Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych

– 3 – 
W  świetle  wypowiedzi  Trybunału  niezbędne  staje  się  uzupełnienie  art.  3  §  3  u.s.w. 
o wytyczne wskazujące kryteria, jakimi Minister Obrony Narodowej winien kierować się przy 
wydawaniu rozporządzeń o utworzeniu lub zniesieniu sądów wojskowych oraz przy określaniu 
siedzib takich sądów i obszarów ich właściwości. Pewną inspiracją w tym zakresie mogą być 
wytyczne sformułowane w art. 20 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów 
powszechnych  (dalej  jako:  u.s.p.),  ponieważ  w  tej  samej  sprawie,  tj.  K  27/12,  zostały  one 
zaaprobowane przez Trybunał Konstytucyjny. Nade wszystko użyta w tym przepisie formuła: 
„kierując się potrzebą zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, przez dostosowanie 
liczby sądów, ich wielkości i obszarów właściwości do zakresu obciążenia wpływem spraw, a 
także  uwzględniając  ekonomię  postępowania  sądowego,  w  celu  zagwarantowania  realizacji 
prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie” oceniona została jako 
„wystarczająco  szczegółowa”,  a  zatem  satysfakcjonująca  z  punktu  widzenia art. 92 ust. 1 
Konstytucji. 
Przejmując  wobec  tego,  w  zmodyfikowanej  wersji,  wyżej  przytoczone  kryteria, 
w projektowanym § 3 (art. 1 pkt 1 projektu) uwzględniono dodatkowo fakt, że między liczbą 
i siedzibami sądów wojskowych z jednej strony, a strukturą organizacyjną (rozmieszczeniem) 
Sił Zbrojnych z drugiej powinna zachodzić ścisła korelacja. 
Identyczne  wytyczne  miałyby  być  miarodajne  w  przypadku  tworzenia  i  znoszenia 
wydziałów zamiejscowych wojskowych sądów garnizonowych (projektowany § 4). Obecnie 
wspomniane  wydziały  zamiejscowe  mogą  być  tworzone  (znoszone)  na  zasadach  określonych 
w art. 3 § 4 u.s.w., przy czym powołana jednostka redakcyjna obarczona jest taką samą wadą 
w  postaci  braku  wytycznych.  Stąd  celowe  jest  niewątpliwie  objęcie  jej  proponowaną 
nowelizacją. 
Na marginesie wypada jeszcze nadmienić, iż projektodawca postanowił pozostawić formę 
rozporządzenia  jako  właściwą  dla  tworzenia  i  znoszenia  wydziałów  zamiejscowych  sądów 
wojskowych, mimo że wydziały oraz ośrodki zamiejscowe sądów powszechnych mogą być 
tworzone i znoszone w drodze zarządzenia (art. 19 § 1 u.s.p.), a więc aktu normatywnego, co 
do którego art. 93 Konstytucji nie wprowadza już wymogu ustalenia wytycznych. Przenoszenie 
omawianego rozwiązania z u.s.p. na grunt regulacji dotyczących sądownictwa wojskowego 
nie  jest  na  pewno  pożądane,  gdyż  budzi  ono  poważne  zastrzeżenia  natury  konstytucyjnej. 
Wystarczy  w  tym  miejscu  wskazać,  że  według  art.  93  ust.  1  Konstytucji  zarządzenie  jest 
aktem o charakterze wewnętrznym i może obowiązywać wyłącznie jednostki organizacyjne 
– 4 – 
podległe organowi, który dane zarządzenie wydał. Wydziały zamiejscowe wojskowych sądów 
garnizonowych nie mogą natomiast zostać zakwalifikowane jako jednostki podległe Ministrowi 
Obrony Narodowej (podobnie skądinąd  jak  wydziały  czy  też  ośrodki  zamiejscowe  sądów 
powszechnych w stosunku  do  Ministra  Sprawiedliwości).  W  związku  z  tym  Senat  uznał, 
iż  prawidłowym  zabiegiem  legislacyjnym  będzie  dodanie  w  przepisie  odnoszącym  się  do 
wydziałów zamiejscowych sądów wojskowych brakujących wytycznych. 
Przy okazji proponuje się uchylenie w art. 3 u.s.w. przepisów § 5 i 6. Sądy wojskowe, 
o których  mowa  w  tych  paragrafach,  nie  znajdują  nawet  szczątkowych  odniesień  w  ustawie 
(§ 6 nakazuje stosować do nich odpowiednio pozostałe przepisy ustawowe). W szczególności 
więc  nie  została  uregulowana  struktura  tychże  sądów,  zasady  ich  podporządkowania  oraz 
zakresy właściwości. Poza tym w przeszłości przepis o analogicznym brzmieniu (por. art. 6 
§  1  zd.  2  ustawy  z  dnia  8  czerwca  1972  r.  o  ustroju  sądów  wojskowych  –  Dz. U. Nr 23, 
poz. 166,  z  późn.  zm.)  był  wykorzystywany  do  tworzenia  sądów  armijnych,  dywizyjnych, 
polowych,  a  ponadto  wojskowych  sądów  PKP,  Korpusu  Bezpieczeństwa  Wewnętrznego  i 
wielu innych, które w praktyce nie służyły sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Aktualnie 
nie ma potrzeby powoływania tego typu sądów, a istniejące już wojskowe sądy garnizonowe 
oraz  wojskowe  sądy  okręgowe  (i  ewentualnie  wydziały  zamiejscowe  wojskowych  sądów 
garnizonowych, które zostaną utworzone na podstawie znowelizowanego art. 3 § 4 u.s.w.) są 
wystarczającym gwarantem przestrzegania zasady państwa prawnego, a zarazem efektywnego 
sprawowania wymiaru sprawiedliwości zarówno w czasie pokoju, jak i w okresie wojny. 
 
4. Skutki projektowanej ustawy 
Projekt ustawy  o zmianie ustawy  –  Prawo  o  ustroju  sądów  wojskowych  uwzględnia 
stanowisko  Trybunału  Konstytucyjnego  zaprezentowane  w  wyroku  z  dnia  27 marca 2013  r. 
Podstawowym  jego  skutkiem  będzie  zatem  zastąpienie  regulacji,  która  nie  czyni  zadość 
standardom konstytucyjnym, taką, która będzie już w pełni odpowiadać wymogom z art. 92 
ust. 1 ustawy zasadniczej. 
Przewiduje się, że projektowana ustawa nie pociągnie za sobą skutków finansowych dla 
budżetu  państwa  ani  nie  wpłynie  na  poziom  dochodów  i  wydatków  pozostałych  jednostek 
sektora finansów publicznych, w tym zwłaszcza jednostek samorządu terytorialnego. 
Projektowane zmiany nie będą miały również wpływu na konkurencyjność gospodarki 
i funkcjonowanie przedsiębiorstw. 
– 5 – 
Co  się  tyczy  natomiast  samych  sądów  wojskowych,  to  projekt  nie  zakłada  per se 
modyfikacji  istniejącej  obecnie  siatki  tych  sądów,  aczkolwiek  zaznaczyć  należy,  że  wydając 
rozporządzenie  na  podstawie  znowelizowanego  art.  3  §  3  u.s.w.  (względnie  także  na 
podstawie art. 3 § 4) Minister Obrony Narodowej będzie musiał zadbać o to, by spełnione 
były przesłanki przewidziane w tym przepisie. To z kolei wymagać będzie zapewne refleksji co 
do zasadności utrzymania wszystkich sądów wojskowych, które zostały utworzone na mocy 
rozporządzenia  z  dnia  19  listopada  1998  r.  w  sprawie  utworzenia  sądów  wojskowych 
oraz  określenia  ich  siedzib  i  obszarów  właściwości  (Dz.  U.  Nr  146,  poz.  956;  zob.  też 
rozporządzenie  Ministra  Obrony  Narodowej  z  dnia  17  lutego  2010  r.  w  sprawie  zniesienia 
niektórych  wojskowych  sądów  garnizonowych  oraz  zmiany  rozporządzenia  w  sprawie 
utworzenia  sądów  wojskowych  oraz  określenia  ich  siedzib  i  obszarów  właściwości,  opubl. 
w Dz.  U.  Nr  32,  poz.  175),  jak  również  ewentualnej  potrzeby  utworzenia  nowych  sądów 
tudzież  wydziałów  zamiejscowych.  Ponieważ  jednak  podjęcie  ostatecznej decyzji w tym 
zakresie mieści się  w kompetencji wskazanego  Ministra, projektowana  ustawa nie ingeruje 
bezpośrednio w opisywaną sferę. 
 
5. Konsultacje 
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego poinformował, iż Sąd Najwyższy nie zgłasza uwag 
odnośnie  do  proponowanych  rozwiązań.  Analogiczne  stanowisko  zajęli  Minister  Obrony 
Narodowej  i  Minister  Sprawiedliwości,  przy  czym  ten  pierwszy  wskazał,  że  sama 
nowelizacja u.s.w. nie wiąże się z konsekwencjami finansowymi, a ewentualne koszty mogą 
pojawić się dopiero na etapie podejmowania przez Ministra Obrony Narodowej faktycznych 
decyzji  o  utworzeniu  lub  zniesieniu  jednostek  organizacyjnych  sądownictwa  wojskowego. 
Z kolei Minister  Sprawiedliwości  zaznaczył,  że  ustawa  nie  spowoduje  skutków  dla  budżetu 
państwa w częściach: 15 „Sądy powszechne” oraz 37 „Sprawiedliwość”. 
Zastrzeżenia co do projektowanego brzmienia art. 3 § 3 (art. 1 pkt 1 projektu) zgłosiła 
Helsińska  Fundacja  Praw  Człowieka.  W  ocenie  Fundacji,  przyjęte  wytyczne  oparte  są  na 
niedostatecznie zobiektywizowanych kryteriach, czyniąc upoważnienie dla Ministra Obrony 
Narodowej  blankietowym.  Pożądane  byłoby  –  z punktu widzenia HFPCz –  ustanowienie 
bardziej  obiektywnych przesłanek,  które  miałyby  być  brane  pod  uwagę  przy  wydawaniu 
rozporządzeń w przedmiocie tworzenia i znoszenia sądów wojskowych  oraz określaniu ich 
siedzib i obszarów właściwości. Helsińska Fundacja Praw Człowieka postuluje w szczególności, 
– 6 – 
aby u.s.w. determinowała,  choćby  pośrednio,  liczbę  wojskowych  sądów  okręgowych  oraz 
wojskowych sądów garnizonowych i by właściwość miejscowa owych sądów była powiązana 
z podziałem terytorialnym państwa. W swej opinii Fundacja posiłkuje się zdaniami odrębnymi 
zgłoszonymi do wyroku z dnia 27 marca 2013 r. Mając na względzie stanowiska pozostałych 
podmiotów  opiniujących,  a  także  wiążący  i  jednocześnie  ostateczny  charakter  orzeczenia 
stwierdzającego, że art. 20 pkt 1 u.s.p. jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji (art. 190 ust. 1 
Konstytucji),  Senat  nie  uwzględnił  powyższych  uwag.  Uwzględniono  za  to  propozycję 
terminologiczną  Fundacji  i  usunięto  z  wytycznych  określenie  „obywatel”,  pozostawiając 
sformułowanie „prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie”. 
Krajowa Rada Sądownictwa zaproponowała natomiast zmianę fragmentu projektowanego 
upoważnienia i dostosowanie wytycznych do specyfiki sądów wojskowych (w szczególności 
przez zrezygnowanie z  kryterium wpływu spraw), a także zniesienie możliwości tworzenia 
„innych”  sądów  wojskowych  niż  sądy  wymienione  w  art.  3  §  1  u.s.w.  Sugestie  te  zostały 
uwzględnione na etapie I czytania. 
Pozostałe podmioty poproszone o opinie, tj. Naczelna Rada Adwokacka, Krajowa Rada 
Radców Prawnych i Stowarzyszenie  Sędziów  Polskich  JUSTITIA,  nie  przedstawiły  swoich 
stanowisk w sprawie. 
 
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej 
Proponowane rozwiązania nie są objęte prawem Unii Europejskiej.