Poselski projekt ustawy o uzgodnieniu płci

także między wnioskodawcą i jego dziećmi urodzonymi przed uprawomocnieniem się 
postanowienia sądu o uzgodnieniu płci (art. 7 ust. 2). Przepis ten jest wyrazem dbałości o 
bezpieczeństwo obrotu prawnego i zapobiegania „ucieczce od własnej tożsamości” z chęci 
uniknięcia odpowiedzialności za np. niewykonywanie obowiązków alimentacyjnych, spłaty 
kredytu czy innych obowiązków umownych. Oznacza to przede wszystkim, że wniosek o 
uzgodnienie płci może być  złożony przez osobę, która jest w świetle prawa rodzicem. 
Uzależnienie dopuszczalności wniosku od warunku nieposiadania dzieci wydaje się bowiem 
zbyt daleko idącą ingerencją w prawo ochrony macierzyństwa, rodzicielstwa czy rodziny. 
adne z modelowych rozwiązań ustawowych regulacji procedury prawnego uznania 
tożsamości płciowej nie przewiduje tego typu zależności. Projekt ustawy przewiduje, że po 
uzgodnieniu płci nadal istnieją wynikające ze stosunków rodzinnych prawa i obowiązki 
dotyczące np. opieki, alimentacji, dziedziczenia. Podobnie jak w obecnym stanie prawnym, 
postanowienie sądu o uzgodnieniu płci nie będzie stanowić podstawy dokonania wzmianki 
dodatkowej w akcie urodzenia dziecka urodzonego przed uprawomocnieniem się tego 
postanowienia. Ojciec lub matka dziecka po sądowym uzgodnieniu płci pozostaną w świetle 
prawa „rodzicem” niezależnie od przynależności do płci, która tradycyjnie przesądza o fakcie 
bycia „matką” lub „ojcem”. Sam fakt dokonania sądowego uzgodnienia płci nie może zatem 
wpłynąć na zakres ich praw rodzicielskich. Do udowodnienia istnienia pokrewieństwa między 
rodzicem a dzieckiem może posłużyć rodzicowi i dziecku – odpis zupełny z dotychczasowego 
aktu urodzenia wydany na jego wniosek, a dziecku – także odpis z dotychczasowego aktu 
urodzenia wydany na wniosek sądu oraz udostępnienie księgi stanu cywilnego w części 
dotyczącej dotychczasowego aktu urodzenia.  
Według projektu ustawy od uprawomocnienia się postanowienia sądu o uzgodnieniu płci 
wszystkie prawa i obowiązki zależne od przynależności do danej płci wynikają z płci 
określonej w tym postanowieniu, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 7 ust. 3). Przepis ten 
dotyczy przede wszystkim prawa pracy (np. w zakresie przepisów bhp czy przepisów o 
ochronie kobiet), prawa karnego czy prawa administracyjnego (np. w zakresie służby 
wojskowej).  
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sprawa C-423/04 
Sarah Margaret Richards przeciwko Secretary of State for Work and Pensions, par. 38), a 
także Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (sprawa Goodwin przeciwko Zjednoczonemu 
Królestwu, par. 91) sądowe uzgodnienie płci nie powinno naruszać praw nabytych 
wynikających ze stosunków ubezpieczeniowych. Jeżeli na wypłatę tych świadczeń ma wpływ 
 
 
przynależność do określonej płci (jak wiek emerytalny), po uprawomocnieniu się 
postanowienia o uzgodnieniu płci osoba nabywa odpowiednie świadczenia zgodnie z jej płcią 
po uzgodnieniu. Zgodnie z art. 8 ust. 1 projektu ustawy jeżeli płeć stanowi istotne kryterium 
dla ustalenia warunków przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, kryterium to 
określa się na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o uzgodnieniu płci. Do ustalenia 
wymiaru tych świadczeń stosuje się podstawy obliczeń z okresu przed uprawomocnieniem się 
tego postanowienia. Zróżnicowanie pozycji wnioskodawcy ze względu na fakt, że osoba ta 
dokonała uzgodnienia płci, stanowiłby bowiem przykład dyskryminacji ze względu na płeć w 
świetle unijnych przepisów zakazujących dyskryminacji kobiet i mężczyzn w systemach 
ubezpieczeń społecznych. 
W art. 9 projektowanej ustawy wprowadza się ponadto obowiązek wydania nowych 
dokumentów uwzględniające zmienione imię i nazwisko oraz płeć zarówno przez instytucje 
publiczne, jak i prywatne. Obowiązek ten dotyczy przede wszystkim szkół, uczelni wyższych, 
a także pracodawców. Dla osób ubiegających się o uzgodnienie płci niezwykle ważne jest 
bowiem uzyskanie poświadczenia ich dotychczasowego wykształcenia, zdobytych 
kwalifikacji oraz doświadczenia zawodowego. Wydanie tych dokumentów powinno odbyć się 
na bez dodatkowych opłat i niezwłocznie.  
W celu zachowania poufności dokonania sądowego uzgodnienia płci wobec osób trzecich 
projekt ustawy zakazuje ujawniania płci metrykalnej, a także imion i nazwisk wnioskodawcy 
bez jego zgody z wyjątkiem sytuacji, gdy wymaga tego szczególny interes prawny lub 
społeczny. Zawinione złamanie tego zakazu stanowi przykład naruszenia dóbr osobistych. 
Projekt ustawy zakazuje także nieodwracalnych interwencji medycznych w stosunku do osób 
małoletnich. Mowa tu przede wszystkim o zabiegach medycznych przeprowadzanych 
najczęściej po urodzeniu się dziecka lub we wczesnym dzieciństwie, które mają na celu 
nadanie  żeńskich lub męskich cech płciowych osobom interseksualnym. W praktyce 
wprowadzony przez projekt ustawy zakaz powinien dotyczyć kosmetycznych interwencji 
chirurgicznych, które nie są konieczne dla leczenia chorób innych niż same zaburzenia 
rozwoju płci, aż do momentu gdy osoba jest w stanie sama zrozumieć skutki wyrażenia zgody 
na zabieg. Do takich kosmetycznych interwencji zalicza się przykładowo zabiegi epispadii 
pierwszego stopnia lub hipospadii, waginoplastii, usunięcia lub zmniejszenia warg 
sromowych czy klitorektomii. Natomiast anomalie w budowie narządów płciowych, które 
stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia, powinny podlegać jak najwcześniejszym 
 
 
interwencjom medycznym. Uzasadnieniem powyższego stanowiska jest założenie, że dzieci z 
niezagrażającymi ich życiu czy zdrowiu anomaliami interseksualnymi mogą funkcjonować aż 
do osiągnięcia dojrzałości pod warunkiem oczywiście,  że będą jednocześnie objęte 
specjalistyczną opieką lekarską, zwłaszcza terapią psychiatryczną i endokrynologiczną. 
Niektóre z nich już w okresie przed dojrzewaniem płciowym mogą świadomie podjąć decyzję 
o zmianie roli społecznej i podjęciu terapii, która będzie stymulowała proces dojrzewania 
zgodne z przyjętą płcią społeczną.  Założenia projektu ustawy są w tym zakresie zgodne ze 
stanowiskiem m.in. Towarzystwa Interseksualistów Ameryki Północnej (Intersex Society of 
North America, ISNA)7, które głosi,  że dla dzieci interseksualnych dopiero w wieku około 
wieku dojrzewania powinny być stworzone możliwości chirurgicznych i hormonalnych 
interwencji medycznych, pod warunkiem uzyskania świadomej zgody zainteresowanej osoby 
na tego rodzaju interwencję oraz o jej czasie. Podobne stanowisko prezentuje niemiecka Rada 
ds. Etyki z dnia 23 lutego 2012 r. Istotne rozróżnienie proponowane w tym stanowisku 
dotyczy zabiegów ujednolicających i zabiegów dopasowujących – te pierwsze mają na celu 
korektę dysfunkcji biochemicznych i hormonalnych osób z zaburzeniami rozwoju płci, która 
ogólnie służy poprawie zdrowia pacjenta, a te drugie dopasowują osobę do określonej płci8. 
 
6.  Skutki finansowe  
Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa ani budżetów jednostek 
samorządu terytorialnego.  
 
7.  Zgodność z prawem Unii Europejskiej  
Projekt ustawy w zakresie, który przewiduje stworzenie sądowej procedury uzgodnienia płci 
nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. Projekt ustawy w swoich założeniach jest natomiast 
zgodny z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i unijnymi standardami 
ochrony osób przed dyskryminacją ze względu na płeć wynikającymi m.in. z dyrektyw 
wprowadzających zasadę równego traktowania w różnych obszarach (m.in. w obszarze 
ubezpieczeń społecznych) oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.  
                                                           
7 Dostęp: http://www.isna.org/node/138 
8 Dostęp: http://oiiinternational.com/blog/1386/deutscher-ethikrat-releases-opinion-document-press-release-
inquiry-intersex-germany/ 
 
 
 
Warszawa, 9 stycznia 2013 r. 
BAS-WAPEiM-20/13 
 
 
 
Pani 
Ewa Kopacz 
Marszałek Sejmu  
Rzeczypospolitej Polskiej 
 
 
 
Opinia prawna 
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu 
ustawy o uzgodnieniu płci (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Anna 
Grodzka)  
 
Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32) 
sporządza się następującą opinię: 
 
 
1. Przedmiot projektu ustawy 
Przedmiotem projektu ustawy jest określenie procedury i skutków 
uzgodnienia płci osób, których tożsamość  płciowa różni się od ich płci 
metrykalnej. Projekt określa definicje (art. 2), procedurę postępowania w 
sprawach o uzgodnienie płci (art. 4-7), a także skutki orzeczenia o uzgodnieniu 
płci (art. 8-12).  
Projektodawcy wskazują, że na mocy ustawy ma powstać nowa, odrębna 
procedura sądowa, umożliwiająca uznanie tożsamości płciowej jako podstawy 
określenia płci osób, u których występuje wskazana wyżej niezgodność.  
W zakresie powiązanym z przedmiotem projektu ustawy o uzgodnieniu 
płci przewidziano również nowelizację m.in.:  
  ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997 Nr 88, poz. 
553 ze zm.), 
  ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (t. j. 
Dz. U. z 2012 r. Nr 212, poz. 1264),  
  ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. 
Nr 220, poz. 1414),  
  ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii 
Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700). 
 
Proponowana ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od jej 
ogłoszenia. 
 
2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem ustawy  
Prawo Unii Europejskiej nie reguluje procedury uzgadniania płci w 
sytuacji zaistnienia różnicy między płcią metrykalną a tożsamością płciową.  
Problematyka tożsamości płciowej jest jednak przedmiotem niewiążących 
aktów instytucji UE, w tym przede wszystkim rezolucji Parlamentu 
Europejskiego. Przykładowo, w rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 28 
września 2011 r. w sprawie praw człowieka, orientacji seksualnej i tożsamości 
płciowej w państwach członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych 
(P7_TA(2011)0427) Parlament Europejski zwraca uwagę na wnioski Agencji 
Praw Podstawowych z listopada 2010 r. zawarte w sprawozdaniu „Homofobia, 
transfobia i dyskryminacja ze względu na orientację seksualną i tożsamość 
płciową”. Wzywa Komisję i państwa członkowskie do zastosowania się do 
zawartych w nim opinii w możliwie największym stopniu oraz do pełnego 
wyeliminowania nierówności. Parlament Europejski zwrócił się również do 
Komisji o opracowanie kompleksowego planu przeciwdziałania homofobii, 
transfobii i dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość 
płciową. W tej samej rezolucji Parlament Europejski wezwał Komisję i 
wiatową Organizację Zdrowia do usunięcia zaburzeń tożsamości płciowej z 
listy zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania oraz do zapewnienia nowej 
klasyfikacji wolnej od ich patologizowania podczas negocjacji w sprawie 11. 
wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-
11).  
Ponadto, przedmiotem prawa Unii Europejskiej jest ogólny zakaz 
dyskryminacji ze względu na płeć. W szczególności, w art. 19 Traktatu o 
funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewidziano kompetencję dla Rady do 
stanowienia  środków niezbędnych do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze 
względu na kryteria wymienione w tym przepisie, w tym ze względu na płeć. 
Wśród aktów prawa pochodnego, odnoszących się do wskazanego zakazu 
dyskryminacji można wymienić przykładowo  dyrektywę Rady 86/613/EWG z 
dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie stosowania zasady równego traktowania 
kobiet i mężczyzn pracujących na własny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w 
sprawie ochrony kobiet pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i 
macierzyństwa (Dz. Urz. WE L 359 z 19.12.1986, str. 56; Dz. Urz. UE Polskie 
wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 330), dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 
27 listopada 2000 r. ustanawiającą ogólne warunki ramowe równego 
traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000, 
str. 16; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 79) czy też 
                                                           
1 http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/FRA-LGBT-report-update2010.pdf 
 
2