Rządowy projekt ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

III. Wykazanie różnic między dotychczasowym a proponowanym stanem prawnym
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestię statusu pobytowego cudzoziemców
w Rzeczypospolitej Polskiej jest ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U.
z 2006 r. Nr 234, poz. 1694, z późn. zm.). Zasady wykonywania pracy przez cudzoziemca
w
Rzeczypospolitej Polskiej oraz sankcje za nielegalne zatrudnienie określa ustawa
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Przepisy polskiego prawa pracy mają
zastosowanie do zatrudnienia, w szczególności wynagrodzenia, cudzoziemców – w takim
samym zakresie jak obywateli polskich.
Obowiązująca ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy penalizuje zarówno
podmiot powierzający cudzoziemcowi przebywającemu wbrew przepisom wykonanie pracy,
jak i samego cudzoziemca. W świetle art. 120 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy,
wykroczenie to w przypadku podmiotu powierzającego cudzoziemcowi nielegalne
wykonywanie pracy zagrożone jest karą grzywny nie niższą niż 3 000 zł. Pracodawca lub
podmiot, który powierzył cudzoziemcowi wykonywanie innej pracy zarobkowej lub pełnienie
funkcji, ponosi także koszty wydalenia cudzoziemca, w przypadku gdy wydalenie następuje
w związku z wykonywaniem przez cudzoziemca pracy niezgodnie z przepisami (art. 96 ust. 3
ustawy o cudzoziemcach).
Dyrektywa 2009/52 w art. 5 ust. 2 lit. a przewiduje zależność wysokości kary finansowej od
liczby nielegalnie zatrudnionych obywateli. W świetle obowiązującego przepisu art. 33
ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275, z późn.
zm.), zwanej dalej „k.w.”, dodatkowa regulacja w tym zakresie jest zbędna.
Projektowana ustawa wprowadza nowe sankcje za powierzenie wykonania pracy nielegalnie
przebywającemu obywatelowi państwa trzeciego (tj. przebywającemu bez ważnego
dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Uporczywe
zatrudnianie osoby przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom,
w przypadku gdy zatrudnienie to nie miało związku z prowadzoną przez sprawcę
działalnością gospodarczą, stanowić będzie wykroczenie zagrożone karą grzywny nie niższą
niż 3 000 zł albo karą ograniczenia wolności.
Ustawa wprowadza nowe przestępstwa rozszerzając katalog przestępstw przeciwko
porządkowi publicznemu (rozdział XXXII ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
– Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm., zwanej dalej „k.k.”):
6 
 
1) powierzenie pracy osobie małoletniej przebywającej na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej bez ważnego dokumentu pobytowego lub równoczesne
powierzenie pracy wielu osobom lub uporczywe powierzenie pracy osobie
w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą – zagrożone będzie karą
grzywny albo karą ograniczenia wolności;
2) powierzenie pracy osobie pokrzywdzonej przestępstwem określonym w art. 189a
§ 1 k.k. (przestępstwo handlu ludźmi) lub powierzenie pracy w warunkach
szczególnego wyzysku – zagrożone będzie karą pozbawienia wolności do lat 3.
Skazani za ww. przestępstwa będą wykluczeni z postępowań o udzielenie zamówienia
publicznego przez okres 1 roku.
Inne sankcje wprowadzone projektowaną ustawą przewidują niemożność zaliczenia do
kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych i prawnych wynagrodzenia wypłacanego
nielegalnie przebywającemu (wraz z podatkiem i składkami) oraz obciążenie podmiotu
powierzającego wykonywanie pracy wszelkimi kosztami związanymi z przesłaniem zaległych
płatności do państwa, do którego obywatel państwa trzeciego powrócił lub został wydalony.
Ustawa przewiduje także wykreślenie z rejestru agencji zatrudnienia w przypadku
zatrudnienia nielegalnie przebywającego cudzoziemca.
Ustawa wprowadza możliwość orzeczenia dodatkowych sankcji o skutkach finansowych
w
razie skazania za uporczywe ponawianie zatrudnienia w związku z prowadzoną
działalnością gospodarczą, za zatrudnienie wielu osób, małoletniego lub ofiary handlu ludźmi
lub w warunkach szczególnego wyzysku, tj.:
1) pozbawienie, na 3 lata, dostępu do pomocy publicznej, w tym funduszy Unii
Europejskiej, a w przypadku podmiotów zbiorowych – na okres od 1 roku do 5 lat,
2) zwrot instrumentów pomocy publicznej uzyskanych w okresie 12 miesięcy
poprzedzających wykrycie nielegalnego zatrudnienia.
Aktualnie obowiązujące przepisy polskie nie zawierają podstawy do karania podmiotów
zbiorowych za uchybienia związane z nielegalnym zatrudnieniem cudzoziemców. Brak
również podstawy odpowiedzialności finansowej wykonawcy za naruszenie obowiązków
pracodawcy przez podwykonawcę. Stosowne zmiany w tym zakresie, zgodnie z przepisami
dyrektywy 2009/52, wprowadza projektowana ustawa.
7 
 
Na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów polskich pracownik ma prawo do
dochodzenia roszczeń w razie niewypłacenia przez pracodawcę wynagrodzenia lub innego
świadczenia przysługującego pracownikowi. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.), zwanej dalej „k.p.”,
pracodawca zatrudniający pracownika, niezależnie od tego, czy jego pobyt w naszym kraju
jest legalny, jest obowiązany wypłacić wynagrodzenie za wykonaną pracę (art. 80 k.p.).
Wysokość wynagrodzenia zależy od rodzaju wykonanej pracy, kwalifikacji wymaganych
przy jej wykonywaniu, a także ilości i jakości świadczonej pracy (art. 78 § 1 k.p.). Kodeks
pracy nie przewiduje jednak instytucji domniemania istnienia stosunku pracy na potrzeby
ułatwienia dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia. Kontrolę i nadzór nad
przestrzeganiem przez pracodawców przepisów dotyczących wynagrodzeń za pracę
wynikających ze stosunku pracy (umowy o pracę) sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy.
Na gruncie obowiązujących przepisów nie dysponuje ona natomiast kompetencjami, które by
pozwalały na udzielenie pomocy w wyegzekwowaniu należnego wynagrodzenia na rzecz
osób (w tym cudzoziemców) zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.
Kontrola legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców oraz powierzania
wykonywania pracy cudzoziemcom w Rzeczypospolitej Polskiej należą do ustawowych
zadań Państwowej Inspekcji Pracy i Straży Granicznej. Dodatkowo Straż Graniczna
kontroluje również legalność prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemców.
Projektowaną ustawą zwiększony zostanie zakres przestępstw ściganych przez Straż
Graniczną w związku z wprowadzeniem nowego typu przestępstwa w postaci zatrudnienia
osoby przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom.
Uregulowane zostanie przekazywanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do Państwowej
Inspekcji Pracy i Straży Granicznej danych w zakresie cudzoziemców zgłoszonych do
ubezpieczeń społecznych.

IV. Charakterystyka i ocena przewidywanych, związanych z wejściem w życie aktu skutków
prawnych, w tym w szczególności dotyczących ograniczenia uznaniowości
i uproszczenia stosowanych procedur



8 
 
IV.1.
Przepisy projektowanej ustawy będą stanowiły lex specialis w stosunku do przepisów innych
ustaw regulujących zasady wykonywania pracy przez cudzoziemca w Rzeczypospolitej
Polskiej oraz sankcje za nielegalne zatrudnienie, a także zasady dochodzenia roszczeń z tytułu
wynagrodzenia i innych świadczeń z tym związanych.
Projektowana ustawa określa sankcje za powierzenie wykonywania pracy obywatelowi
państwa trzeciego przebywającemu w Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom. Reguluje
zasady szczególne dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia i związanych z tym
świadczeń przez obywateli państw trzecich przebywających w Rzeczypospolitej Polskiej
wbrew przepisom.
Wobec wspólnotowej swobody przepływu osób ustawa będzie miała zastosowanie do
cudzoziemców niebędących obywatelami Unii i niebędących osobami korzystającymi ze
wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się, jak określono w art. 2 ust. 5
kodeksu granicznego Schengen (art. 1 ust. 2 projektowanej ustawy).
W projektowanej ustawie, z wyjątkiem tytułu ustawy, używane jest sformułowanie
„przebywanie bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej” zamiast pierwotnie proponowanego w założeniach „przebywanie
wbrew przepisom”. Wynika to z konieczności precyzyjnego wskazania zakresu
odpowiedzialności podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi
i wykluczenia odpowiedzialności w sytuacji zaprzestania spełniania przez cudzoziemca
warunków pobytu lub zamieszkania (np. gdy zachodzą przesłanki do cofnięcia dokumentu
pobytowego) przy jednoczesnym posiadaniu przez cudzoziemca wciąż ważnego dokumentu
(np. wizy lub zezwolenia pobytowego). Podmiot powierzający wykonywanie pracy
cudzoziemcowi może bowiem nie zdawać sobie sprawy z zaistnienia takich okoliczności, nie
może być zatem karany w takiej sytuacji. Ponadto, art. 4 ust. 3 dyrektywy 2009/52 wyraźnie
przewiduje brak odpowiedzialności pracodawcy za zatrudnienie nielegalnie przebywającego
cudzoziemca, gdy dokonał on sprawdzenia posiadania przez cudzoziemca dokumentu
uprawniającego do pobytu, przechowywania kopii takiego dokumentu przez cały okres
zatrudnienia oraz powiadomienia właściwego organu o rozpoczęciu zatrudniania tego
cudzoziemca.
Przepisy projektowanej ustawy będą miały zastosowanie wyłącznie w sytuacji łącznego
spełnienia przesłanek przedmiotowych i podmiotowych, tj. faktu powierzenia wykonywania
9 
 
pracy oraz osoby obywatela państwa trzeciego przebywającego na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu
w
Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowi to odzwierciedlenie zakresu przedmiotowego
dyrektywy 2009/52.

IV.2.
Projektowana ustawa wprowadza w art. 2 obowiązek wymagania przez podmiot powierzający
wykonywanie pracy od obywatela państwa trzeciego przedstawienia przed rozpoczęciem
pracy ważnego dokumentu uprawniającego cudzoziemca do pobytu w Rzeczypospolitej
Polskiej.
Zgodnie z art. 87 ust. 1 pkt 12 lit. b ustawy o promocji zatrudniania i instytucjach rynku
pracy, na warunkach określonych w tym przepisie cudzoziemiec może wykonywać pracę na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, gdy przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej na
podstawie art. 61 ust. 3 oraz art. 71a ust. 3 ustawy o cudzoziemcach. Zgodnie z tymi
przepisami za pobyt legalny cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się
także pobyt od dnia złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas
oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta
długoterminowego Wspólnot Europejskich do czasu wydania decyzji ostatecznej w tych
sprawach, jeżeli termin do złożenia wniosku został zachowany lub, odpowiednio,
cudzoziemiec złożył wniosek w czasie zgodnego z prawem pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej i wniosek nie zawiera braków formalnych lub braki formalne
zostały uzupełnione w terminie. Wówczas właściwy organ zamieszcza w dokumencie
podróży cudzoziemca odcisk stempla, który potwierdza złożenie wniosku. W takim
przypadku obowiązek podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi będzie
uważać się za spełniony w przypadku wykonania kopii dokumentu podróży ze stemplem, pod
warunkiem zobowiązania cudzoziemca do przedłożenia decyzji ostatecznej w sprawie
udzielenia zezwolenia pobytowego.
W celu ułatwienia realizacji przez podmioty powierzające wykonywanie pracy obywatelom
państw trzecich zadań nakładanych niniejszą ustawą, na stronach internetowych Biuletynu
Informacji Publicznej Urzędu do Spraw Cudzoziemców będą zamieszczane i aktualizowane
materiały informacyjne na temat wzorów wiz oraz polskich dokumentów pobytowych, jak
również materiały informacyjne lub odesłania do stron internetowych dotyczące nazw
10