Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
projekt dotyczy rozszerzenia katalogu wyjątków od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych
- Kadencja sejmu: 7
- Nr druku: 2207
- Data wpłynięcia: 2014-02-24
- Uchwalenie: sprawa niezamknięta
2207
– 3 –
jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa 50.000 zł – por. art. 35 i art. 36 u.k.s.c.);
– kuratora wyznaczonego przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy;
– prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Praw
Pacjenta;
– powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w sprawach dotyczących praktyk
ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;
– inspektora pracy oraz związków zawodowych w sprawach z zakresu prawa pracy;
– strony w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;
– osoby ubezwłasnowolnionej w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia;
– strony, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd – w zakresie przyznanego
jej zwolnienia;
– powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w sprawach dotyczących ochrony
indywidualnych interesów konsumenta;
– strony dochodzącej naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego,
o których mowa w dziale VIII ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze.
Warto w tym miejscu zauważyć, że większość wyliczonych powyżej przypadków
zwolnienia od kosztów sądowych ma umocowanie konstytucyjne (zob. chociażby art. 47,
art. 71 ust. 1 i art. 72 Konstytucji poręczające ochronę życia rodzinnego, zasadę dobra rodziny
oraz ochronę praw dziecka, czy też art. 76 Konstytucji wyrażający standard w postaci ochrony
konsumenta).
W tym więc kontekście nie bez znaczenia jest na pewno to, że art. 190 ust. 4 Konstytucji
stanowi, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową
międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane
prawomocne orzeczenie sądowe, daje prawo do wznowienia postępowania. Co ważne: prawo
to – jak wielokrotnie wywodził sąd konstytucyjny – powinno być tak uregulowane na poziomie
poszczególnych procedur, aby istniała realna możliwość wzruszenia rozstrzygnięcia wydanego
z uwzględnieniem normy prawnej, która następnie została derogowana z systemu prawa jako
sprzeczna z normami hierarchicznie wyższymi. Jednocześnie nie wolno jednak zapominać, że
obowiązek ponoszenia kosztów sądowych może istotnie wpływać na korzystanie z prawa do
wznowienia postępowania, zwłaszcza wtedy, gdy wniesienie skargi wiąże się z uiszczeniem
opłaty stosunkowej, a wartość przedmiotu zaskarżenia jest znaczna. W takim wypadku, na
gruncie obowiązujących przepisów, skarżący może jedynie ubiegać się o zwolnienie go od
– 4 –
kosztów przez sąd (art. 100 ust. 2, art. 101–103 u.k.s.c.). Przy okazji wypada też nadmienić,
że według poglądu ugruntowanego w orzecznictwie, zwolnienie od kosztów sądowych
przyznane stronie na wcześniejszym etapie postępowania i wywołujące w tymże postępowaniu
skutek określony w art. 96 ust. 1 pkt 10 ustawy nie obejmuje już postępowania ze skargi
o wznowienie (tak w szczególności Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada
2009 r., sygn. akt III CZ 50/09).
Projektowana ustawa zakłada uzupełnienie przytoczonego wcześniej katalogu o kolejną
kategorię podmiotów zwolnionych od kosztów sądowych, a mianowicie: strony występujące
ze skargą o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011 lub art. 403 § 4 k.p.c. Tylko
zatem w przypadku tych dwóch przesłanek wznowienia ze strony ex lege zdjęty byłby ciężar
ponoszenia kosztów, podczas gdy w pozostałych postępowaniach ze skargi o wznowienie
postępowania obowiązywać będą jak dotychczas zasady ogólne, tj. obowiązek ponoszenia
kosztów sądowych, w tym opłat, o ile oczywiście ustawa nie stanowi inaczej lub o ile sąd nie
postanowi o zwolnieniu skarżącego.
3. Skutki projektowanej ustawy
Projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych może
rodzić skutki finansowe dla budżetu państwa zarówno w sferze dochodów, jak i wydatków.
Niemniej – wobec niezbyt dużej ilości wyroków Trybunału Konstytucyjnego skutkujących
derogacją normy prawnej z porządku prawnego, a zarazem mogących uzasadniać wznowienie,
o którym mowa w art. 4011 k.p.c. – szacuje się, iż wyżej wspomniany wpływ projektowanego
rozwiązania na finanse państwa nie będzie znaczący.
Informacji o możliwej skali tego zjawiska dostarczają dane przedłożone przez Ministra
Sprawiedliwości. Otóż, z pisma datowanego na 22 lipca 2013 r. wynika, że w następstwie
wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego w latach 2010–2012 doszło do wznowienia 960
postępowań cywilnych: w roku 2010 było ich zaledwie 23, w 2011 – 113, a w roku kolejnym
– 824.
Za przedstawioną konkluzją co do skutków finansowych projektu dodatkowo przemawia
fakt, że w procesie cywilnym obowiązuje zasada odpowiedzialności za wynik postępowania
(art. 98 § 1 k.p.c.). Innymi słowy, zasadniczo to na stronie przegrywającej ciąży obowiązek
pokrycia kosztów wywołanych danym postępowaniem. Odnosi się to także do tych kosztów
sądowych, których druga strona nie miała obowiązku uiścić i które tymczasowo wyłożył za
– 5 –
nią Skarb Państwa (por. art. 100 ust. 1 i art. 113 ust. 1 u.k.s.c.). W analizowanym zakresie
znaczenie może mieć również regulacja z art. 113 ust. 2 u.k.s.c., która pozwala na ściągnięcie
kosztów nieobciążających przeciwnika z roszczenia zasądzonego na rzecz tej strony, której
czynność spowodowała ich powstanie.
Trzeba poza tym pamiętać, że nie każde orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego otwiera
drogę do wznowienia postępowania. Przykładem mogą być nade wszystko wyroki o pominięciu
prawodawczym oraz wyroki, w których Trybunał zawarł klauzulę odraczającą, a prawodawca
przed upływem wskazanego w niej terminu dokonał zmiany stanu prawnego.
Projektowana ustawa nie wpłynie za to z pewnością na dochody i wydatki pozostałych
jednostek sektora finansów publicznych, w tym budżety jednostek samorządu terytorialnego.
Odnosząc się natomiast do skutków prawnych oraz społecznych, pozostaje jeszcze raz
zaznaczyć, że uchwalenie proponowanej ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych przyczyni się do urzeczywistnienia gwarancji zawartej w art. 190 ust. 4
Konstytucji, a także do wzmocnienia zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie
prawa (art. 2 Konstytucji).
4. Konsultacje
Projekt został przesłany następującym podmiotom: Ministrowi Sprawiedliwości, Sądowi
Najwyższemu, Prokuratorowi Generalnemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Krajowej Radzie
Prokuratury, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich IUSTITIA, Stowarzyszeniu Sędziów Themis,
Stowarzyszeniu Prokuratorów RP, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców
Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Sąd Najwyższy, Krajowa Rada Prokuratury oraz Krajowa Rada Radców Prawnych
poinformowali, że nie zgłaszają uwag do projektowanych rozwiązań, a Prokurator Generalny
oraz Krajowa Rada Sądownictwa odnieśli się pozytywnie do przedłożonego projektu. Z kolei
Minister Sprawiedliwości wskazał, iż z punktu widzenia wartości, którym służy obowiązek
uiszczania kosztów sądowych, bardziej pożądane byłoby wprowadzenie instytucji zwrotu
opłaty, tak jak to jest w przypadku skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia (art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. g u.k.s.c.). Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, porównanie
skargi o wznowienie wnoszonej na podstawie art. 4011 lub art. 403 § 4 k.p.c. do skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest przy tym o tyle
uprawnione, że pierwsza z tych skarg jest instrumentem pozwalającym na usuniecie skutków
– 6 –
bezprawia legislacyjnego, podczas gdy druga ma być reakcją na bezprawie judykacyjne.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa zwróciła za to uwagę na fakt, że również na gruncie
innych procedur funkcjonuje możliwość wzruszenia rozstrzygnięcia w związku z wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego i dla zachowania spójności systemu prawa opiniowaną inicjatywą
powinny zostać objęte także pozostałe akty normatywne, przewidujące obowiązek ponoszenia
kosztów (wniesienia opłaty) w razie wznowienia postępowania.
Pozostałe pomioty nie przedstawiły swojego stanowiska w sprawie.
I czytanie projektowanej ustawy odbyło się na wspólnym posiedzeniu Komisji Praw
Człowieka, Praworządności i Petycji oraz Komisji Ustawodawczej w dniu 29 stycznia 2014 r.
Minister Sprawiedliwości podtrzymał ocenę wyrażoną w opinii pisemnej, niemniej komisje
uznały, że jedynie ustawowe zwolnienie strony od kosztów sądowych czyni w pełni zadość
postulatowi zgłoszonemu w petycji. Komisje doszły ponadto do przekonania, że problematyka
kosztów należnych według u.k.s.c. wymaga pilnego uregulowania, albowiem koszty te mogą
być istotne i stąd ciężar ich poniesienia może stanowić barierę dla wznowienia postępowania,
podczas gdy regulacje zawarte w innych procedurach i ustawach nie rodzą już takiej obawy.
W trakcie II czytania Minister Sprawiedliwości zaprezentował swoje dotychczasowe
stanowisko. Izba podzieliła jednak opinię komisji i uchwaliła projekt w zaproponowanym przez
nie brzmieniu.
5. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektowanej ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.
jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa 50.000 zł – por. art. 35 i art. 36 u.k.s.c.);
– kuratora wyznaczonego przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy;
– prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Praw
Pacjenta;
– powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w sprawach dotyczących praktyk
ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;
– inspektora pracy oraz związków zawodowych w sprawach z zakresu prawa pracy;
– strony w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;
– osoby ubezwłasnowolnionej w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia;
– strony, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd – w zakresie przyznanego
jej zwolnienia;
– powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w sprawach dotyczących ochrony
indywidualnych interesów konsumenta;
– strony dochodzącej naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego,
o których mowa w dziale VIII ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze.
Warto w tym miejscu zauważyć, że większość wyliczonych powyżej przypadków
zwolnienia od kosztów sądowych ma umocowanie konstytucyjne (zob. chociażby art. 47,
art. 71 ust. 1 i art. 72 Konstytucji poręczające ochronę życia rodzinnego, zasadę dobra rodziny
oraz ochronę praw dziecka, czy też art. 76 Konstytucji wyrażający standard w postaci ochrony
konsumenta).
W tym więc kontekście nie bez znaczenia jest na pewno to, że art. 190 ust. 4 Konstytucji
stanowi, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową
międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane
prawomocne orzeczenie sądowe, daje prawo do wznowienia postępowania. Co ważne: prawo
to – jak wielokrotnie wywodził sąd konstytucyjny – powinno być tak uregulowane na poziomie
poszczególnych procedur, aby istniała realna możliwość wzruszenia rozstrzygnięcia wydanego
z uwzględnieniem normy prawnej, która następnie została derogowana z systemu prawa jako
sprzeczna z normami hierarchicznie wyższymi. Jednocześnie nie wolno jednak zapominać, że
obowiązek ponoszenia kosztów sądowych może istotnie wpływać na korzystanie z prawa do
wznowienia postępowania, zwłaszcza wtedy, gdy wniesienie skargi wiąże się z uiszczeniem
opłaty stosunkowej, a wartość przedmiotu zaskarżenia jest znaczna. W takim wypadku, na
gruncie obowiązujących przepisów, skarżący może jedynie ubiegać się o zwolnienie go od
– 4 –
kosztów przez sąd (art. 100 ust. 2, art. 101–103 u.k.s.c.). Przy okazji wypada też nadmienić,
że według poglądu ugruntowanego w orzecznictwie, zwolnienie od kosztów sądowych
przyznane stronie na wcześniejszym etapie postępowania i wywołujące w tymże postępowaniu
skutek określony w art. 96 ust. 1 pkt 10 ustawy nie obejmuje już postępowania ze skargi
o wznowienie (tak w szczególności Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada
2009 r., sygn. akt III CZ 50/09).
Projektowana ustawa zakłada uzupełnienie przytoczonego wcześniej katalogu o kolejną
kategorię podmiotów zwolnionych od kosztów sądowych, a mianowicie: strony występujące
ze skargą o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011 lub art. 403 § 4 k.p.c. Tylko
zatem w przypadku tych dwóch przesłanek wznowienia ze strony ex lege zdjęty byłby ciężar
ponoszenia kosztów, podczas gdy w pozostałych postępowaniach ze skargi o wznowienie
postępowania obowiązywać będą jak dotychczas zasady ogólne, tj. obowiązek ponoszenia
kosztów sądowych, w tym opłat, o ile oczywiście ustawa nie stanowi inaczej lub o ile sąd nie
postanowi o zwolnieniu skarżącego.
3. Skutki projektowanej ustawy
Projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych może
rodzić skutki finansowe dla budżetu państwa zarówno w sferze dochodów, jak i wydatków.
Niemniej – wobec niezbyt dużej ilości wyroków Trybunału Konstytucyjnego skutkujących
derogacją normy prawnej z porządku prawnego, a zarazem mogących uzasadniać wznowienie,
o którym mowa w art. 4011 k.p.c. – szacuje się, iż wyżej wspomniany wpływ projektowanego
rozwiązania na finanse państwa nie będzie znaczący.
Informacji o możliwej skali tego zjawiska dostarczają dane przedłożone przez Ministra
Sprawiedliwości. Otóż, z pisma datowanego na 22 lipca 2013 r. wynika, że w następstwie
wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego w latach 2010–2012 doszło do wznowienia 960
postępowań cywilnych: w roku 2010 było ich zaledwie 23, w 2011 – 113, a w roku kolejnym
– 824.
Za przedstawioną konkluzją co do skutków finansowych projektu dodatkowo przemawia
fakt, że w procesie cywilnym obowiązuje zasada odpowiedzialności za wynik postępowania
(art. 98 § 1 k.p.c.). Innymi słowy, zasadniczo to na stronie przegrywającej ciąży obowiązek
pokrycia kosztów wywołanych danym postępowaniem. Odnosi się to także do tych kosztów
sądowych, których druga strona nie miała obowiązku uiścić i które tymczasowo wyłożył za
– 5 –
nią Skarb Państwa (por. art. 100 ust. 1 i art. 113 ust. 1 u.k.s.c.). W analizowanym zakresie
znaczenie może mieć również regulacja z art. 113 ust. 2 u.k.s.c., która pozwala na ściągnięcie
kosztów nieobciążających przeciwnika z roszczenia zasądzonego na rzecz tej strony, której
czynność spowodowała ich powstanie.
Trzeba poza tym pamiętać, że nie każde orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego otwiera
drogę do wznowienia postępowania. Przykładem mogą być nade wszystko wyroki o pominięciu
prawodawczym oraz wyroki, w których Trybunał zawarł klauzulę odraczającą, a prawodawca
przed upływem wskazanego w niej terminu dokonał zmiany stanu prawnego.
Projektowana ustawa nie wpłynie za to z pewnością na dochody i wydatki pozostałych
jednostek sektora finansów publicznych, w tym budżety jednostek samorządu terytorialnego.
Odnosząc się natomiast do skutków prawnych oraz społecznych, pozostaje jeszcze raz
zaznaczyć, że uchwalenie proponowanej ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych przyczyni się do urzeczywistnienia gwarancji zawartej w art. 190 ust. 4
Konstytucji, a także do wzmocnienia zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie
prawa (art. 2 Konstytucji).
4. Konsultacje
Projekt został przesłany następującym podmiotom: Ministrowi Sprawiedliwości, Sądowi
Najwyższemu, Prokuratorowi Generalnemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Krajowej Radzie
Prokuratury, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich IUSTITIA, Stowarzyszeniu Sędziów Themis,
Stowarzyszeniu Prokuratorów RP, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców
Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Sąd Najwyższy, Krajowa Rada Prokuratury oraz Krajowa Rada Radców Prawnych
poinformowali, że nie zgłaszają uwag do projektowanych rozwiązań, a Prokurator Generalny
oraz Krajowa Rada Sądownictwa odnieśli się pozytywnie do przedłożonego projektu. Z kolei
Minister Sprawiedliwości wskazał, iż z punktu widzenia wartości, którym służy obowiązek
uiszczania kosztów sądowych, bardziej pożądane byłoby wprowadzenie instytucji zwrotu
opłaty, tak jak to jest w przypadku skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia (art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. g u.k.s.c.). Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, porównanie
skargi o wznowienie wnoszonej na podstawie art. 4011 lub art. 403 § 4 k.p.c. do skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest przy tym o tyle
uprawnione, że pierwsza z tych skarg jest instrumentem pozwalającym na usuniecie skutków
– 6 –
bezprawia legislacyjnego, podczas gdy druga ma być reakcją na bezprawie judykacyjne.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa zwróciła za to uwagę na fakt, że również na gruncie
innych procedur funkcjonuje możliwość wzruszenia rozstrzygnięcia w związku z wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego i dla zachowania spójności systemu prawa opiniowaną inicjatywą
powinny zostać objęte także pozostałe akty normatywne, przewidujące obowiązek ponoszenia
kosztów (wniesienia opłaty) w razie wznowienia postępowania.
Pozostałe pomioty nie przedstawiły swojego stanowiska w sprawie.
I czytanie projektowanej ustawy odbyło się na wspólnym posiedzeniu Komisji Praw
Człowieka, Praworządności i Petycji oraz Komisji Ustawodawczej w dniu 29 stycznia 2014 r.
Minister Sprawiedliwości podtrzymał ocenę wyrażoną w opinii pisemnej, niemniej komisje
uznały, że jedynie ustawowe zwolnienie strony od kosztów sądowych czyni w pełni zadość
postulatowi zgłoszonemu w petycji. Komisje doszły ponadto do przekonania, że problematyka
kosztów należnych według u.k.s.c. wymaga pilnego uregulowania, albowiem koszty te mogą
być istotne i stąd ciężar ich poniesienia może stanowić barierę dla wznowienia postępowania,
podczas gdy regulacje zawarte w innych procedurach i ustawach nie rodzą już takiej obawy.
W trakcie II czytania Minister Sprawiedliwości zaprezentował swoje dotychczasowe
stanowisko. Izba podzieliła jednak opinię komisji i uchwaliła projekt w zaproponowanym przez
nie brzmieniu.
5. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektowanej ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.
Dokumenty związane z tym projektem:
-
2207
› Pobierz plik