Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

 
Druk nr 2335 
 
 
Warszawa, 14 marca 2014 r. 
SEJM  
 
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 
VII kadencja 
Komisja Ustawodawczej 
 
UST 020-3/14 
 
 
 
 
Pani  
 
Ewa Kopacz 
 
Marszałek Sejmu 
 
Rzeczypospolitej Polskiej 
 
 
 
Na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, 
Komisja Ustawodawcza wnosi projekt ustawy: 
 
- o zmianie ustawy - 
Kodeks 
postępowania karnego. 
 
Do reprezentowania Komisji w pracach nad projektem ustawy  został 
upoważniony poseł Wojciech Szarama. 
 
 
 
Przewodniczący Komisji 
 
 
(-) Wojciech Szarama 
 
 
 
projekt 
 
USTAWA 
z dnia…………….2014 r. 
 
o zmianie ustawy - Kodeks postepowania karnego 
 
 
Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. -  Kodeks  postępowania  karnego  
(Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.) w art. 244 § 2 otrzymuje brzmienie: 
"§ 2. Zatrzymanego  należy  natychmiast  poinformować  o  przyczynach  zatrzymania  i  o 
przysługujących  mu  prawach,  w  tym  o  prawie  do  skorzystania  z  pomocy  adwokata  oraz  o 
prawie  do  złożenia  oświadczenia,  jak  i  do  odmowy  złożenia  oświadczenia  w  przedmiocie 
zatrzymania, a także wysłuchać go." 
Art. 2.  Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
UZASADNIENIE 
 
 
1.  Cel projektowanych zmian 
 
W  dniu  20  maja  2013  r.  do  Trybunału  Konstytucyjnego  wpłynął  wniosek  Rzecznika 
Praw Obywatelskich z dnia 17 maja 2013 r. w sprawie stwierdzenia niezgodności art. 244 § 2 
Kodeksu postępowania karnego – w zakresie, w jakim nie przewiduje prawa zatrzymanego do 
odmowy złożenia oświadczeń i obowiązku poinformowania zatrzymanego o takim prawie – z 
art. 42 ust. 2 i art. 42 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. 
Zarówno Prokurator Generalny w swoim stanowisku z dnia 4 października 2013 r., jak i 
Marszałek  Sejmu  w  swoim  piśmie  z  dnia  13  grudnia  2013  r.  podzielili  wątpliwości 
przedstawione przez Rzecznika Praw Obywatelskich. 
Wnioskodawcy  wnoszą  powyższy  projekt  celem  wyeliminowania  powyższych 
wątpliwości i doprowadzenia normy zawartej w art. 244 § 2 Kodeksu postępowania karnego 
do stanu zgodnego z Konstytucją RP. 
 
2.  Przedstawienie stanu obecnego oraz różnice między dotychczasowym a 
przewidywanym stanem prawnym 
 
W  art.  244  Kodeksu  postępowania  karnego  unormowano  instytucję  tzw.  zatrzymania 
procesowego. Organem uprawnionym do dokonania tego rodzaju zatrzymania jest Policja, a 
także inne służby, którym przysługują uprawnienia Policji, w szczególności Straż Graniczna, 
Agencja  Bezpieczeństwa  Wewnętrznego,  Służba  Celna  i  Centralne  Biuro  Antykorupcyjne 
(zob. art. 312 Kodeksu postępowania karnego). 
Jak wynika expressis verbis z przepisów art. 244 § 1, 1a, 1b i 4 Kodeksu postępowania 
karnego zatrzymania dokonuje się wobec osoby podejrzanej, czyli takiej osoby w stosunku do 
której  faktycznie  skierowano  ściganie  karne,  aczkolwiek  nie  przedstawiono  jej  jeszcze 
formalnie zarzutów, ani nie przesłuchano w charakterze podejrzanego. 
Przesłanki  zatrzymania  osoby  podejrzanej  opisano  w  art.  244  §  1,1a  i  1b  Kodeksu 
postępowania  karnego.  Zgodnie  z  tymi  przepisami  można  dokonać  zatrzymania  w  dwóch 
                                                           
1 Zob. np. K. T. Boratyńska,  (w:) K.T. Boratyńska, A Górski, A Sakowicz, A. Ważny, Kodeks postępowania 
karnego, Komentarz, Warszawa 2012, komentarz do art. 244, nb. 3). 
sytuacjach,  a  mianowicie:  po  pierwsze  gdy  istnieje  uzasadnione  przypuszczenie,  że  osoba 
podejrzana  popełniła  przestępstwo,  a  jednocześnie  zachodzi  obawa  jej  ucieczki  lub  ukrycia 
się albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją 
przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym 
(§  1)  oraz  po  drugie  istniej  uzasadnione  przypuszczenie,  że  osoba  podejrzana  popełniła 
przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a jednocześnie 
zachodzi  obawa,  że  ponownie  popełni  przestępstwo  z  użyciem  przemocy  wobec  tej osoby, 
zwłaszcza  gdy  popełnieniem  takiego  przestępstwa  grozi  (§  1a).  Z  kolei  w  art.  244  §  1b 
Kodeksu  postępowania  karnego  unormowano  obligatoryjną  podstawę  zatrzymania,  która 
aktualizuje  się,  gdy  przestępstwo,  o  którym  mowa  w  §  1a,  zostało  popełnione  przy  użyciu 
broni  palnej,  noża  lub  innego  niebezpiecznego  przedmiotu,  a  zachodzi  obawa,  że  osoba 
podejrzana  ponownie  popełni  przestępstwo  z  użyciem  przemocy  wobec  osoby  wspólnie 
zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.  
Zgodnie  z  treścią  zakwestionowanego  przez  Rzecznika  Praw  Obywatelskich  przepisu 
art. 244 § 2 Kodeksu postępowania karnego organ zatrzymujący, natychmiast po dokonaniu 
zatrzymania,  obowiązany  jest  wykonać  następujące  czynności:  1)  poinformować 
zatrzymanego o przyczynach zatrzymania; 2) poinformować zatrzymanego o przysługujących 
mu  prawach,  w  tym  o  prawie  do  skorzystania  z  pomocy  adwokata;  3)  wysłuchać 
zatrzymanego.  Ponadto  organ  zatrzymujący,  w  myśl  art.  244  §  3  Kodeksu  postępowania 
karnego, obowiązany jest sporządzić protokół z zatrzymania. W protokole wskazuje się m.in. 
przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo podejrzewa się zatrzymanego. Do 
protokołu wciąga się także złożone przez zatrzymanego oświadczenia.  
Rzecznik Praw Obywatelskich –  wychodząc  z  założenia,  że  już  „pierwsza  czynność 
organów  procesowych  skierowana  na  ściganie  określonej  osoby,  a  nie  przedstawienie 
zarzutów popełnienia przestępstwa czyni ją podmiotem prawa do obrony” – w odniesieniu do 
kwestionowanego  przepisu  podnosi  brak  „należytych  gwarancji  prawa  do  obrony  dla 
zatrzymanego  w  zakresie  wysłuchania  go”.  Brak  tych  gwarancji  ma  polegać  przede 
wszystkim  na  nieprzyznaniu  zatrzymanemu  prawa  do  odmowy  złożenia  oświadczeń,  co 
stanowi istotę konstytucyjnego prawa do obrony. 
Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że art. 244 § 2 Kodeksu postępowania 
karnego nie wskazuje, jakich okoliczności ma dotyczyć wysłuchanie zatrzymanego, jednakże 
przyjmuje,  iż  może,  a  nawet  powinno  obejmować  m.  in.  okoliczności  przestępstwa,  o 
popełnienie  którego  zatrzymany  jest  podejrzewany.  Jednocześnie,  jak  wywodzi  Rzecznik 
Praw Obywatelskich, zatrzymany nie dysponuje statusem podejrzanego, a więc nie korzysta z 
prawa do milczenia. 
Na  powyższym  tle  Rzecznik  Praw  Obywatelskich  podnosi,  że  złożenie  przez 
zatrzymanego  oświadczenia  nie  stanowi  wyjaśnień  w  rozumieniu  Kodeksu  postępowania 
karnego,  a  po  przedstawieniu  mu  zarzutu  popełnienia  przestępstwa  takie  oświadczenie  nie 
będzie miało waloru dowodu. Mimo to, jak podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich, treść 
złożonego  oświadczenia  może  stanowić  podstawę  do  uzyskania  dowodów  przeciwko 
zatrzymanemu. W konsekwencji, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich: „Osoba 
zatrzymywana,  która  nie  jest  jeszcze  podejrzanym,  składająca  oświadczenia  w ramach 
wysłuchania, pozbawiona gwarancji milczenia, może przeciwko sobie dostarczać dowodów, 
które  potem  zostaną  wykorzystywane  przeciwko  niej  np.  poprzez  przesłuchanie 
funkcjonariusza  na  okoliczność  jej  wypowiedzi  w  ramach  wysłuchania”.  To  zaś,  w  ocenie 
Rzecznika Praw Obywatelskich, stanowi „nadmierne wkroczenie w prawo do obrony oraz 
gwarancję  prawa  do  milczenia  płynącą  z  zasady  domniemania  niewinności,  przez  co 
unicestwia  ich  istotę  we  wczesnym  etapie  postępowania,  które  ma  istotny  wpływ  na  cały 
proces”.   
Uznając  racje  przedstawione  przez  Rzecznika  Praw  Obywatelskich,  że  „pierwsza 
czynność  organów  procesowych  skierowana  na  ściganie  określonej  osoby,  a  nie 
przedstawienie zarzutu popełnienia przestępstwa czyni ją podmiotem prawa do obrony” i, że 
wysłuchanie,  o  którym  mowa  w  art.  244  §  2  Kodeksu  postępowania  karnego,  „sprawia,  iż 
osoba  wysłuchiwana  pozbawiona  jest  gwarancji,  stanowiących  istotę  prawa  do  obrony,  tj. 
odmowy  składania  oświadczeń”  oraz  przychylając  się  do  poglądów  doktryny,  że  osoba 
podejrzana  (zatrzymana)  nie  jest  jeszcze  stroną  postępowania  karnego  i  że  przysługują  jej 
tylko takie prawa, jakie  „ustawodawca nadaje uczestnikom którego dotyczy dana czynność 
procesowa”  proponuje  się  wskazanie  wyraźnie  w  nowelizowanym  art.  244  §  2  Kodeksu 
postępowania karnego, że osoba zatrzymana dysponuje prawem do złożenia oświadczenia i 
odmowy złożenia oświadczenia. 
 
3.  Oczekiwane skutki społeczne, gospodarcze i prawne 
  
Należy zakładać, że wejście w życie niniejszej nowelizacji spowoduje pozytywne skutki 
społeczne  i  prawne.  Nowelizacji  przepisu  art.  244  §  2  Kodeksu  postępowania  karnego 
                                                           
2 Zob. m. in. (w:) T. Grzegorczyk (w:) T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2003, 
s. 314).