Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o kredycie konsumenckim oraz o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń

17. Odstąpienie od umowy (art. 5a ust. 5).

Przepis art. 5a ust. 5 wprowadza kolejne uprawnienie dla kredytobiorcy, w przypadku
naruszenia przez kredytodawcę lub pośrednika kredytowego postanowień art. 5a ust. 1 lub
ust. 3. W takiej sytuacji kredytobiorca jest uprawniony do odstąpienia od umowy o kredyt w
każdym czasie (zarazem zachowując uprawnienie do kredytu darmowego). Przepis znowu
stanowi bardziej rygorystyczną dla kredytodawcy wersję przepisu art. 53 ust. 2 Ustawy. W
proponowanym przepisie brak ograniczenia terminem, jak i „sankcją” jest objęty szerszy
zakres okoliczności, czyli nie tylko samo uchybienie obowiązkom informacyjnym, ale i
naruszenie limitu kosztów.

18. Zakaz wyłączenia (art. 5a ust. 6).

W szczególności ratio legis przepisu art. 5a ust. 6 jest przeciwdziałanie wyborowi
prawa obcego jako właściwego dla umowy o kredyt.

Przepis jest odwzorowaniem przepisu art. 47 Ustawy, z tym, że zamiast o
konsumencie, w przepisie jest mowa o kredytobiorcy. W przypadkach próby ograniczania lub
wyłączania uprawnień kredytobiorcy przepis art. 5a będzie się stosowało wprost.

19. Stosowanie przepisu (art. 5a ust. 7, art. 4 ust. 1 i 2).

Przepis art. 5a ust. 7 wyraźnie określa zakres stosowania proponowanego art. 5a
Ustawy. Przepis art. 5a Ustawy będzie się stosował do:

● umów o kredyt konsumencki (art. 3 ust. 1 Ustawy), ze względu na to, iż konsumenci
zasługują na szczególną ochronę (por. wcześniejsze części uzasadnienia);

● umów leasingu (art. 4 ust. 1 pkt 2 Ustawy), ze względu na to, iż kredytodawcy
mogliby próbować ominąć przepis art. 5a zawierając umowy leasingu, która dotyczyłaby
rzeczy o znikomej wartości (n. p. długopisu);

● umów o kredyt udzielany wyłącznie pracownikom zatrudnionym u danego
pracodawcy w ramach działalności dodatkowej (art. 4 ust. 1 pkt 5 Ustawy), ze względu na to,
że pracownicy powinni być objęci szczególną ochroną, jak i dlatego, iż współgra to pod
względem założeń aksjologicznych z brzmieniem przepisu art. 4 ust. 1 pkt 5, który
przewiduje korzystne warunki dla pracowników;

● umów o kredyt udzielany na mocy przepisów szczególnych w warunkach
korzystniejszych niż powszechnie oferowane na rynku (art. 4 ust. 1 pkt 6 Ustawy), ze względu
na to, że współgra to pod względem założeń aksjologicznych z brzmieniem przepisu art. 4 ust.
1 pkt 6, który przewiduje korzystne warunki dla kredytobiorców;

● innych umów określonych przepisem szczególnym; takimi przepisami n. p. będą
modyfikowane niniejszą nowelizacją przepisy art. 4 ust. 2 pkt 1-6 Ustawy, dotyczące
poszczególnych typów umów i czynności prawnych.

W związku z powyższym, zmienia się odpowiednio zapisy art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy.
Wnioskodawcy zdecydowali się na wskazanie, jako stosowanego, art. 5a w obrębie art. 4 ust.
2, miast wymieniać tenże przepis w art. 5a ust. 7. Pozwala to na zachowanie przejrzystości
legislacyjnej regulacji art. 4 ust. 2. Skoro ustawodawca w jednym miejscu wymienia przepisy,
które stosują się do danych umów czy czynności prawnych, to konsekwentnie wnioskodawcy
umieścili w tym samym miejscu wskazanie dotyczące przepisu art. 5a.

20. Wyłączenie zasady lex specialis (art. 5a ust. 8).

Przepis art. 5a ust. 8 ma na celu wyłączenie interpretacyjnej zasady lex specialis
derogat legi generali, mogącej być zastosowaną w kontekście stosowania późniejszych
przepisów, co mogłoby skutkować wyłączeniem stosowania przepisu art. 5a.

21. Zmiany w Kodeksie wykroczeń (art. 138ba).

Zgodnie z proponowanymi przez wnioskodawców przepisami, naruszenie przez
kredytodawcę lub pośrednika kredytowego wymagań, o których mowa w art. 5a, ma
powodować dwojaką jego odpowiedzialność: cywilną i karną. Odpowiada to
dotychczasowemu ukształtowaniu systemu sankcji w odniesieniu do umów o kredyt, które
oprócz sankcji kredytu darmowego, czy możliwości odstąpienia od umowy o kredyt,
obwarowują też określone zachowania sankcjami karnoprawnymi (por. art. 60 Ustawy,
wprowadzający odpowiednie zmiany do Kodeksu wykroczeń). Pobieranie nadmiernych
korzyści w związku z umową o kredyt było już sankcjonowane przepisem art. 18a uprzedniej
ustawy o kredycie konsumenckim.

Wprowadzane uregulowanie ma penalizować zastrzeganie w umowie pobierania lub
faktyczne pobieranie korzyści majątkowej przewyższającej sumę odsetek maksymalnych oraz
kosztów określonych przez proponowany art. 5a Ustawy, a także nie zwracanie kredytobiorcy,
pomimo obowiązku, pobranych kwot odsetek i innych kosztów.

Wnioskodawcy – dopasowując poziom karalności do aktualnych regulacji –
zrezygnowali z tworzenia osobnego występku (jak to miało miejsce w uprzedniej ustawie o
kredycie konsumenckim), a zamiast tego proponują utworzenie odrębnych wykroczeń, co
przełoży się na łagodniejszą sankcję.

Proponowany przepis jest umieszczany w rozdziale XV Kodeksu wykroczeń
„Wykroczenia przeciwko interesom konsumentów”. Jednakże nie dotyczy on tylko ochrony
konsumentów, ale tych kredytobiorców, którym zapewnia ochronę projektowany art. 5a
Ustawy. Przepis jest umieszczany po art. 138b, dotyczącym niedozwolonych postanowień
umownych, a przed przepisem art. 138c, dotyczącym kwestii związanej z kredytem
konsumenckim.

Projektowany przepis art. 138ba dotyczy sytuacji, gdy przysporzenie majątkowe w
postaci korzyści jest przez strony umowy traktowane jako element porozumienia leżącego u
podstaw nawiązania stosunku kredytowego. W przypadku korzyści, które nie zostały pobrane,
a jedynie zastrzeżone (nie koniecznie na piśmie), będą one elementem umowy między
stronami. Tak samo korzyści już pobrane musiały być wcześniej przez strony umówione.
Przepis bowiem dotyczy korzyści wynikających z zawartego przez strony porozumienia. Jeśli
sprawca pobiera korzyści, które nie były objęte porozumieniem z kredytobiorcą, popełnia
czyn zabroniony przeciwko mieniu (z art. 278, art. 284 czy art. 286 Kodeksu karnego). Ratio
legis przepisu art. 138 ba ma chronić kredytobiorcę przed kredytodawcami żądającymi w
ramach stosunku kredytowego wygórowanych kosztów, a nie przed kredytodawcami, którzy
pobierają korzyści pozbawione w ogóle podstawy prawnej (n. p. bank pobierający z rachunku
konsumenta prowizję nieprzewidzianą w umowie).

Wyrażenie „korzyść majątkowa” jest tożsame z pojęciem występującym na
płaszczyźnie prawa karnego (korzyścią majątkową jest zatem każde zwiększenie aktywów lub
zmniejszenie pasywów majątkowych, czyli każde przysporzenie majątku, uniknięcie straty
lub zmniejszenie obciążeń majątku). Ustawa nie ogranicza sposobu pobrania korzyści. Może
to być dowolna forma przysporzenia majątkowego.

Wyrażenie „koszty, które kredytobiorca jest zobowiązany ponieść w związku z umową
o kredyt oraz których poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu” jest tożsame z
pojęciem występującym w proponowanym art. 5a ust. 1 Ustawy.

Przepis § 1 po części odpowiada dyspozycji art. 18a uprzedniej ustawy o kredycie
konsumenckim, który jednak odnosił się tylko do odsetek maksymalnych, a nie do wszystkich
rodzajów kosztów. Przepis ten penalizuje (grzywna) zarówno zastrzeganie, jak i faktyczne
pobieranie korzyści majątkowej w wysokości wyższej niż dopuszczona przez ustawy. Tymi
ustawami są Kodeks cywilny, gdzie znajdują się przepisy dotyczące odsetek maksymalnych, a
także ustawa o kredycie konsumenckim, w której jest wyznaczony maksymalny pułap
kosztów kredytu.

Przepis § 2 wskazuje na to, iż w okolicznościach naruszenia prawa określonego w § 1
karalnym jest zachowanie polegające na zatrzymywaniu wartości pobranych kwot odsetek lub
innych kosztów. Przepis ma zastosowanie dopiero w momencie wezwania kredytodawcy do
zwrotu pobranej korzyści majątkowej. Sankcja przewidziana jest dotkliwsza od tej wskazanej
w § 1. Obok kary grzywny sąd może wymierzyć również karę aresztu. To zaostrzenie jest
konieczne ze względu na to, iż zatrzymywanie środków finansowych kredytobiorcy, pomimo
wyraźnego braku zgody (wystosowanie wezwania) na taki stan rzeczy, w bardzo dużym
stopniu uderza w interesy majątkowe kredytobiorcy, jak i charakteryzuje się swoistą
namiastką stosowania przymusu ze strony kredytodawcy.

Przepis § 3 zawiera w dużym stopniu treść analogiczną do istniejących art. 138b § 2
czy art. 138c § 4 Kodeksu wykroczeń. Jednakże wyraźnie wskazuje się we wprowadzanym
przepisie, iż obok kredytodawcy, odpowiedzialność ponosi również pośrednik kredytowy, jak
również przewiduje się odpowiedzialność osoby upoważnionej do zawierania umowy
kredytu, tylko proporcjonalnie do zawinionego przyczynienia się tej osoby oraz pobranej
przez nią korzyści majątkowej. Wyrażenie „zawinione przyczynienie się” wskazuje na to, iż
nie wystarczy, by osoba upoważniona do zawierania umowy kredytu swym zachowaniem w
sposób obiektywny przyczyniła się do popełnienia wykroczenia, by można jej przypisać
odpowiedzialność, ale musi to zrobić w sposób zawiniony. Spójnik koniunkcji dalszej (czyli
spójnik „oraz”) wskazuje, iż nawet jeśli dana osoba nie zawiniła odnośnie okoliczności
wykroczenia, które miało miejsce, to jeśli uzyskała jakąkolwiek korzyść majątkową w
związku z wykroczeniem, odpowiada ona stosowanie do pobranej korzyści majątkowej.

22. Stosowanie ustawy i wejście w życie.

Zgodnie z art. 3 przedkładanej ustawy, ustawa ma mieć zastosowanie nie tylko do
umów zawartych po dniu jej wejścia w życie, ale też zawartych wcześniej, a zmienianych po
tej dacie. Tak więc w sytuacji jakiejkolwiek zmiany w dotychczas obowiązujących umowach
o kredyt, do aneksowanej umowy będzie miał zastosowanie maksymalny pułap kosztów
określony art. 5a ust. 1, jak i inne przepisy nowelizacji. Ma to na celu zapobieganie
sztucznemu wydłużaniu przez kredytodawców dotychczas istniejących stosunków
kredytowych, celem uniknięcia nowych rygorów. Art. 3 wskazuje ogólnie na „umowy”, bez
dookreślenia, iż dotyczy umów o kredyt. Taka konstrukcja jest bardziej elastyczna i może
dotyczyć też umów dodatkowych.

W myśl art. 4 przedkładanej ustawy, ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od
dnia ogłoszenia. Ten wydłużony, w porównaniu ze standardowym czternastodniowym, termin
vacatio legis jest podyktowany koniecznością dostosowania przez kredytodawców swoich
biznesów do nowych przepisów (n. p. zmiana projektów umów o kredyt, czy przygotowanie
odpowiednich formularzy informacyjnych).

23. Podmioty, na które będzie oddziaływała ustawa.

Ustawa będzie oddziaływała na kredytodawców i pośredników kredytowych
(instytucje finansowe), kredytobiorców (w tym konsumentów) oraz sprzedawców dóbr
trwałego użytku. Kredytodawcy i pośrednicy kredytowi poniosą określone koszty niezbędne
do dostosowania się do nowych wymogów. Będą oni musieli ponieść szereg jednorazowych
kosztów dostosowawczych do nowych wymogów, obejmujących koszt zmian w systemach
informatycznych generujących formularze umowne wraz z wymaganymi danymi,
przeszkolenia pracowników w zakresie nowych systemów i wymogu dostarczania
kredytobiorcom nowych informacji. Projekt przyniesie też oczywiste korzyści finansowe
kredytobiorcom. Zmniejszy wysokość opłat związanych z zaciągnięciem i spłaceniem
kredytu. Dzięki temu więcej środków finansowych będzie mogło być przeznaczonych n. p. na
zakup dóbr trwałego użytku.

24. Skutki finansowe dla budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu
terytorialnego.

Wykonanie ustawy nie pociąga za sobą obciążeń budżetu państwa ani budżetów
jednostek samorządu terytorialnego. Przewiduje się zwiększenie wpływów do budżetu
państwa. Poprzez ograniczenie wysokości kosztów kredytu bowiem część zysku, które
osiągają zagraniczne instytucje finansowe, zostanie zatrzymana w kraju, w portfelach
rodzimych kredytobiorców, którzy będą mogli go przeznaczyć na zakup dóbr. Przyczyni się to
do zwiększenia obrotu oraz dochodów, a co z kolei przełoży się na wzrost odprowadzanego
podatku dochodowego.

25. Skutki społeczne ustawy.

Przewiduje się pozytywne skutki społeczne wykonania ustawy, takie jak spadek
zadłużenia gospodarstw domowych, zmniejszenie dysproporcji społecznych (między
bogatymi, czyli kredytodawcami, a uboższymi, a więc kredytobiorcami), zmniejszenie biedy i
konfliktów społecznych wywoływanych stresem i presją psychiczną wynikającymi z
nadmiernego zadłużenia.

26. Wpływ ustawy na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na