Rządowy projekt ustawy o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez ludzi młodych

Powyższe wskaźniki pokazują, że zdolność kredytowa osoby bezdzietnej poprawia
się w wyniku obniżenia raty spłaty kredytu o 10%. Zdolność kredytowa osoby
z dzieckiem może się poprawić o 15%. Dodatkowe wsparcie otrzymają osoby lub
małżeństwa, które w ciągu 5 lat od dnia nabycia mieszkania finansowanego
w ramach ustawy urodzą lub przysposobią dziecko, będące trzecim lub kolejnym
dzieckiem w rodzinie. W ich przypadku ostateczna miesięczna rata spłaty kredytu
obniży się o 20% w stosunku do kredytu nieobjętego finansowym wsparciem.
W przypadku gdy docelowy nabywca nie posiada zdolności kredytowej na poziomie
umożliwiającym mu zakup mieszkania, może w ramach programu wynająć
mieszkanie od osoby, która wybudowała je w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej, a następnie nabyć ten lokal ze wsparciem państwa w momencie, kiedy
sytuacja materialna umożliwi nabywcy taką transakcję.
Zaproponowana formuła wsparcia promuje model rodziny 2+3. Jak wynika z danych
Głównego Urzędu Statystycznego współczynnik dzietności w Polsce w 2011 roku
wynosił 1,3 i jest niższy o ok. 0,85 pkt. od wielkości optymalnej, określanej jako
korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego. Najbardziej korzystną sytuację
demograficzną określa dzietność kształtująca się na poziomie 2,1–2,15, tj. gdy na
100 kobiet w wieku 15–49 lat przypada średnio 210–215 urodzonych dzieci;
tymczasem w 2011 r. wielkość ta wyniosła 130 dzieci (w miastach 121, na wsi
143).
Szacując liczbę ewentualnych beneficjentów nowego programu (potencjalny popyt
na finansowe wsparcie), oparto się na danych dotyczących realizacji programu
„Rodzina na swoim”. Jako dane wyjściowe przyjęto realizację programu „Rodzina
na swoim” w okresie I półrocza 2012 r., zakładając, że zarówno wysokość
wsparcia, jak i wyselekcjonowana grupa beneficjentów, w obu programach są
w dużej mierze tożsame. Dane zostały odpowiednio skorygowane, przy pewnych
przyjętych założeniach dotyczących przesunięcia części popytu z rynku mieszkań
wtórnych i budowy domów jednorodzinnych i uwzględnieniu, że do 2011 r.

7) Podstawowe informacje o sytuacji demograficznej w Polsce w 2012 roku, Główny Urząd Statystyczny,
Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2013 r.
8) Przyjęto dane dotyczące I półrocza 2012 r., ze względu na obserwowane w II półroczu 2012 r. zwiększenie
liczby udzielonych w ramach programu RnS kredytów związanych z zapowiedzianym wygaszeniem
programu. Przyrost liczby udzielonych kredytów preferencyjnych w tym okresie ma w związku z tym
charakter jednorazowy i nie powinien wpływać na szacunki dotyczące rzeczywistego zapotrzebowania na
proponowany instrument wsparcia popytu mieszkaniowego.
40

w programie „Rodzina na swoim” nie funkcjonowały ograniczenia odnoszące się do
wieku beneficjentów. Dodatkowo na liczbę beneficjentów powinno wpłynąć:
̶
zwiększenie liczby beneficjentów związane z poprawą zdolności kredytowej
nabywców mieszkań wynikającą z refundacji części wkładu własnego
i obniżenia rat spłaty kredytu,
̶
zwiększenie liczby beneficjentów związane z podwyższeniem limitów
cenowych dla gmin sąsiadujących z miastami będącymi siedzibą wojewody lub
sejmiku województwa,
̶
zmniejszenie liczby beneficjentów związane z warunkiem dotyczącym wsparcia
zakupu lokalu, będącego pierwszym lokalem beneficjentów wsparcia.
Powyższe zastrzeżenia są trudno parametryzowalne, dlatego w celu uproszczenia
analizy założono, że ich efekty się wzajemnie znoszą. Niemniej jednak ze względu
na niepewność przyszłych zjawisk popytowych, podażowych i cenowych
przedstawiona prognoza może być obarczona błędem.
Ostatecznie, pamiętając o powyższych zastrzeżeniach, oszacowano, że liczba
potencjalnych beneficjentów programu (małżeństw lub osób niepozostających
w związkach małżeńskich) przy założonych parametrach wsparcia będzie wynosiła
ok. 36,5 tys. rocznie. Oszacowana w ten sposób wielkość nie uwzględnia sytuacji
konieczności limitowania liczby udzielonych dofinansowań wkładu własnego ze
względu na ograniczenia budżetu państwa. Dodatkowo założono, na podstawie
danych GUS dotyczących m.in. dzietności kobiet i budżetów gospodarstw
domowych, że w przypadku 15% beneficjentów (maks. 5,5 tys. rocznie po 5 latach
funkcjonowania programu) wypłacone zostanie dodatkowe wsparcie polegające na
spłacie części kredytu ze względu na urodzenie lub przysposobienie trzeciego lub
kolejnego dziecka w rodzinie. Także ten szacunek został sporządzony przy założeniu
braku ograniczeń budżetowych.
Konieczność limitowania środków przeznaczonych z budżetu w danym roku na
realizację programu wpłynie również na zmniejszenie liczby beneficjentów.
Szczegółowa analiza związana z finansowaniem programu ze środków budżetowych
znajduje się w dalszej części OSR. W tym miejscu należy przedstawić szacowane
efekty programu dotyczące liczby beneficjentów, przy danych ograniczeniach

9) Przy założeniu, że liczba trzecich (lub kolejnych) dzieci w rodzinie będzie proporcjonalna w każdym roku
obowiązywania programu, w pierwszym roku będzie to ok. 1,1 tys. dzieci, w drugim roku 2,2 tys. dzieci,
w trzecim roku 3,3 tys. dzieci, w czwartym roku 4,4 tys. dzieci, a w piątym roku 5,5 tys. dzieci rocznie.
41

budżetowych. Zamieszczona poniżej tabela dotyczy liczby beneficjentów objętych
wypłatą dofinansowania w poszczególnych latach, przy założeniu wykorzystania
całego limitu wydatków budżetowych określonego w ustawie. Dane w tym zakresie
prezentuje poniższa tabela.

Tabela 2. Szacowana liczba beneficjentów programu „Mieszkanie dla młodych” przy
zakładanych wydatkach budżetowych (tys. szt.)

2019–
2014
2015
2016
2017
2018
Razem
2022
Beneficjenci bez dzieci
11,8
11,6
11,5
11,4
11,2
0
57,5
Beneficjenci z dziećmi
11,8
11,6
11,5
11,4
11,2
0
57,5
Razem beneficjenci
dofinansowania wkładu
23,6
23,2
23,0
22,8
22,4
0
115,0
własnego
Wsparcie na 3 dziecko
0,7
1,4
2,1
2,7
3,5
6,8
17,2

W sumie w analizowanym 5-letnim okresie funkcjonowania programu,
z dofinansowania skorzysta ok. 115,0 tys. beneficjentów (małżeństw, osób samotnie
wychowujących dzieci lub tzw. singli). Szacuje się, że 15% beneficjentów (ok.
17,2 tys.) skorzysta również z dodatkowego dofinansowania w formie spłaty części
kredytu z tytułu urodzenia lub przysposobienia trzeciego lub kolejnego dziecka
w rodzinie.
Przyjęcie limitów wydatków na określonym w ustawie poziomie może spowodować
ryzyko, że część wniosków o wsparcie zostanie niezrealizowana. Już w pierwszym
roku obowiązywania programu (2014 r.) może to dotyczyć 12,9 tys. potencjalnych
beneficjentów. Jeżeli wszystkie niezrealizowane wnioski zostałyby przesunięte na
kolejne lata budżetowe, mogłoby to prowadzić do kumulacji niezrealizowanych
wniosków i szybkiej realizacji limitów budżetowych przeznaczonych na dany rok.
W skrajnym wariancie, do końca 2018 r. nie zostałoby zrealizowanych ok. 67,5 tys.
potencjalnych wniosków o finansowe wsparcie. Prawdopodobieństwo, że dotyczyć
to będzie wszystkich niezrealizowanych wniosków, jest jednak niewielkie.
Niewątpliwie część osób zdecyduje się na zakup mieszkania mimo braku
dofinansowania. Ponadto szacowana liczba potencjalnych beneficjentów (36,5 tys.
rocznie) została oszacowana przy bardzo konserwatywnych założeniach
i prawdopodobnie jest to maksymalna liczba osób, jaka mogłaby się zainteresować
42

programem. W rzeczywistości potencjalnych zainteresowanych powinno być mniej.
Niemniej jednak należy zwrócić uwagę na to ryzyko, będące immanentną częścią
wszystkich programów pomocowych ograniczonych limitowaną wielkością środków
na realizację.
Pojawienie się zjawiska „nawisu popytowego” będzie możliwe do stwierdzenia
w toku realizacji programu. Ten ewentualny problem zacznie być dotkliwy z punktu
widzenia funkcjonowania systemu wsparcia dopiero po kilku latach realizacji
ustawy. W przypadku gdy roczne limity środków przeznaczonych na realizację
programu będą się wyczerpywały w coraz krótszym okresie, niezbędne będzie
dokonanie odpowiednich zmian legislacyjnych w ustawie. Będzie to możliwe nawet
przed planowaną w ustawie ewaluacją realizacji celów ustawy przewidzianą na
I kwartał 2017 r.
Ograniczenie liczby potencjalnych beneficjentów będzie możliwe poprzez właściwą
korektę parametrów dotyczących:
̶
katalogu potencjalnych beneficjentów,
̶
przedmiotu wsparcia,
̶
wysokości wsparcia.
W przypadku kształtowania katalogu potencjalnych beneficjentów do decyzji
ustawodawcy pozostawione będą takie możliwości, jak:
− ograniczenie uprawnionych do otrzymania wsparcia np. przez wyłączenie singli
lub małżeństw bezdzietnych,
− zaostrzenie warunków dotyczących braku posiadania innego mieszkania,
− modyfikację kryterium wiekowego.
W przypadku kształtowania strony podażowej rynku (przedmiotu dofinansowania)
możliwe będzie:
− ograniczenie limitów cenowych nieruchomości kwalifikujących się do
dofinansowania,
− ograniczenie limitów powierzchniowych nieruchomości kwalifikujących się do
dofinansowania.
W przypadku kształtowania wysokości wsparcia, w ustawie można zmienić takie
parametry, jak:
43

−
wysokość dofinansowania wkładu własnego w przypadku nabywców
bezdzietnych i nabywców posiadających dzieci,
−
wysokość dodatkowego dofinansowania w formie spłaty części kredytu
w przypadku urodzenia lub przysposobienia trzeciego lub kolejnego dziecka,
−
wysokość podstawy kalkulacji finansowego wsparcia (powierzchnia użytkowa
lokalu).
Monitoring i bieżąca analiza statystyczna wyników programu może doprowadzić do
wniosków, że konieczne są zmiany również innych parametrów ustawy
wpływających na liczbę beneficjentów oraz na wysokość finansowego wsparcia.
Ostateczna decyzja będzie należała do ustawodawcy.
2) Instytucje kredytowe
Ustawa będzie oddziaływać również na instytucje udzielające kredytów
mieszkaniowych, które przystąpiły do programu, zawierając odpowiednią umowę
z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Instytucje kredytujące będą obciążone
dodatkowymi obowiązkami administracyjnymi wynikającymi z konieczności
dokonywania pewnych czynności związanych z funkcjonowaniem programu
(weryfikacja wnioskodawców, przekazywanie dokumentów do Banku Gospodarstwa
Krajowego, stworzenie lub dostosowanie systemów raportowania o wynikach
programu). Jednocześnie zaproponowane rozwiązania zwiększą liczbę potencjalnych
kredytobiorców, którzy dotychczas nie dysponowali odpowiednią zdolnością
kredytową. Bazując na doświadczeniach wynikających z realizacji programu
„Rodzina na swoim” zakłada się, że do programu przystąpi ok. 20 instytucji
udzielających kredytów mieszkaniowych.
3) Bank Gospodarstwa Krajowego
Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) zostanie zaangażowany w wykonywanie
nowej ustawy, z jednej strony jako operator Funduszu Dopłat, z drugiej strony jako
instytucja formalnie przyznająca finansowe wsparcie, wypłacająca je zgodnie
z określonymi w ustawie procedurami i monitorująca wykorzystanie kwot w ramach
obowiązujących limitów budżetowych. Koszty dodatkowych czynności
wykonywanych przez BGK, w tym również ewentualne koszty zatrudnienia
dodatkowych osób do obsługi programu, będą finansowane z Funduszu Dopłat. Być
może w początkowym okresie funkcjonowania programu należy przewidzieć
44