Poselski projekt ustawy o przyznaniu świadczenia pieniężnego i renty inwalidzkiej przysługującym sybirakom-kombatantom przebywającym w latach 1939-1956 na przymusowym zesłaniu lub deportacji w byłym Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich

UZASADNIENIE


II wojna światowa to najkrwawsza z wojen, która szczególnie dotknęła
obywateli Rzeczypospolitej. Doznali oni wyjątkowych cierpień od obu
totalitaryzmów
–
nazistowskiego i komunistycznego. Starania o
zadośćuczynienie ofiarom komunizmu stało się możliwe dopiero w wyniku
wolnościowych przemian, które nastąpiły w Europie po 1989 roku.

Polskie ofiary nazizmu uzyskały już konkretne świadczenia ze środków
przekazanych nam przez rząd Republiki Federalnej Niemiec w 1991 r. (wypłaty
realizowane przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie).
Do tej pory nie została jednak rozwiązana kwestia odszkodowań dla
Polaków represjonowanych w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
w latach 1939 – 1956. Prawnym spadkobiercą ZSRR jest Federacja Rosyjska, z
którą od 1993 r. Rzeczpospolita Polska prowadzi – z różną intensywnością –
rozmowy na temat odszkodowań dla polskich obywateli represjonowanych w
ZSRR. Choć strona rosyjska deklarowała chęć pozytywnego rozwiązania tego
problemu, przedstawiane przez nią konkretne propozycje były niestety dalece
niesatysfakcjonujące. Można spodziewać się, że kwestia odszkodowań
prawdopodobnie również w najbliższym czasie nie znajdzie pozytywnego
rozwiązania. Stąd przed Państwem Polskim stoi zadanie zapobieżenia sytuacji,
iż wszelkie rozmowy na ten temat staną się bezprzedmiotowe, gdyż nie będą już
żyły osoby, które owe odszkodowania miałyby otrzymać.
Projekt niniejszej ustawy opiera się na projekcie złożonym przez Ś. p.
Prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 2009 roku. Ustawa przewiduje wypłacanie z
budżetu państwa ofiarom określonych represji radzieckich tzw. świadczenia
pieniężnego. Jego wypłata z budżetu byłaby aktem solidaryzmu społecznego.
Wypłata świadczenia pieniężnego jest motywowana przekonaniem, że
osobom, które doznały krzywd w ZSRR, należy się zadośćuczynienie. Ponieważ
jego uzyskanie od faktycznego dłużnika, jakim jest Federacja Rosyjska,
napotyka istotne przeszkody, przedkładany projekt ustawy ma na celu
umożliwienie szybszego zaspokojenia słusznych roszczeń naszych obywateli.
Jest to uprawnienie przyznane tej grupie osób, która cierpiała za to, że była
obywatelami polskimi.
Do represji, z którymi wiąże się możliwość ubiegania o świadczenie pieniężne
projekt zalicza przebywanie:
1) w obozach internowanych oraz w obozach podległych Głównemu
Zarządowi do Spraw Jeńców Wojennych i Internowanych (GUPWI)
NKWD, a od marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (MWD)
ZSRR i obozach podległych Wydziałowi Obozów Kontrolno-Filtracyjnych
NKWD, a od marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (MWD)
ZSRR;
2) w więzieniach oraz poprawczych obozach pracy i poprawczych
koloniach pracy podległych Głównemu Zarządowi Obozów i Kolonii
Poprawczych (Gułag) NKWD, a od marca 1946 r. Ministerstwu Spraw
Wewnętrznych (MWD) ZSRR;
3) na przymusowym zesłaniu lub deportacji w ZSRR.
W myśl projektu, podleganie wyżej wymienionym represjom nie przesądza
jeszcze o możliwości uzyskania jednorazowego świadczenia pieniężnego.
Projekt oprócz pozytywnych przesłanek, których zaistnienie wiąże się z
możliwością ubiegania o świadczenie wymienia bowiem również negatywne
przesłanki uzyskania tego świadczenia. Uprawnienie do świadczenia nie będzie
przysługiwać osobom, które dopuściły się czynów godzących w niepodległość i
suwerenność Państwa Polskiego. Osoby, które czynnie wspierały totalitaryzm –
komunistyczny lub nazistowski – nie mogą oczekiwać specjalnego traktowania
przez wolną Polskę i jej obywateli. Dopuszczając się określonych czynów
(kolaboracja z okupantami, służba w komunistycznym aparacie bezpieczeństwa,
stosowanie represji) przyczyniły się do niszczenia przez okupantów wspólnoty
polskich obywateli i jej najdoskonalszego wzoru – niepodległego państwa.
Pozbawienie ich prawa do świadczenia nie jest więc karą, a jedynie nie
udzieleniem uprawnienia. Rzecz jasna, wyłączeniem z tego uprawnienia nie
będą dotknięte osoby, które do służby w organach okupacyjnych zostały
skierowane przez organizacje niepodległościowe.
Projektowana ustawa wyklucza możliwość przyznania świadczenia
osobom, które otrzymały – z tytułu represji doznanych od organów ZSRR -
odszkodowanie na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Powołana ustawa umożliwiła już
bowiem w określonym w niej zakresie uzyskanie świadczeń związanych z
represjami doznanymi w ZSRR.
Świadczenie przyznawane będzie decyzją Kierownika Urzędu do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych wydawaną na wniosek
zainteresowanej osoby, w oparciu o dowody przedstawione przez tą osobę jak
również zebrane przez Kierownika na podstawie ustawy o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego. Postępowanie dotyczące przyznania lub odmowy przyznania
świadczenia, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, toczyć się będzie w
oparciu o przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
Wypłaty świadczenia z uwagi na jego jednorazowy charakter dokonywał
będzie Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w terminie
trzech miesięcy od dnia wydania decyzji przyznającej świadczenie i określającej
jego wysokość. Jednocześnie w art. 6 ust. 3 projektu przewidziano delegację dla
ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do wydania
rozporządzenia określającego sposób oraz tryb wypłaty świadczenia. Projekt
przewiduje również zmiany w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz w ustawie z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zmiany wprowadzone w
wymienionych ustawach wynikają z konieczności uwzględnienia w
obowiązującym ustawodawstwie postanowień projektowanej ustawy. Zmiana
wprowadzona w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego ma uniemożliwić dublowanie się
świadczeń uzyskanych z tytułu doznanych represji. Natomiast zmiana
projektowana w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych, zmierza do zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych
świadczenia pieniężnego przewidzianego w projekcie ustawy. Ustawa ma wejść
w życie z dniem 1 stycznia 2014 r. uwzględniając konieczność dokonania
stosownych zmian w budżecie, za wyjątkiem art. 4 ust. 2, który wejdzie w życie
z dniem ogłoszenia ustawy.
Projekt zakłada również przyznanie Sybirakom – kombatantom z tytułu
przymusowych zesłań i deportacji do byłego Związku Socjalistycznych
Republik Radzieckich wskazanych w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego (Dz. U. z 2012 r., poz. 400 j.t.) renty inwalidzkiej inwalidy
wojennego określonej w ustawie z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2010 r., Nr 101,
poz. 648 z późn. zm.) w wymiarze określonym w art. 10 pkt 2 tej ustawy, czyli
75% podstawy, tj. ok 1300 zł. Opinie medyczne wskazują jednoznacznie, że
warunki, w których przebywały osoby zesłane na Syberię i do Kazachstanu,
czyli ciągły stres, tortury, brak snu i niedożywienie, rozłąka z najbliższymi i
przebywanie w obcym środowisku, niewolnicza praca ponad siły, przebyte
choroby i doznane urazy oraz bardzo złe warunki sanitarno–higeniczne
wywarły nieodwracalne negatywne zmiany w ich organizmach. Tezę taką
potwierdzają badania przeprowadzone w Katedrze Psychiatrii Collegium
Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zasadnym jest więc przyznanie rent
inwalidzkim tym zesłanym, którzy posiadają uprawnienia kombatanckie.
Wejście w życie przedmiotowego projektu ustawy pociągnie za sobą
skutki dla budżetu państwa, będącego źródłem finansowania proponowanych
rozwiązań, których dokładne oszacowanie na obecnym etapie nie jest w pełni
możliwe.
Składany projekt jest oparty na projekcie złożonym przez Prezydenta RP
w VI kadencji Sejmu RP. Ówczesne założenia zakładały, że w Polsce żyje ok.
48 000 osób, które uzyskały decyzję Kierownika Urzędu do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych potwierdzającą fakt ich deportacji lub
uwięzienia w ZSRR. Duża część z tych osób otrzymała już odszkodowania na
podstawie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego dlatego też liczbę osób, które uzyskają świadczenie substytucyjne
szacowano na ok. 35 000. Przeliczono, że średni czas przebywania na deportacji
lub w obozie w ZSRR wynosi dla tych osób 69 miesięcy, dlatego też
oszacowano, że koszty wejścia w życie ustawy miały wynosić ok. 966 mln zł.
Wnioskodawcy obecnego projektu zakładają, że powyższe wyliczenia można
odnieść do dnia dzisiejszego. Z każdym rokiem zmniejsza się liczba osób
uprawnionych do świadczeń. Jak szacują Sybiracy o ok. 10 % rocznie. Na tej
podstawie można więc założyć, że w Polsce żyje 33 600 Sybiraków, do
świadczeń uprawnionych byłoby 24 500 osób, koszty wejścia w życie ustawy to
ok. 676, 2 mln. złotych. Koszt wprowadzenia rent inwalidzkich dla Sybiraków,
przy ok 4,5 tys. uprawnionych, wynosić będzie, przy stałej i rosnącej tendencji
malejącej ze względu na podeszły wiek uprawnionych, ok 40 mln zł rocznie.
Wejście w życie projektowanej ustawy nie spowoduje skutków
gospodarczych, przewiduje się natomiast pozytywny efekt społeczny – w
postaci
długo oczekiwanego
zaspokojenia społecznego
poczucia
sprawiedliwości.
W ramach konsultacji społecznych projekt ustawy został
przedyskutowany z organizację kombatancką - Związek Sybiraków.
Przedmiot regulacji niniejszej ustawy nie jest objęty zakresem prawa Unii
Europejskiej.
Warszawa, 19 czerwca 2013 r.
BAS-WAPEiM-1538/13




Pani Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej projektu
ustawy o przyznaniu świadczenia pieniężnego i renty inwalidzkiej
przysługującym sybirakom – kombatantom przebywającym w latach
1939–1956 na przymusowym zesłaniu lub deportacji w byłym Związku
Socjalistycznych Republik Radzieckich
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Krzysztof Jurgiel)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32 ze
zmianami) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt zmierza do przyznania jednorazowego świadczenia pieniężnego
osobom, które w latach 1939-1956 z przyczyn politycznych, religijnych lub
narodowościowych przebywały na przymusowym zesłaniu lub deportowaniu w
ZSRR. Świadczenie ma przysługiwać zainteresowanej osobie pod warunkiem,
że posiadała ona polskie obywatelstwo w czasie zesłania/deportowania, a także
w chwili złożenia wniosku o przyznanie świadczenia będzie obywatelem
polskim. Projekt przewiduje, że świadczenie nie będzie przysługiwać osobom,
które uzyskały odszkodowanie lub zadośćuczynienie na podstawie przepisów
ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego (Dz. U. z 1991 r. Nr 34, poz. 149 ze zmianami) z tytułu
przebywania w latach 1939-1956 na przymusowym zesłaniu lub deportacji w
byłym ZSRR. Świadczenie ma być przyznawane decyzją Kierownika Urzędu do
Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Ponadto projekt zmierza do wprowadzenia zmiany w ustawie o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, polegającej na wyłączeniu
możliwości dochodzenia odszkodowania/zadośćuczynienia na podstawie tej
ustawy przez osoby, które otrzymały świadczenie na podstawie projektowanych
przepisów. Projekt przewiduje też zwolnienie przedmiotowego świadczenia z
podatku dochodowego od osób fizycznych przez wprowadzenie zmiany w