Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy

osób umieszczonych na liście, aż do wyczerpania liczby kandydatów – kobiet lub
kandydatów – mężczyzn.
Proponowana ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
2.1. Odnosząc się do przedmiotu proponowanej regulacji projekt należy
ocenić w świetle następujących przepisów prawa Unii Europejskiej:
- art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), włączający równość do
wartości, na których opiera się Unia, i stwierdzający, że wartości te są wspólne
państwom członkowskim w społeczeństwie opartym m.in. na niedyskryminacji
oraz równości kobiet i mężczyzn;
- art. 3 ust. 3 TUE i art. 8 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
(TfUE), wskazujące wspieranie równości kobiet i mężczyzn jako cel Unii;
- art. 19 ust. 1 TfUE upoważniający Radę – bez uszczerbku dla
postanowień Traktatów i w granicach kompetencji powierzanych Unii przez
Traktaty – do podjęcia środków niezbędnych w celu zwalczania wszelkiej
dyskryminacji m.in. ze względu na płeć;
- art. 19 ust. 2 TfUE upoważniający Parlament Europejski i Radę do
przyjęcia – dla wsparcia działania podjętego przez państwa członkowskie w celu
przyczyniania się do osiągnięcia celów zwalczania dyskryminacji – podstawowych
zasad dotyczących unijnych środków zachęcających, z wyłączeniem harmonizacji
przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich;
- art. 20 ust. 2 lit. b i art. 22 ust. 1 TfUE, przyznające obywatelowi Unii
mającemu miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie jest
obywatelem, prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych
w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich
samych zasadach jak obywatele tego państwa;
- art. 20 ust. 2 lit. b i art. 22 ust. 2 TfUE, przyznające obywatelowi Unii
mającemu miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie jest
obywatelem, prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu
Europejskiego w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania,
na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa;
- art. 157 TfUE wprowadzający zasadę równego traktowania mężczyzn
i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i pracy;
- art. 8 Aktu dotyczącego wyboru członków Parlamentu Europejskiego
w powszechnych wyborach bezpośrednich (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864, ze
zmianami) stanowiący, że procedura wyborcza w każdym państwie
członkowskim podlega przepisom krajowym;
- postanowienia Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (2010/C
83/02), sporządzonej w Strasburgu dnia 12 grudnia 2007 r., w brzmieniu
dostosowanym 12 grudnia 2007 r. w Strasburgu (Dz. Urz. UE C 83 z 30.3.2010 r.,
str. 389), zakazujące wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć oraz nakazujące

2
zapewnienie równości kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach, w tym
w zakresie zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia, z zastrzeżeniem jednak, że
zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu
środków zapewniających specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie
reprezentowanej (art. 21 ust. 1 i art. 23);
- dyrektywę Rady 93/109/WE z dnia 6 grudnia 1993 r. ustanawiającą
szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach
do Parlamentu Europejskiego przez obywateli Unii mających miejsce
zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (Dz. Urz.
WE L 329 z 30.12.1993 r., str. 34; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne
rozdz. 20, t. 1, str. 7). Dyrektywa ustanawia szczegółowe warunki, według
których obywatele UE mający miejsce zamieszkania w państwie członkowskim,
którego nie są obywatelami, wykonują prawo głosowania i kandydowania w wyborach
do Parlamentu Europejskiego, jeśli spełniają warunki określone w dyrektywie
oraz pozostałe wymogi określone w prawie krajowym dla obywateli tego
państwa (art. 1 i 3 dyrektywy);
- dyrektywę Rady 94/80/WE z dnia 19 grudnia 1994 r. ustanawiającą
szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach
lokalnych przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w państwie
członkowskim, którego nie są obywatelami (Dz. Urz. WE nr L 368 z 31.12.1994 r.,
str. 38, ze zmianami; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 20, t. 1, str.
12). Dyrektywa przyznaje obywatelom UE prawo głosowania i kandydowania
w wyborach lokalnych w państwie członkowskim miejsca zamieszkania,
którego nie są obywatelami, jeśli spełniają warunki określone w dyrektywie oraz
pozostałe wymogi określone w prawie krajowym dla obywateli tego państwa
(art. 3 dyrektywy).
2.2. Dążąc do zniesienia nierówności i promowania równości kobiet
i mężczyzn instytucje UE przyjęły także inne dokumenty mające m.in. na celu
zapewnienie większego udziału kobiet w polityce. Wskazać tu można
zwłaszcza szereg rezolucji Parlamentu Europejskiego dotyczących tych kwestii,
a także decyzję Komisji 2000/407/WE z dnia 19 czerwca 2000 r. dotyczącą
zapewnienia równowagi płci w powołanych przez nią komitetach i grupach
ekspertów (Dz. Urz. UE L 154 z 27.6.2000 r., str. 34; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne rozdz. 5, t. 3, str. 436) i związany z nim komunikat Komisji
2000/C 203/03 z dnia 7 lipca 2000 r. skierowany do państw członkowskich w sprawie
decyzji Komisji dotyczącej zapewnienia równowagi płci w powołanych przez
nią komitetach i grupach ekspertów (OJ C 203 z 18.7.2000 r., str. 4).


2 Np. rezolucja Rady 95/C 168/02 z dnia 27 marca 1995 r. w sprawie zrównoważonego
udziału kobiet i mężczyzn w podejmowaniu decyzji (OJ C 168 z 4.7.1995 r., str. 3) oraz
zalecenie Rady 96/694/WE z dnia 2 grudnia 1996 r. w sprawie wyrównanego udziału kobiet
i mężczyzn w procesie podejmowania decyzji (OJ L 319 z 10.12.1996 r., str. 11).

3
3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
3.1. Projekt zmierza do zapewnienia bardziej zrównoważonej
reprezentacji kobiet i mężczyzn na listach kandydatów w wyborach do Sejmu
i do Senatu, do Parlamentu Europejskiego oraz do rad gmin, rad powiatów
i sejmików województw. W celu oceny zgodności projektu z prawem UE należy
stwierdzić, czy przewidziana w tym prawie zasada równego traktowania
mężczyzn i kobiet może mieć zastosowanie do krajowych ordynacji wyborczych
ustalających minimalny obowiązkowy udział kobiet na listach kandydatów.
Z postanowień TUE i TfUE oraz aktów prawa pochodnego przyjętych na
ich podstawie wynika, że przepisy te kreują obowiązek przestrzegania przez
państwa członkowskie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet
w dziedzinie zatrudnienia i pracy oraz w zakresie dostępu do towarów i usług.
Natomiast ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na płeć oraz wymóg
zapewnienia równości kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach formułują
postanowienia art. 21 ust. 1 i art. 23 Karty praw podstawowych UE. Należy
jednak zauważyć, że postanowienia Karty (a więc także art. 21 i 23) mają
zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy
poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie
w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii i w poszanowaniu granic
kompetencji Unii określonych w Traktatach. Państwa te szanują zatem prawa,
przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi
uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej
w Traktatach (art. 51 ust. 1 Karty). Ponadto wyraźnie stwierdza się, że Karta nie
rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie
ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji
i zadań określonych w Traktatach (art. 51 ust. 2 Karty).
Biorąc pod uwagę zakres zastosowania prawa UE oraz kompetencje Unii
powierzone jej w Traktach należy zauważyć, że wiążące przepisy tego prawa,
regulujące niektóre kwestie dotyczące wyborów do Parlamentu Europejskiego
oraz wyborów lokalnych, nie przewidują obowiązku zapewnienia przez państwa
równego traktowania kobiet i mężczyzn w odniesieniu do wykonywania prawa
do kandydowania w tych wyborach. Oznacza to, że przedmiot projektu ustawy
dotyczący zapewnienia bardziej zrównoważonej reprezentacji kobiet i mężczyzn
na listach kandydatów nie jest objęty wiążącymi przepisami prawa UE.
3.2. Projekt może być również oceniony z punktu widzenia innych
dokumentów UE dotyczących równego traktowania płci oraz uwzględniania tej
problematyki we wszystkich obszarach polityki unijnej i jej działań (ang. gender

3 W celu zapewnienia równości kobiet i mężczyzn poza rynkiem pracy została przyjęta na
podstawie art. 13 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (obecnie art. 19 ust.
1 TfUE) dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie
zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz
dostarczania towarów i usług (Dz. Urz. UE L 373 z 21.12.2004 r., str. 37).

4
mainstreaming). W celu zapewnienia równości szans obu płci instytucje UE
przyjęły różnego rodzaju środki wspierające równy udział kobiet i mężczyzn
w procesie decyzyjnym. Środkiem takim jest decyzja Komisji 2000/407/WE
dotycząca zapewnienia równowagi płci w powołanych przez nią komitetach
i grupach ekspertów, zgodnie z którą Komisja zobowiązała się do wprowadzenia
zasady równowagi płci w grupach ekspertów i komitetach przez nią powołanych
tak, aby osiągnąć co najmniej 40-procentową reprezentację jednej płci w każdej
grupie i komitecie. W związanym z tą decyzją komunikacie Komisji 2000/C
203/03, dotyczącym zrównoważonego udziału kobiet i mężczyzn w ustanawianych
przez nią komitetach i grupach eksperckich, uznano zrównoważony udział kobiet
i mężczyzn w procesie podejmowania decyzji za główny element procesu
tworzenia rzeczywistej równości kobiet i mężczyzn. Komisja stwierdziła, że
jednakowa liczba kobiet i mężczyzn w organach decyzyjnych stanowi właściwy
środek kształtowania polityki wrażliwej na kwestie płci. Wskazując, z jednej
strony, na przykłady państw skandynawskich i Zjednoczonego Królestwa
Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej dążących do udziału 50-procentowego,
oraz z drugiej – na podzielany przez większość państw członkowskich pogląd,
że wskaźnik procentowy udziału na poziomie co najmniej 30% stanowi punkt
krytyczny, powyżej którego kobiety lub mężczyźni mogą już posiadać
rzeczywisty wpływ na podejmowanie decyzji, Komisja przyjęła wskaźnik 40-
procentowy. Wskaźnik ten oznacza, że Komisja dążyć będzie do zapewnienia
poziomu co najmniej 40% kobiet lub mężczyzn w ustanawianych przez nią
komitetach i grupach eksperckich.
Parlament Europejski w rezolucjach dotyczących równego traktowania
kobiet i mężczyzn podkreślił konieczność zajęcia się poważnym deficytem
demokratycznym związanym z problemem zbyt małej proporcji kobiet
w politycznych procesach decyzyjnych i wezwał państwa członkowskie do
zbadania czynników, które stoją na przeszkodzie pełnemu uczestnictwu kobiet
w polityce oraz wezwał do przyjęcia środków mających na celu zaradzenie
takim sytuacjom. Zdaniem PE zrównoważony udział kobiet i mężczyzn
w procesie politycznym i podejmowaniu decyzji w dokładniejszy sposób
odzwierciedli skład społeczeństwa oraz jest niezbędny dla prawidłowego
funkcjonowania społeczeństw demokratycznych. PE wezwał partie polityczne
w Europie do wspierania zrównoważonej obecności obu płci na ich listach
wyborczych. Jednocześnie zastrzegł, że wymóg wprowadzenia zrównoważonych
pod względem reprezentacji płci list kandydatów nie będzie skuteczny, jeśli
kobiety będą umieszczane na końcu takich list. Zwrócił uwagę, że istnieją także
różne inne narzędzia umożliwiające zwiększenie udziału kobiet w polityce, takie

4 Tak w pkt 29 rezolucji Parlamentu Europejskiego 2007/2006(INI) z dnia 27 września 2007 r.
w sprawie równouprawnienia kobiet i mężczyzn w Unii Europejskiej – 2007 (Dz. Urz. UE C
219E z 28.8.2008 r., str. 328).

5
jak środki pozytywnej dyskryminacji, mające na celu zwiększenie obecności
i aktywności kobiet w parlamentach.
Proponowane w projekcie ustawy wprowadzenie zakazu umieszczania
na miejscu 1. i 2. listy wyborczej osób tej samej płci można uznać za
niesprzeczne z niewiążącymi prawnie Polskę dokumentami, które określają
politykę UE zmierzającą do zapewnienia większego udziału kobiet w życiu
publicznym.

4. Konkluzja
Przedmiot projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy nie
jest objęty wiążącymi przepisami prawa Unii Europejskiej.


Dyrektor
Biura Analiz Sejmowych


Zbigniew Wrona

5 Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006/2057(INI) w sprawie kobiet w polityce
międzynarodowej (Dz. Urz. UE C 314E z 21.12.2006 r., str. 347).

6