Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego

zagrożenie dla interesu ekonomicznego całej polskiej gospodarki, w której produkcja rolnicza
odgrywa istotną rolę.
Z tych względów zasady obrotu ziemią rolną powinny być poddane ściślejszej kontroli i do
tego zmierza przedstawiony projekt. Z projektu tego wynikają następujące główne
ograniczenia swobody obrotem ziemią rolną:
1. Nabywcami własności ziemi rolnej o powierzchni co najmniej 1 ha mogą być tylko
rolnicy indywidualni, prowadzący lub zamierzający tworzyć gospodarstwa rodzinne.
Projekt wyłącza możliwość nabywania nieruchomości rolnych przez spółki,
spółdzielnie i inne podmioty, realizując w ten sposób ściśle konstytucyjną zasadę
oparcia ustroju rolnego na gospodarstwach rodzinnych. Rolnicy indywidualni mogą
się oczywiście zrzeszać w spółdzielnie, spółki i inne organizacje, wnosząc do nich
swoje udziały także w postaci nieruchomości rolnych, jednakże nabycie
nieruchomości rolnej powinno zawsze następować na rzecz rolnika indywidualnego.
2. Projekt wprowadza ściślejszą definicję rolnika indywidualnego, przez dodanie do niej
kryterium dochodowego. Za rolnika indywidualnego może być uznany tylko ten
rolnik, który osobiście pracuje w prowadzonym gospodarstwie, natomiast warunek
osobistej pracy w gospodarstwie jest spełniony między innymi wtedy (to jest zmiana
dodana przez projekt), gdy dochody z prowadzenia gospodarstwa są nie niższe, niż
jedna czwarta część wszystkich jego dochodów. Chodzi tu o wyeliminowanie
możliwości spekulacyjnego zakupu ziemi rolnej przez przysłowiowych „rolników z
Marszałkowskiej”, czyli osoby, których zasadnicza aktywność życiowa i zawodowa
ma miejsce poza rolnictwem, a zakup ziemi traktują oni jako formę lokaty kapitału.
Należy dodać, że kryterium dochodowe jest też proponowane przez Komisję
Europejską do definicji aktywnego rolnika, uprawnionego do otrzymywania dopłat
bezpośrednich, a zatem jest to możliwa forma definiowania kto jest, a kto nie jest
rolnikiem. Kryterium dochodowe miałoby jednak zastosowanie do gospodarstw
powyżej 20 ha, w przypadku mniejszych gospodarstw konieczne jest na ogół
poszukiwanie przez rolnika innych źródeł dochodu i wobec tych niewielkich
gospodarstw wymaganie kryterium dochodowego
byłoby nadmiernym i
biurokratycznym ograniczeniem. Praktyczne zastosowanie kryterium dochodowego
nie powinno nastręczać trudności, projektodawcy zakładają, że Minister Rolnictwa i
Rozwoju Wsi określi sposób ustalania dochodu z gospodarstwa rolnego, a jego
porównanie z dochodami z innych źródeł może być przeprowadzone za pomocą
deklaracji PIT.
3. Nabycie własności nieruchomości rolnej musi wiązać się z zamiarem utworzenia bądź
powiększenia gospodarstwa rodzinnego, czyli gospodarstwa od 1 do 300 ha. Obrót
ziemią rolna musi się zawierać w tych granicach. Jednocześnie projektodawcy chcą
zapobiec transakcjom pozornym, których celem jest tworzenie gospodarstw większych
niż 300 ha, dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy dwóch lub więcej właścicieli prowadzi
w rzeczywistości jedno gospodarstwo rolne, o wielkości powyżej 300 ha. Tu jest
zmiana dość istotna, bowiem obecnie gospodarstwa powyżej 300 ha mogą być
tworzone, natomiast nowelizacja to wyklucza.
4. Projekt zmierza do zapewnienia, by ziemia rolna pozostawała w rękach rzeczywistych
rolników, w związku z czym wprowadza instrumenty kontroli, czy nabywca
nieruchomości rolnej po nabyciu w rzeczywistości powiększył lub utworzył
gospodarstwo rolne i osobiście je prowadzi. Nabycie własności nieruchomości rolnej
musi się łączyć z wymogiem osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego, w skład
którego wchodzi nabyta nieruchomość, z zakazem zbywania, obciążania oraz
wydzierżawiania nabytej nieruchomości rolnej. W przypadkach losowych zgodę na
zbycie, obciążenie lub oddanie w użytkowanie nieruchomości rolnej przed upływem
10 lat wydawałby sąd. Zbycie, obciążenie lub oddanie w użytkowanie nabytej
nieruchomości bez zgody sadu byłoby nieważne z mocy prawa. Jeśli natomiast
nabywca nie wywiązywałby się w okresie 10 lat z obowiązku osobistego prowadzenia
gospodarstwa, wówczas czynność prawna w wyniku której nieruchomość została
nabyta, uznawana byłaby za nieważną. W takim przypadku, sąd, stwierdzając
nieważność nabycia, jednocześnie orzekałby o nabyciu nieruchomości przez Agencję
za zapłatą równowartości pieniężnej na rzecz nabywcy.
5. Projekt przewiduje też zmianę, że kontrola obrotu nieruchomościami rolnymi przez
Agencję dotyczy każdej nieruchomości, która może samodzielnie stanowić
gospodarstwo rolne, tj. nieruchomości o powierzchni co najmniej 1 ha, zamiast
dotychczasowych 5 ha. Wynika to z celu nowelizacji, którym jest poddanie transakcji
obrotu ziemią ściślejszej kontroli i nadzorowi państwa.
6. Projekt dodaje też do ustawy preambułę, w której podkreśla się konstytucyjna zasadę
oparcia ustroju rolnego na gospodarstwach rodzinnych, poza tym odwołuje się do
celów polityki rolnej, między innymi wynikających ze Wspólnej Polityki Rolnej UE, a
więc bezpieczeństwo żywnościowe, ochronę środowiska i rozwój obszarów wiejskich.
Projektodawcy wychodzą z założenia, że w ważnych regulacjach ustawowych
preambuła powinna być zamieszczana, jako wyraz woli ustawodawcy i wskazówka do
wykładni przepisów tej ustawy.
Należy podkreślić, ze projekt nie narusza odrębnych zasad sprzedaży nieruchomości
rolnych z zasobów Agencji Nieruchomości Rolnych. Przewidziane dla tej sprzedaży
przejściowe zasady, określone w ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa są niezbędne dla sprawnego rozdysponowania zasobów rolnych Agencji, są
tam też niezbędne pewne szczególne preferencje, między innymi dla pracowników byłych
PGR, czy dla rolników, którzy zbyli swoje nieruchomości bądź zostali z nich wywłaszczeni
na cele publiczne. Projektodawcy wychodzą z założenia, że obecne regulacje prawne,
dotyczące zbywania nieruchomości rolnych Skarbu Państwa są wystarczające, a szwankuje
jedynie ich realizacja. Agencja ma możność zbywania nieruchomości na rzecz rolników w
przetargach ograniczonych, może też kontrolować, czy nabywcy są rolnikami, czy są
rzeczywistymi czy fikcyjnymi nabywcami, niekorzystanie z tych instrumentów wynika raczej
z braku woli politycznej, a nie z przepisów prawa. Dlatego nie ma powodów nowelizować
przepisów dotyczących sprzedaży nieruchomości przez Agencję.
Należy natomiast wyraźnie zaznaczyć, że projektowana ustawa utrudni, albo wręcz
zlikwiduje proces fikcyjnych transakcji na tzw. słupów, nie będzie bowiem możliwe nabycie
nieruchomości od „słupa” przez osobę nie będącą rolnikiem i nie zamierzająca osobiście
prowadzić nabytego gospodarstwa.
Wszystkie proponowane w projekcie rozwiązania mają swoje odpowiedniki w
różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej, np. wymóg co najmniej 25%-owych
dochodów rolnika istnieje w prawie hiszpańskim, obowiązek osobistego użytkowania
zakupionej ziemi istnieje w prawie francuskim i w prawie duńskim, z kolei w prawie
niemieckim istnieją możliwości administracyjnej ingerencji w prawo własności w sytuacji,
gdy wchodzi w grę zagrożenie nadmiernej koncentracji ziemi, bądź też transakcja jest
uznawana jako spekulacyjna. Przyjęcie zmian legislacyjnych zawartych w projekcie
prowadzić będzie do rzeczywistego, a nie jedynie deklaratywnego oparcia ustroju rolnego w
Polsce na gospodarstwach rodzinnych, będzie to więc wypełnienie normy art. 23 Konstytucji
RP, zgodnie z którym podstawą ustroju rolnego w Polsce są gospodarstwa rodzinne. Projekt
jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Przede wszystkim nie różnicuje on ograniczeń w
prawie do nabycia nieruchomości rolnej ze względu na obywatelstwo, czy narodowość
nabywców. Proponuje restrykcyjne zasady, ale równe i takie same dla każdego nabywcy,
niezależnie czy jest on nabywcą polskim, czy też pochodzącym z innego kraju
członkowskiego w Unii Europejskiej (w stosunku do potencjalnych nabywców ziemi rolnej
pochodzących spoza krajów Unii Europejskiej, pozostają w mocy ograniczenia zawarte w
przepisach ustawy z 1920r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców).
Należy w szczególności przywołać art. 345 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, który jednoznacznie stanowi, że traktaty nie przesądzają zasad prawa własności
w państwach członkowskich. Wypływa stąd wniosek, że kształtowanie zasad nabywania
własności i stosowanie uzasadnionych i racjonalnych ograniczeń w tym zakresie
pozostawione jest suwerennym decyzjom państw członkowskich. Polska powinna zatem
skorzystać z normy art. 345 Traktatu i zasady nabywania ziemi rolnej w Polsce uregulować w
sposób zapewniający jak najlepsze wykorzystanie polskiej ziemi rolnej, a jednocześnie
niedyskryminujące żadnych potencjalnych nabywców ze względu na ich przynależność
państwową.
Projekt wywołuje pozytywne skutki społeczne i jest zgodny z prawem Unii
Europejskiej.
Uchwalenie ustawy zawartej w projekcie nie spowoduje bezpośrednich kosztów dla
budżetu państwa.