Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

– 3 – 
jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa 50.000 zł – por. art. 35 i art. 36 u.k.s.c.); 
– kuratora wyznaczonego przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy; 
– prokuratora,  Rzecznika  Praw  Obywatelskich,  Rzecznika  Praw  Dziecka  i  Rzecznika  Praw 
Pacjenta; 
– powiatowego  (miejskiego)  rzecznika  konsumentów  w  sprawach  dotyczących  praktyk 
ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów; 
– inspektora pracy oraz związków zawodowych w sprawach z zakresu prawa pracy; 
– strony w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego; 
– osoby ubezwłasnowolnionej w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia; 
– strony, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd – w zakresie przyznanego 
jej zwolnienia; 
– powiatowego  (miejskiego)  rzecznika  konsumentów  w  sprawach  dotyczących  ochrony 
indywidualnych interesów konsumenta; 
– strony  dochodzącej  naprawienia  szkód  spowodowanych  ruchem  zakładu  górniczego, 
o których mowa w dziale VIII ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. 
Warto  w  tym  miejscu  zauważyć,  że  większość  wyliczonych  powyżej  przypadków 
zwolnienia  od  kosztów  sądowych  ma  umocowanie  konstytucyjne  (zob.  chociażby  art.  47, 
art. 71 ust. 1 i art. 72 Konstytucji poręczające ochronę życia rodzinnego, zasadę dobra rodziny 
oraz ochronę praw dziecka, czy też art. 76 Konstytucji wyrażający standard w postaci ochrony 
konsumenta). 
W tym więc kontekście nie bez znaczenia jest na pewno to, że art. 190 ust. 4 Konstytucji 
stanowi,  iż  orzeczenie  Trybunału  Konstytucyjnego  o  niezgodności  z  Konstytucją,  umową 
międzynarodową  lub  ustawą  aktu  normatywnego,  na  podstawie  którego  zostało  wydane 
prawomocne orzeczenie sądowe, daje prawo do wznowienia postępowania. Co ważne: prawo 
to – jak wielokrotnie wywodził sąd konstytucyjny – powinno być tak uregulowane na poziomie 
poszczególnych procedur, aby istniała realna możliwość wzruszenia rozstrzygnięcia wydanego 
z uwzględnieniem normy prawnej, która następnie została derogowana z systemu prawa jako 
sprzeczna z normami hierarchicznie wyższymi. Jednocześnie nie wolno jednak zapominać, że 
obowiązek ponoszenia kosztów sądowych może istotnie wpływać na korzystanie z prawa do 
wznowienia postępowania, zwłaszcza wtedy, gdy wniesienie skargi wiąże się z uiszczeniem 
opłaty  stosunkowej,  a  wartość  przedmiotu  zaskarżenia  jest  znaczna.  W takim  wypadku,  na 
gruncie obowiązujących przepisów, skarżący może jedynie ubiegać się o zwolnienie go od 
 
– 4 – 
kosztów przez sąd (art. 100 ust. 2, art. 101–103 u.k.s.c.). Przy okazji wypada też nadmienić, 
że  według  poglądu  ugruntowanego  w  orzecznictwie,  zwolnienie  od  kosztów  sądowych 
przyznane stronie na wcześniejszym etapie postępowania i wywołujące w tymże postępowaniu 
skutek  określony  w  art.  96  ust.  1  pkt  10  ustawy  nie  obejmuje  już  postępowania  ze  skargi 
o  wznowienie  (tak  w  szczególności  Sąd  Najwyższy  w  postanowieniu  z  dnia  26  listopada 
2009 r., sygn. akt III CZ 50/09). 
Projektowana ustawa zakłada uzupełnienie przytoczonego wcześniej katalogu o kolejną 
kategorię podmiotów zwolnionych od kosztów sądowych, a mianowicie: strony występujące 
ze skargą o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011 lub art. 403 § 4 k.p.c. Tylko 
zatem w przypadku tych dwóch przesłanek wznowienia ze strony ex lege zdjęty byłby ciężar 
ponoszenia  kosztów,  podczas  gdy  w  pozostałych  postępowaniach  ze  skargi  o  wznowienie 
postępowania  obowiązywać  będą  jak  dotychczas  zasady  ogólne,  tj.  obowiązek  ponoszenia 
kosztów sądowych, w tym opłat, o ile oczywiście ustawa nie stanowi inaczej lub o ile sąd nie 
postanowi o zwolnieniu skarżącego. 
 
3. Skutki projektowanej ustawy 
Projekt  ustawy  o  zmianie  ustawy  o  kosztach  sądowych  w  sprawach  cywilnych  może 
rodzić skutki finansowe dla budżetu państwa zarówno w sferze dochodów, jak i wydatków. 
Niemniej  –  wobec  niezbyt  dużej  ilości  wyroków  Trybunału  Konstytucyjnego  skutkujących 
derogacją normy prawnej z porządku prawnego, a zarazem mogących uzasadniać wznowienie, 
o którym mowa w art. 4011 k.p.c. – szacuje się, iż wyżej wspomniany wpływ projektowanego 
rozwiązania na finanse państwa nie będzie znaczący. 
Informacji o możliwej skali tego zjawiska dostarczają dane przedłożone przez Ministra 
Sprawiedliwości.  Otóż, z  pisma  datowanego  na  22  lipca  2013  r.  wynika,  że  w  następstwie 
wypowiedzi  Trybunału  Konstytucyjnego  w  latach  2010–2012  doszło  do  wznowienia  960 
postępowań cywilnych: w roku 2010 było ich zaledwie 23, w 2011 – 113, a w roku kolejnym 
– 824. 
Za przedstawioną konkluzją co do skutków finansowych projektu dodatkowo przemawia 
fakt, że w procesie cywilnym obowiązuje zasada odpowiedzialności za wynik postępowania 
(art. 98 § 1 k.p.c.). Innymi słowy, zasadniczo to na stronie przegrywającej ciąży obowiązek 
pokrycia kosztów wywołanych danym postępowaniem. Odnosi się to także do tych kosztów 
sądowych, których druga strona nie miała obowiązku uiścić i które tymczasowo wyłożył za 
 
– 5 – 
nią Skarb Państwa (por. art. 100 ust. 1 i art. 113 ust. 1 u.k.s.c.). W analizowanym zakresie 
znaczenie może mieć również regulacja z art. 113 ust. 2 u.k.s.c., która pozwala na ściągnięcie 
kosztów nieobciążających przeciwnika z roszczenia zasądzonego na rzecz tej strony, której 
czynność spowodowała ich powstanie. 
Trzeba poza tym pamiętać, że nie każde orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego otwiera 
drogę do wznowienia postępowania. Przykładem mogą być nade wszystko wyroki o pominięciu 
prawodawczym oraz wyroki, w których Trybunał zawarł klauzulę odraczającą, a prawodawca 
przed upływem wskazanego w niej terminu dokonał zmiany stanu prawnego. 
Projektowana ustawa nie wpłynie za to z pewnością na dochody i wydatki pozostałych 
jednostek sektora finansów publicznych, w tym budżety jednostek samorządu terytorialnego. 
Odnosząc się natomiast do skutków prawnych oraz społecznych, pozostaje jeszcze raz 
zaznaczyć,  że  uchwalenie  proponowanej  ustawy  o  zmianie  ustawy  o  kosztach  sądowych 
w sprawach cywilnych przyczyni się do urzeczywistnienia gwarancji zawartej w art. 190 ust. 4 
Konstytucji, a także do wzmocnienia zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie 
prawa (art. 2 Konstytucji). 
 
4. Konsultacje 
Projekt został przesłany następującym podmiotom: Ministrowi Sprawiedliwości, Sądowi 
Najwyższemu, Prokuratorowi Generalnemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Krajowej Radzie 
Prokuratury, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich IUSTITIA, Stowarzyszeniu Sędziów Themis, 
Stowarzyszeniu Prokuratorów RP, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców 
Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. 
Sąd  Najwyższy,  Krajowa  Rada  Prokuratury  oraz  Krajowa  Rada  Radców  Prawnych 
poinformowali, że nie zgłaszają uwag do projektowanych rozwiązań, a Prokurator Generalny 
oraz Krajowa Rada Sądownictwa odnieśli się pozytywnie do przedłożonego projektu. Z kolei 
Minister Sprawiedliwości wskazał, iż z punktu widzenia wartości, którym służy obowiązek 
uiszczania  kosztów  sądowych,  bardziej  pożądane  byłoby  wprowadzenie  instytucji  zwrotu 
opłaty, tak jak to jest w przypadku skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego 
orzeczenia (art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. g u.k.s.c.). Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, porównanie 
skargi  o  wznowienie  wnoszonej  na  podstawie  art.  4011  lub  art.  403  §  4  k.p.c.  do  skargi 
o  stwierdzenie  niezgodności  z  prawem  prawomocnego  orzeczenia  jest  przy  tym  o  tyle 
uprawnione,  że pierwsza  z tych  skarg jest instrumentem  pozwalającym  na usuniecie skutków 
 
– 6 – 
bezprawia  legislacyjnego,  podczas  gdy  druga  ma  być  reakcją  na  bezprawie  judykacyjne. 
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa zwróciła za to uwagę na fakt, że również na gruncie 
innych procedur funkcjonuje możliwość wzruszenia rozstrzygnięcia w związku  z wyrokiem 
Trybunału Konstytucyjnego i dla zachowania spójności systemu prawa opiniowaną inicjatywą 
powinny zostać objęte także pozostałe akty normatywne, przewidujące obowiązek ponoszenia 
kosztów (wniesienia opłaty) w razie wznowienia postępowania. 
Pozostałe pomioty nie przedstawiły swojego stanowiska w sprawie. 
I  czytanie  projektowanej  ustawy  odbyło  się  na  wspólnym  posiedzeniu  Komisji  Praw 
Człowieka, Praworządności i Petycji oraz Komisji Ustawodawczej w dniu 29 stycznia 2014 r. 
Minister  Sprawiedliwości  podtrzymał  ocenę  wyrażoną  w  opinii  pisemnej,  niemniej  komisje 
uznały, że jedynie ustawowe zwolnienie strony od kosztów sądowych czyni w pełni zadość 
postulatowi zgłoszonemu w petycji. Komisje doszły ponadto do przekonania, że problematyka 
kosztów należnych według u.k.s.c. wymaga pilnego uregulowania, albowiem koszty te mogą 
być istotne i stąd ciężar ich poniesienia może stanowić barierę dla wznowienia postępowania, 
podczas gdy regulacje zawarte w innych procedurach i ustawach nie rodzą już takiej obawy. 
W  trakcie  II  czytania  Minister  Sprawiedliwości  zaprezentował  swoje  dotychczasowe 
stanowisko. Izba podzieliła jednak opinię komisji i uchwaliła projekt w zaproponowanym przez 
nie brzmieniu. 
 
5. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej 
Przedmiot projektowanej ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.