Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw

– 55 –
ust. 2f ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, i pkt 20 lit. f,
które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2015 r.;
3)
art. 1 pkt 20 lit. b–d i lit. e w zakresie art. 90 ust. 2g ustawy zmienianej w art. 1,
w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, które wchodzą w życie z dniem 1 września
2015 r.;
4)
art. 1 pkt 12 w zakresie art. 20l ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym
niniejszą ustawą, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.






































11/04rch
UZASADNIENIE

Celem przedmiotowego projektu jest wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 8 stycznia 2013 r. (sygn. sprawy K 38/12), w którym Trybunał stwierdził
niezgodność art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), dalej zwanej „ustawą”, z art. 92 ust. 1
Konstytucji RP, a w konsekwencji – niekonstytucyjność rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu
przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół
do innych (Dz. U. Nr 26, poz. 232, z późn. zm.).
Dostęp do edukacji to jeden z najważniejszych postulatów dotyczących funkcjonowania
oświaty. Wynika on z podstawowych praw obywatelskich określonych w art. 70
Konstytucji RP, zgodnie z którym, każdy ma prawo do nauki. Nauka jest obowiązkowa
do 18 roku życia. Na władzach publicznych spoczywa obowiązek zapewnienia
obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Konstytucja
gwarantuje dostęp do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych. Sposób wykonywania
tych obowiązków określa ustawa.
Postulaty dotyczące równości i powszechności dostępu do edukacji sformułowane
zostały w art. 1 ustawy, który jako pierwsze zadanie systemu oświaty wymienia
zapewnienie realizacji prawa każdego obywatela do kształcenia się oraz prawa dzieci
i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju.
Prawo to jest uszczegółowiane przez kolejne regulacje art. 1, które wskazują, że system
oświaty zapewnia również m.in. wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli
rodziny, opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi oraz uczniami szczególnie
uzdolnionymi, upowszechnienie dostępu do szkół, których ukończenie zapewnia dalsze
kształcenie w szkołach wyższych, możliwość uzupełniania przez osoby dorosłe
wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych
i specjalistycznych, opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej
i życiowej oraz warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz
kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania wolnego czasu.
Instytucjami systemu oświaty, które mają zapewnić realizację tych praw uczniów są
przede wszystkim przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego oraz szkoły
(szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne) a także inne jednostki,
o których mowa w art. 2 ustawy. W szczególności na publicznych przedszkolach,
publicznych innych formach wychowania przedszkolnego i szkołach spoczywa
odpowiedzialność za realizację prawa do powszechnego dostępu do edukacji
i w związku z tym są one obowiązane przeprowadzać rekrutację w oparciu o zasadę
powszechnej dostępności, o której mowa w art. 7 ust. 1 ustawy.
Obecnie kwestie przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół, w oparciu
o zasadę powszechnej dostępności z art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy, są uregulowane
w rozporządzeniu w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół
publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych, wydanym na
podstawie art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy. Szczegółowe rozwiązania dotyczące rekrutacji
zarówno do publicznych przedszkoli i szkół, jak również do publicznych placówek
systemu oświaty, są regulowane w statutach tych jednostek, na podstawie art. 60 ust. 1
ustawy oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r.
w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U.
Nr 61, poz. 624, z późn. zm.), a także rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych
(Dz. U. Nr 52, poz. 466).
W przywołanym na wstępie wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności
cytowanego wyżej art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP ze względu
na samoistność regulacji zawartej w rozporządzeniu wykonawczym, wynikającą
z braku odpowiednich regulacji na poziomie ustawy, nadania aktowi wykonawczemu
charakteru podstawowego źródła prawa z pominięciem przepisów ustawy oraz
dopuszczenia do precyzowania zasad rekrutacji w aktach o jeszcze niższej randze
obowiązywania niż rozporządzenie. Ponadto Trybunał Konstytucyjny wskazał na brak
wytycznych dotyczących zasad przeprowadzania rekrutacji do przedszkoli i szkół
w przepisie upoważaniającym oraz brak na poziomie ustawy określenia sposobu
przeprowadzania i procedury rekrutacji do publicznych przedszkoli i szkół różnych
typów oraz procedury odwoławczej od decyzji o nieprzyjęciu dziecka do wybranego
przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub szkoły oraz możliwości
sądowej kontroli tych decyzji. Szczególny mankament dotychczasowych przepisów,
zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, stanowi brak określenia w ustawie katalogu cech
kandydatów do przedszkoli i szkół oraz ich hierarchii względem siebie, w tym
2
wskazania grupy kandydatów o szczególnym statusie uprzywilejowania, wynikającym
z Konstytucji, ze względu na sytuację osobistą lub rodzinną albo szczególne zdolności
czy osiągnięcia. W konsekwencji, zdaniem Trybunału, to rozporządzenie reguluje
ograniczenia korzystania z konstytucyjnego prawa do edukacji (art. 70 ust. 1
Konstytucji RP). Tym samym sprawy o istotnym znaczeniu dla urzeczywistnienia
wolności i praw człowieka i obywatela zagwarantowane w Konstytucji RP zostały
przekazane do unormowania w drodze rozporządzenia.
W uzasadnieniu do wyroku Trybunału podniesiono również kwestię braku
odpowiednich regulacji umożliwiających właściwe rozumienie wymienionej w art. 6
ust. 1 pkt 3 oraz art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy „zasady powszechnej dostępności do
publicznych przedszkoli i szkół”, tj. czy powinna ona być rozumiana szeroko, jako
prawo do uczęszczania do każdego konkretnego przedszkola albo szkoły wybranej
przez kandydata lub jego rodziców, czy też wąsko – jako podstawa do ubiegania się
o przyjęcie do wybranego przedszkola albo szkoły na równych, przejrzystych
i możliwych do spełnienia zasadach, lecz bez gwarancji, że osoba zainteresowana
zostanie przyjęta do tej jednostki systemu oświaty, która jest przez nią preferowana.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny podniósł, że obecnie pozyskiwanie i przetwarzanie
danych osobowych w procesie rekrutacji odbywa się bez podstawy prawnej. Na
konieczność zmian w tej dziedzinie zwracał uwagę również Generalny Inspektor
Ochrony Danych Osobowych, wskazując na występowanie tendencji do rozszerzania
w procesie rekrutacji do publicznych szkół i przedszkoli zakresu pozyskiwanych
danych osobowych rodziców dzieci (np. dane zawarte w: kopii deklaracji podatkowej
PIT, aktualnym zaświadczeniu ZUS RMUA, zaświadczeniu o niepełnosprawności,
zaświadczeniu z miejsca pracy, kopii orzeczenia sądowego, itp.), co może prowadzić do
naruszenia autonomii informacyjnej jednostki. Podobne argumenty były przytaczane
przez Rzecznika Praw Obywatelskich, posłów na Sejm oraz rodziców dzieci.
W związku z powyższym zaproponowane w niniejszym projekcie zmiany przepisów
dotyczących rekrutacji zmierzają do określenia na poziomie ustawowym:
− kryteriów rekrutacji do publicznych przedszkoli, publicznych innych form
wychowania przedszkolnego, publicznych szkół i placówek, w tym wskazania grup
kandydatów o szczególnym statusie uprzywilejowania, wynikającym z Konstytucji,
ze względu na sytuację osobistą lub rodzinną albo szczególne zdolności czy
osiągnięcia;
3
− zasad przeprowadzania rekrutacji do publicznych przedszkoli, publicznych innych
form wychowania przedszkolnego, publicznych szkół i placówek, w szczególności
wskazania hierarchii poszczególnych kryteriów;
− procedury przeprowadzania rekrutacji, w tym procedury odwoławczej w przypadku
odmowy przyjęcia kandydata do publicznego przedszkola, publicznej innej formy
wychowania przedszkolnego, publicznej szkoły czy placówki oraz zasad ujawniania
i przetwarzania danych osobowych uczestników procesu rekrutacji.
Należy podkreślić, że projektowane w wyżej wymienionych obszarach rozwiązania
kształtują definicję „zasady powszechnej dostępności publicznych przedszkoli, szkół
i placówek”, jako podstawę do ubiegania się o przyjęcie do wybranego przedszkola,
szkoły albo placówki na równych, przejrzystych i możliwych do spełnienia warunkach,
lecz bez gwarancji, że osoba zainteresowana zostanie przyjęta do wybranej jednostki
(o ile nie jest to szkoła podstawowa lub gimnazjum z wyznaczonym obwodem).
1. Rekrutacja do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania
przedszkolnego, publicznych szkół i placówek – art. 1 pkt 12 projektu ustawy
Na wstępie należy zaznaczyć, że w zakresie przyjmowania dzieci i młodzieży oraz
osób pełnoletnich do szkół i placówek, mamy do czynienia z trzema różnymi
sytuacjami, a mianowicie:
− przyjęciem z urzędu do szkoły podstawowej i gimnazjum z wyznaczonym
obwodem dzieci zamieszkałych w obwodzie danej szkoły,
− kierowaniem dzieci i młodzieży do określonych rodzajów przedszkoli, innych
form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek, oraz
− rekrutacją, tj. postępowaniem, które sprowadza się do wyłonienia kandydata do
przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, szkoły lub placówki
w sytuacji konkurencji o miejsce w tej szkole lub placówce.
Ponadto wyróżnia się odrębny tryb przyjmowania do przedszkoli i szkół dzieci
i młodzieży, którzy kształcili się w szkołach za granicą.
Proponowane w ustawie rozwiązania dotyczące rekrutacji będą miały zastosowanie
do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego
oraz publicznych szkół i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu
terytorialnego, właściwych ministrów, a także osoby prawne inne niż jednostki
samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne. Ponadto przepisy będą dotyczyć
4