojewody, wydawane w razie potrzeby wyniesienia
księgi stanu cywilnego istniejącej w postaci papierowej poza urząd stanu cywilnego,
zostaną utrzymane jedynie w stosunku do papierowych ksiąg stanu cywilnego oraz
papierowych akt zbiorowych. W związku z wprowadzeniem elektronicznej rejestracji
stanu cywilnego taka forma działania kierownika urzędu stanu cywilnego staje się
bezprzedmiotowa w odniesieniu do aktów stanu cywilnego gromadzonych w systemie
teleinformatycznym.

8







Informatyzacja rejestracji stanu cywilnego wymagała także jednoznacznego wskazania
podmiotów uprawnionych do dostępu do rejestru, tj. ministra właściwego do spraw
wewnętrznych jako administratora systemu, kierowników urzędu stanu cywilnego
zasilających rejestr stanu cywilnego i wojewodów sprawujących nadzór nad rejestracją
stanu cywilnego.
Rozdział 2. Właściwość miejscowa w sprawach rejestracji stanu cywilnego
W rozdziale 2 projektu ustawy określono właściwość miejscową w sprawach rejestracji
stanu cywilnego w odniesieniu do rejestracji urodzeń, małżeństw i zgonów oraz
najbardziej typowych czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Regulacja
dotycząca właściwości organów została opisana w poszczególnych rozdziałach
określających instytucje. Dla przykładu można wskazać właściwość w sprawach
transkrypcji (art. 103 ust. 4 projektu ustawy), co ma zapewnić kompletność przyjętych
rozwiązań.
Zakłada się utrzymanie dotychczasowych zasad ustalania właściwości miejscowej
kierownika urzędu stanu cywilnego do rejestracji urodzenia, tj. rejestracja będzie
następowała w urzędzie stanu cywilnego, w którego okręgu miało miejsce zdarzenie.
Od dotychczasowych reguł nie odbiegnie również logika ustalania właściwości
miejscowej kierownika urzędu stanu cywilnego w zakresie rejestracji zgonu, niemniej
uwzględniając zakres informacyjny aktu zgonu, który ma zawierać miejsce zgonu,
a jeżeli nie jest ono znane – miejsce znalezienia zwłok, doprecyzowano, iż
przesądzające znaczenie dla właściwości miejscowej ma miejsce zgonu lub miejsce
znalezienia zwłok. Ponadto, nie naruszając dotychczasowej właściwości wyłącznej
kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego dla miasta stołecznego Warszawy
w przedmiocie rejestracji małżeństw zawartych przed konsulem, ustawa wprost
przesądza, że rejestracja małżeństwa następuje według miejsca zawarcia małżeństwa.
Oznacza to, że zarówno w przypadku oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński
złożonych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, jak i w przypadku małżeństwa
wyznaniowego wywołującego skutki cywilnoprawne właściwość miejscową kierownika
urzędu stanu cywilnego będzie determinować miejsce zawarcia małżeństwa.
Bez zmiany pozostanie również właściwość kierownika urzędu stanu cywilnego miasta
stołecznego Warszawy w sprawach rejestracji urodzenia i zgonu, które nastąpiły na

9







polskim statku morskim i powietrznym, na okręcie wojennym i wojskowym statku
powietrznym, w sprawach sporządzenia aktu zgonu na podstawie postanowienia sądu
o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego.
Przepisy zakładają częściowe rozszerzenie odmiejscowienia niektórych rodzajów
czynności, tj. załatwiania spraw z zakresu rejestracji stanu cywilnego w dowolnym
urzędzie stanu cywilnego. Powyższe będzie obejmować czynność, która w obecnym
stanie prawnym jest zastrzeżona do właściwości miejscowej kierownika urzędu stanu
cywilnego wyznaczonej za pomocą kryterium miejsca zamieszkania, tj. wydanie
zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa
w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 15 ust. 2
projektu ustawy). Zaświadczenie wyda kierownik urzędu stanu cywilnego wybrany
przez osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo.
Umożliwiona zostanie również realizacja poza siedzibą urzędu stanu cywilnego
czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego w szczególnie uzasadnionych
okolicznościach, tj. w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia uniemożliwiających
osobisty udział w czynnościach, w miejscu faktycznego pobytu osoby (art. 17 projektu
ustawy). Oddziaływanie wskazanej instytucji będzie się jednak ograniczać do sytuacji,
gdy rzeczywiste miejsce pobytu osoby znajduje się w obszarze działania właściwego do
dokonania czynności kierownika urzędu stanu cywilnego, nie będzie też wkraczać
w procedurę zawierania małżeństwa poza urzędem stanu cywilnego, gdzie zastosowanie
znajdą regulacje szczególne przewidziane w rozdziale 6 (art. 84 ust. 4 i 5 projektu
ustawy).
Rozdział 3. Rejestracja stanu cywilnego
W rozdziale 3 projektu ustawy uregulowano zasady rejestracji stanu cywilnego.
W stosunku do obowiązującej ustawy utrzymano zasadę rejestracji urodzenia,
małżeństwa i zgonu w postaci oddzielnych aktów dla każdego rodzaju zdarzenia.
Pomimo, że projektodawca nie posługuje się normatywnym pojęciem ksiąg stanu
cywilnego, to akty stanu cywilnego w rejestrze stanu cywilnego będą oznaczane,
podobnie jak w obecnych księgach stanu cywilnego, odrębnie dla każdego rodzaju
zdarzenia i odrębnie dla każdego roku kalendarzowego. Istotną nowością będzie
wyodrębnienie w ramach prowadzonego rejestru stanu cywilnego dodatkowo rejestru

10







uznań (art. 19 ust. 2 projektu ustawy). Właściwość rejestru została zastrzeżona dla
gromadzenia danych dotyczących przyjętych oświadczeń o uznaniu ojcostwa lub
o odmowie przyjęcia tych oświadczeń. Rejestr uznań ma być narzędziem dla
kierowników urzędów stanu cywilnego służącym do ustalenia możliwości przyjęcia
oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa. W szczególności dotyczy to sytuacji,
gdy kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił już przyjęcia oświadczeń o uznaniu
ojcostwa, a mężczyzna, który chce uznać ojcostwo próbuje ponownie złożyć niezbędne
oświadczenie przed innym kierownikiem urzędu stanu cywilnego. W takim przypadku
w sprawach dotyczących uznania ojcostwa art. 581 Kodeksu postępowania cywilnego
ustanawia wyłączną właściwość sądu opiekuńczego, a zatem żaden inny kierownik
urzędu stanu cywilnego nie powinien podejmować żadnych działań. Ze względu na
możliwość uznania ojcostwa przed każdym kierownikiem urzędu stanu cywilnego
w kraju przyjęto, że to właśnie rejestr uznań będzie właściwym miejscem do
przechowywania informacji o przyjęciu oświadczeń niezbędnych do uznania ojcostwa.
Tym samym, sporządzając akt urodzenia dziecka urodzonego przez matkę
niepozostającą w związku małżeńskim, w łatwy sposób kierownik urzędu stanu
cywilnego będzie mógł sprawdzić, czy nastąpiło uznanie ojcostwa tego dziecka.
Z uwagi na prowadzenie rejestracji stanu cywilnego w postaci elektronicznej, w ustawie
określone zostały zasady tej rejestracji. Kierownicy urzędów stanu cywilnego będą
dokonywali
aktualizacji
rejestru
PESEL
za
pośrednictwem
systemu
teleinformatycznego, w którym prowadzą rejestr stanu cywilnego. Natomiast po
sporządzeniu aktu urodzenia, kierownik, przy wykorzystaniu komunikacji między
rejestrem stanu cywilnego a rejestrem PESEL, będzie występował do ministra
właściwego do spraw wewnętrznych o nadanie numeru PESEL dla osób obowiązanych
ustawą o ewidencji ludności do posiadania numeru PESEL. Numer będzie umieszczany
w rejestrze stanu cywilnego przy odpowiednim akcie stanu cywilnego (art. 20 projektu
ustawy). Zważywszy na komunikację pomiędzy rejestrem PESEL a rejestrem stanu
cywilnego, a także na transformację modelu prowadzenia rejestracji stanu cywilnego
z papierowej na elektroniczną, przy aktach stanu cywilnego jako atrybut krytyczny dla
unikalnej identyfikacji, będzie przechowywany numer PESEL osoby, której dotyczy
zdarzenie stwierdzone w akcie, o ile tylko taki numer został nadany. Numer PESEL

11